Este xoves anunciábase o fallo do Tribunal Superior de  Xustiza de Galicia que declara nulo o ERE presentado o 10 de outubro de 2020 pola corporación estadounidense Alcoa para os 524 traballadores da súa planta de aluminio de San Cibrao, en Lugo.

A decisión vén precedida da negativa de Alcoa a negociar a venda da planta á multinacional británica Liberty House, que tamén optou ás fábricas de Avilés e A Coruña, nas que tamén Alcoa fixera desinvestimentos. No seu fallo, o tribunal aprecia mala fe por parte de Alcoa durante as negociacións e sinala que o seu fin último era o de pechar a planta da maneira máis rendible.

Os altos custos enerxéticos foron unha das razóns argüídas pola empresa para o despedimento dos traballadores e a decisión de  hibernar das cubas de produción do aluminio. Pero, precisamente, o día anterior a este fallo, o Goberno aprobou mediante un Real Decreto o Estatuto dos Consumidores  Electrointensivos, co que se busca aumentar a competitividade da industria en España ao rebaixar os seus custos de produción.

A planta de San Cibrao

O investimento inicial da planta de San Cibrao foi, fai 40 anos, duns 570 millóns de euros. Actualizados, en base ao IPC serían case 2 900 millóns de euros de 2020. Aínda que este non ten por que ser o valor contable actual, queda claro que esta industria é moi intensiva en capital.

Nela intégranse dous procesos: a produción de alúmina (óxido de aluminio) e a de aluminio primario (co que abastecen a fabricantes de envases para conservas, blísteres para medicamentos, entre outros). A demanda mundial destes produtos aumentou a un ritmo similar ao da capacidade da fábrica, que triplicou a súa produción inicial ata chegar aos 60 millóns de toneladas anuais. Con todo, a competencia tamén creceu, especialmente a de China, que no últimos cinco anos aumentou a súa capacidade produtiva en máis dun 35%.

En que se basean as grandes corporacións para tomar decisións de investimento?

As empresas multinacionais compiten globalmente e toman as súas decisións de (des)investimento en base aos atractivos que ofrece a localización e en función do para que. Se buscan acceso a materias primas e isto é fonte de vantaxe competitiva, tenderán a entrar baixo formas baseadas na propiedade-control. Nos investimentos produtivos predomina o análise custo-beneficio, ademais de razóns estratéxicas de posicionamento nos mercados.

Os directores industriais das multinacionais saben que o seu primeiro inimigo está dentro: compítese contra outras plantas dentro da corporación

Logo está a xestión da corporación e as súas subsidiarias. A multinacional será máis exitosa canto mellor xestione e coordine o mercado interno de financiamento. É dicir, segundo a súa capacidade para conseguir recursos financeiros baratos na localización máis vantaxosa para investir onde sexa necesario.

Tamén é clave a xestión do  portafolio de negocios. Algo que saben moi ben os directores industriais das multinacionais é que o seu primeiro inimigo está dentro: compítese contra outras plantas dentro da corporación por captar investimentos e actividade.

Análise da empresa

Alcoa é un dos líderes mundiais na minería de  bauxita, e a produción de  alúmina e de aluminio primario. En todos os seus negocios compite en custos xa que os seus produtos son dificilmente  diferenciables ao tratarse de materias primas (commodities), que serven de subministración a outras industrias. O mercado é sensible ao prezo e a competencia por gañar cota a nivel mundial é feroz.

Baixo unha perspectiva estratéxica e de análise custo-beneficio, o que non contribúe a alcanzar os obxectivos económicos pode ser prescindible

Aínda que a  descarbonización é un gran reto que require de I+D+i, Alcoa apenas inviste, de media, o 0,25% das súas vendas anuais: 2 400 millóns de dólares. O custo da enerxía ten un peso relevante nos seus custos, ao que se engade o que debe pagar ao fisco por emisións de  CO₂. Doutra banda, está a dura competencia das empresas chinesas e a súa estratexia de  dumping, alentada polas subvencións encubertas do seu Goberno, que terxiversan os prezos a nivel mundial. Ademais, está moi exposta aos tipos de cambio. Alcoa vende en dólares, mentres que os custos noméanse en moeda local. En produción de aluminio primario hai un exceso de produción mundial, e algo menos en  alúmina e  bauxita.

Maximizando o beneficio da carteira de negocios

 

Neste contexto, como é posible gañar diñeiro? A coordinación interna das unidades de negocio e a produtividade son clave, así como a xestión do  portafolio de plantas e negocios. Baixo unha perspectiva estratéxica e de análise custo-beneficio, o que non contribúe a alcanzar os obxectivos económicos pode ser prescindible. A proximidade a clientes, un prezo competitivo e a sinerxía de instalacións son vantaxes competitivas.

O problema de San Cibrao non é que non sexa rendible, senón que a súa rendibilidade está por baixo da que ofrecen a Alcoa outras plantas

Con todo, nos últimos anos, Alcoa  Corp. tivo resultados desfavorables que a levaron á súa reestruturación e, entre outros, á  desinvestimento nas súas plantas da Coruña e Avilés, consideradas «historicamente non rendibles» no informe de xestión de 2019. Este proceso supuxo unha perda neta de  desinvestimento de 235 millóns de dólares.

Pero non foron as únicas, outras plantas afectadas foron a  fundición  Intalco, de Washington, ou a de  Gum  Springs ( Arkansas)… O certo é que Alcoa ten unha inxente necesidade de xerar fondos para reinvestir nos seus negocios rendibles e, por iso, tenderá a reducir a súa presenza nos que non acheguen os máximos beneficios.

Así, o problema de San Cibrao non é que non sexa rendible, senón que a súa rendibilidade está por baixo da que ofrecen aos seus propietarios outras plantas noutras localizacións.

Por que pechar Alcoa-San Cibrao?

Unha das causas de que Alcoa se plantease o peche de San Cibrao é o inimigo interno. Hai outras plantas en mellor situación, como o complexo de Australia, o de máis peso no  portafolio de Alcoa, que combina a minería de  bauxita coa produción de  alúmina e aluminio primario, e proporciona o 8% da demanda mundial.

Por outra banda, como resultado dos traballos de I+D+i da corporación construíuse en Canadá  ELYSIS, a primeira planta en fabricar aluminio primario totalmente libre de emisións de  CO₂. Ademais, algunhas das súas instalacións teñen a súa propia central de xeración de enerxía. Esta planta ten varios socios, entre eles  Apple, como cliente de Alcoa interesado na  descarbonización.

Por que quería Alcoa pechar a parte do aluminio e non a da  alúmina?

Alcoa é líder en ambos os produtos pero é máis competitivo na  alúmina polo que prefire  desinvertir en aluminio. Tamén inflúe a produtividade da enerxía. Na produción de aluminio, o custo da electricidade supón o 40% dos seus custos totais.

Para Alcoa é máis barato (e rendible) producir  alúmina que aluminio en San Cibrao. A produtividade enerxética de Alcoa en España é de 4,34  ton./ MWh en  alúmina e de 0,067  ton./ MWh en aluminio. En termos monetarios isto é 62,7 dólares e 5,99 dólares respectivamente. O custo unitario da electricidade é do 0,27% en  alúmina e do 15,5% en aluminio respecto ao prezo medio unitario reportado por Alcoa por produto. Os accionistas da corporación viron como os seus investimentos en España reportáronlles perdas de entre 63 e 72 millóns de euros (que motivaron tamén a saída da Coruña e Avilés).

O proteccionismo de Estado non é unha alternativa. Aí están os casos errados de intervención na industria do aceiro estadounidense e a da automoción en  Detroit

A todo isto engádense as disputas con Facenda, algo habitual nas subsidiarias de calquera multinacional debido ás diferenzas de valoración contable ou, dito doutro xeito, do movemento de facturas para tributar onde o custo fiscal sexa máis vantaxoso.

Enseñanzas da deslocalización

O desinvestimentp de grandes multinacionais é moi probable cando os factores de localización deixan de ser atractivos. No curto prazo pouco poden facer os gobernos cando a decisión está tomada. Esa batalla pérdena pola súa lentitude para ofrecer novas condicións que resulten convenientes á multinacional.

En todo caso, o proteccionismo de Estado non é unha alternativa. Aí están como exemplo os casos errados de intervención na industria do aceiro estadounidense e a da automoción en  Detroit. Crendo que protexían a economía e os postos de traballo deixaron a esas industrias sen armas competitivas para o futuro.

Outras alternativas para San Cibrao

Se a planta de San Cibrao non fose rendible, Alcoa non se tería negado a recuperar parte do investimento mediante a súa venda. A planta é rendible, aínda que non o suficiente para a corporación. Por iso, prefería non vender e simplemente pechar para non dar caramelos á competencia.

Haberá que esperar a coñecer a reacción de Alcoa diante deste fallo; se quere desfacerse da planta, xa coñece o interese de  Liberty House por ela. Tamén queda por ver o efecto do real decreto nos cortes enerxéticos de  produción da planta.

No plano local, seguro que habería empresarios, bancos e aforradores particulares que interesados en investir nela. Empresas como Cortizo, con dúas  fundicións de aluminio en Padrón e Asturias, podería liderar facilmente un proxecto deste calado. Outra opción sería a compra por parte dos xestores, pero esta é de dubidosa execución: o diñeiro necesario para iso fai case inviable que os directivos locais poidan adquirila. Iso si, deberían formar parte da nova propiedade: teñen boas ideas sobre que mellorar e como.

A planta é rendible, aínda que non o suficiente para a corporación. Por iso, prefería non vender e pechar para non dar caramelos á competencia

É necesario o apoio das administracións públicas, de institucións como o Igape, nos diversos instrumentos de apoio a empresas en crises. A medio prazo sería imprescindible desenvolver a I+D+i, aproveitar relaciónelas cliente-provedor para a innovación. Hai entidades e equipos universitarios que poden e queren axudar. Tamén é necesario involucrar ás industrias cliente. Aí está o exemplo  ELYSIS- Apple. Tamén urxe un plan de reindustrialización da comarca e un plan de continxencias para zonas en situación de risco para a súa diversificación produtiva. Aí está o precedente do Plan Ferrol, impulsado desde o Igape.

Estas son só algunhas ideas; Galicia en particular e España en xeral é un pobo emprendedor. Abramos a consulta. Só sairemos desta se actuamos igual que no confinamento: todos a un tempo.

Miguel González Loureiro, Profesor Titular de Estratexia e Negocios Internacionais, Universidade de Vigo.

Este artigo foi publicado orixinariamente en The Conversation. Le o orixinal.