A Coruña.- O pasado luns día 11, o cidadán L.P. intentou pedir cita no seu centro de saúde en Caldas de Reis (Pontevedra) para que lle renovasen as receitas dunha medicación que precisa para unha enfermidade crónica. O sistema informático que xestiona a axenda de atención primaria do Servizo Galego de Saúde (Sergas) indicoulle que non había ningún oco libre para que lle devolvesen a chamada ata o luns 24.
Son trece días, e a L.P. pareceulle unha barbaridade. Así que pola noite, mentres vía o cara a cara entre Pedro Sánchez e Alberto Núñez Feijóo, colgou na súa conta de Twitter o pantallazo da axenda do Sergas con esta mensaxe en galego e inglés: «Mentres tanto, na atención primaria da terra do Gran Xestor…».
Pouco despois empezaron a caer na súa conta respostas de usuarios da rede social e da sanidade pública galega que se atopaban nunha situación parecida.
«Eu só teño que esperar nove días, son afortunado», alegou un deles, ensinando cun pantallazo a axenda de citas que o Sergas lle ofrecía a el ese mesmo día.
«Pois aínda és afortunado», díxolle outro, que achegou unha imaxe coa resposta que recibiu do sistema: «A axenda do profesional non dispón de ocos libres para pedir cita de consulta nos próximos días».
A usuaria PECZ tamén reflexionou: «E eu sen clases de parto porque non hai matrona de substitución, pero será culpa de ETA e Bildu…». Outro tuiteiro, identificado como sev pau, resumiu así o seu caso: «Eu, 15 días para unha análise de sangue. Unha xestión impecable».
Os recortes conxelaron ou orzamento de sanidade
O ano en que Alberto Núñez Feijóo tomou posesión da presidencia dá Xunta no ano 2009 o investimento do Goberno autonómico en Sanidade alcanzou os 4.668,3 millóns de euros a prezos de 2022 —é dicir, aplicándolle a esa cantidade o incremento do índice de prezos ao consumo—. Cando o hoxe candidato do PP a abandonou ese mesmo ano, non chegaba aos 4.585 millóns.
Máis de 379.000 persoas esperan en Galicia por unha consulta, unha proba diagnóstica ou unha intervención cirúrxica
Os recórtes aplicados pola Xunta de Feijóo deixaron á sanidade pública galega nunha situación crítica. E non só na atención primaria. Segundo os últimos datos do Sergas, referidos a decembro de 2022, máis de 215.000 persoas esperan a que lles atenda un especialista, preto de 118.000 agardan por unha proba diagnóstica e máis de 46.000 están pendentes dunha intervención cirúrxica. Son 379.000 persoas, o equivalente a case toda a poboación de Pontevedra e Vigo tomadas de forma conxunta.
A media de espera para unha consulta de especialista nos hospitais públicos de Galicia é de 66 días. Aínda que en máis de corenta servizos médicos supéranse de lonxe os tres meses, con casos sanguentos: máis de 230 días para unha consulta de rehabilitación no hospital de Ourense ou 215 para que che atenda un cardiólogo no da Mariña en Lugo, por poñer dous exemplos.
Trátanse de esperas medias, o que significa que hai pacientes que deben agardar moito máis, como sucede coas probas diagnósticas: 200 días por unha intervención por ecografía na Coruña; 215 por un estudo de soño en Santiago, 196 días por unha radiografía de mama en Lugo…
Cinco meses para operar a un menor en Santiago
No caso das intervencións cirúrxicas a espera media son dous meses e medio, aínda que hai especialidades en todos os hospitais que multiplican esa cifra: máis de 126 días para unha operación de traumatoloxía na Coruña; 144 días -case cinco meses- por unha cirurxía pediátrica en Santiago; 137 días por unha de uroloxía en Ferrol; 173 por un neurocirugía en Ourense…
«Temos entre corenta e cincuenta citas todos os días. E non é unha situación conxuntural, pasa todos os días»
«A situación é extremadamente grave», explica o doutor Xosé María Dios Diz. É médico especialista en atención primaria en Serra de Outes, un municipio rural da provincia da Coruña situado sobre a ría de Muros e Noia. No seu centro de saúde, que cobre unha área de máis de 6.000 usuarios, son seis médicos, incluído un pediatra. Teñen asignados entre 1.100 e 1.200 pacientes cada un.
«Temos entre corenta e cincuenta citas todos os días. E non se trata dunha situación conxuntural por un pico de demanda. Sucede todos os días desde hai anos», relata, lembrando as dificultades que teñen os médicos para garantir aos seus pacientes o tempo e a dedicación que merecen. Non é fácil, e moitos acaban sufrindo desánimo e situacións de estrés recorrentes. «Eu non estudei para traballar desta maneira», lamenta el.
Médicos que emigran pola precariedade e os baixos salarios
Xosé María Dios é un dos portavoces da plataforma SOS Sanidade, que desde hai anos leva denunciando que os recortes aplicados durante os gobernos de Feijóo, que se mantiveron co seu sucesor, Alfonso Rueda, están a esnaquizar o sistema e provocando que os médicos non queiran dedicarse á súa profesión en Galicia. Nin sequera cando lles ofrecen unha praza fixa en propiedade.
«Fan falta polo menos mil doutores máis en primaria. Nas últimas oposicións convocadas pola Xunta ofertábanse só 106 prazas, e delas doce quedaron sen cubrir. É normal que moitos médicos as rexeiten cando o salario base que se lles ofrece son 1.280 euros mensuais».
«En Galicia fan falta mil médicos máis en atención primaria»
«Quen tivo que dedicar un mínimo de once anos da súa vida á súa formación —seis anos de carreira e outros cinco como médicos internos e residentes— non están dispostos a traballar por ese diñeiro e optan por marcharse á sanidade privada, a outras comunidades autónomas ou a outros países», conclúe o facultativo.
O Sergas dispón de 469 médicos e 517 enfermeiros por cada 100.000 habitantes, a quinta e segunda peor ratio de todo o Estado, respectivamente. Entre 2010 e 2023, máis de 1.200 galenos galegos colexiados solicitaron o certificado de idoneidade para poder emigrar e traballar non estranxeiro.
815 camas menos nos hospitais públicos
Desde que Feijóo chegou á presidencia da Xunta tamén se perderon 815 camas hospitalarias, o 8% dás que había. Hoxe hai 3,3 por cada mil habitantes, cando a Organización Mundial da Saúde recomenda un mínimo de entre oito e dez. Hai servizos de urxencias dalgúns hospitais, como os de Santiago, A Coruña, Pontevedra e Vigo, onde o colapso é a constante e todos os días hai pacientes graves aos que se encama e trata en padiolas o cadeiras de rodas nos corredores.
A degradación da sanidade pública correu paralela ao crecemento da sanidade privada financiada con fondos públicos. Este 2023, o Sergas entregará 236 millóns de euros do seu orzamento a multinacionais privadas da sanidade como Vivalto Santé, Hospitais de Madrid (HM), Vithas Quirón e Ribeira Saúde, que desembarcaron en Galicia con Feijóo a partir de 2009 adquirindo pequenas clínicas familiares para aproveitar o negocio que lles ofrecía o novo Goberno da Xunta.
A Xunta entregará este ano 236 millóns de euros ás grandes multinacionais da sanidade privada
En 2009 os pequenos hospitais privados independentes eran 19. Hoxe só queda un. Hai outro gran hospital privado en Vigo, Povisa, propiedade de Ribeira Saúde, que se encarga da atención de 130.000 pacientes da sanidade pública. O 80% dos seus ingresos proveñen do Sergas.
O desmantelamento do sistema público durante os mandatos de Feijóo tamén beneficiou ás grandes aseguradoras: entre 2017 e 2021, máis de 44.000 galegos contrataron un seguro privadol, elevando a 427.000 o número de persoas que subscribiron unha póliza de saúde. Son o 16% da poboación da comunidade.
Purgas de médicos críticos cos recortes
Os profesionais que ousaron opoñerse á política sanitaria de Feijóo sufriron severas consecuencias. Entre 2009 e 2014, o Sergas iniciou unha campaña destinada a retirar dos seus postos aos xefes de servizo que denunciaron que os recortes e privatizacións estaban a acabar coa calidade asistencial e mesmo coa vida dos seus pacientes.
Profesionais de enorme prestixio perderon o seu posto mediante oposicións amañadas, segundo os tribunais, e expedientes sancionadores ilegais destinados a desprestixialos e a colocar nos seus cargos a médicos afíns. O primeiro foi Evaristo Varo, catedrático de Cirurxía na Universidade de Santiago, expresidente da Sociedade Española de Transplante Hepático e impulsor dos programas de transplante de órganos no hospital desa cidade. Ese centro diríxeo hoxe a curmá carnal de Feijóo, Eloína Núñez Masid, a quen este foi ascendendo desde a súa chegada á Xunta e a quen tamén colocou na executiva autonómica do PP.
Feijóo acabou cos médicos críticos cos seus recortes mediante oposicións que os tribunais declararon amañadas
Evaristo Varo denunciara ao Sergas pola morte de sete pacientes de hepatite C aos que a Xunta negou a financiar o medicamento que lles salvaría a vida. Un caso similar ao de José María Borro, director do programa de transplante pulmonar do hospital da Coruña, expedientado ilegalmente e privado da súa praza de xefe de Cirurxía Torácica nese centro por denunciar que tres médicos do seu servizo derivaban á empresa privada que fundaran a enfermos de cancro de pulmón do hospital público, aos que cobraban por operarlles.
Tamén foron purgados tres xefes de servizo do hospital de Pontevedra: Víctor Pedreira, xefe de Psiquiatría, represaliado por formar parte, como Subdirector Xeral de Saúde Mental e Drogodependencias, do Goberno de coalición PSOE-BNG que precedeu ao de Feijóo; Enrique Vázquez Astray, xefe de de o servizo de Dixestivo do mesmo hospital, quen perdeu a súa praza tras opoñerse aos recortes ordenados polo novo xerente nomeado por Feijóo; e Enrique Temes, xefe de Pneumoloxía no mesmo centro, a quen lle ocorreu o mesmo.
Oposicións amañadas tombadas polos tribunais
O Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) acabou anulando as oposicións que purgaron aos médicos citados, declarándoas literalmente manipuladas nun exercicio evidente de desviación de poder e nunha estratexia fundamentada en acusacións falsas vertidas a mala fe e destinadas a desacreditalos e apartalos dos seus postos para favorecer a médicos afíns ao PP.
Tamén sufriron a represión de Feijóo outros traballadores e traballadoras, como Fátima Nercellas, médica de Urxencias en Santiago e portavoz do sindicaro Omega, a quen Núñez Masid abriu dous expedientes en 2019 por atender na sala de observación do hospital a dous pacientes que esperaban facía horas nos corredores do servizo, permanentemente colapsado. A Javier Castrillo, xinecólogo de Verín, unha localidade de Ourense con 14.000 habitantes dos que 3.000 son mulleres de entre 15 e 50 anos, a Xunta abriulle expediente de suspensión de emprego e soldo por protestar contra o peche do único paritorio do municipio.
O modelo que Feijóo deseñou e executou na sanidade galega tamén está infestado de portas giratorias de ida e volta
Á vez que se desenvolvía esa estratexia de acoso contra os médicos que defenden a sanidade pública, a Xunta premiaba a parentes de altos cargos e militantes do PP que apoiaban o contrario. A curmá de Feijóo é un bo exemplo, ao que cabe engadir o de Manuel Bustamente, esposo da exconselleira de Sanidade Rocío Mosquera e que obtivo a praza de Evaristo Varo no hospital de Eloína Núñez cando a propia Mosquera era xerente do Sergas.
O modelo que Feijóo deseñou e executou na sanidade galega tamén está infestado de portas giratorias de ida e volta: Xusto Jorge, exasesor e exxefe da Consellería de Sanidade, obtivo a xerencia do hospital privado Polusa de Vigo, propiedade de Ribeira Saúde, e máis tarde a dirección da Asociación de Hospitais Privados de Galicia (Ahosgal), a patronal do sector, á que están adscritas as multinacionais citadas anteriormente.
Nepotismo e amiguismos
O seu sucesor en Ahosgal, José Ramón Santamaría Barreiro, dimitiu do cargo en 2019 para presentarse candidato nas listas do PP ao Concello de Vigo nas eleccións municipais dese ano. Luís Verde Remeseiro, exconcejal do PP na localidade coruñesa de Abegondo, foi nomeado en 2009 director da área sanitaria de Ferrol, logo da de Santiago e logo da da Coruña. Alberto Pedreira Fidalgo, exdirectivo da clínica privada Centro Médico do Carmen de Ourense, adscrita a Ahosgal, é desde marzo pasado director do distrito sanitario do Sergas na comarca de Valdeorras (Ourense).
A confusión entre sanidade pública e privada en Galicia ten o seu símbolo máis paradigmático no dos irmáns Estrela e Manuel López Pardo, nun caso que desvelou hai uns meses o diario Nós: Estrela é a actual xerente do Sergas, e Manuel, o xerente da Ahosgal.
É dicir, que o irmán da xerente da sanidade pública galega dirixe a patronal dos hospitais privados. Para o presidente da Xunta, Alfonso Rueda, non existe incompatibilidade algunha porque a independencia de Estrela con respecto ao seu irmán Manuel «está garantida»
Privatizar «o núcleo duro» da sanidade pública
Na campaña electoral das autonómicas de 2012, Feijóo mostrouse partidario de poñer en mans privadas todo o que non fose «o núcleo duro» do sistema público de saúde, que adoecía, ao seu xuízo, de «rixideces propias dunha oficina administrativa». Once anos despois, tras executar ese plan, promete que fará todo o contrario se chega ao Goberno: un pacto de estado para «blindar a sanidade pública», mil prazas MIR en atención primaria; reforzo da atención en saúde mental; máis hospitais; mellores condicións salariais para os médicos…
Feijóo promete todo iso a pesar de que as competencias en materia sanitaria están transferidas desde hai décadas ás comunidades autónomas. El xestionounas en Galicia, onde, mentres tanto, as listas de espera disparáronse, hai pacientes que morren por falta de médicos nos centros de saúde, elimínanse vacinas do calendario infantil, obrígase a enfermos crónicos a esperar semanas para obter a medicación que precisan para tratar a súa enfermidade, dáse cita a unha anciá para que lle retiren unha escaiola quince meses despois de poñerlla ou se deriva a un home con discapacidade por centos de quilómetros para que lle operen un un hospital privado.
A menor porcentaxe de prazas públicas en residencias
As mesmas claves que explican a xestión de Feijóo en materia sanitaria poden aplicarse tamén á súa política en servizos sociais. Segundo o Instituto de Maiores e Servizos Sociais (Imserso) Galicia é a segunda comunidade española máis envellecida, só por detrás de Asturias, pero tamén é a que ten a menor oferta de prazas públicas en residencias de maiores. Só unha 41% fronte ao 62% da media española.
A Organización Mundial da Saúde recomenda un cociente de cinco prazas por cada cen maiores, pero en Galicia a porcentaxe non chega ao 3%. Durante os 13 anos que Feijóo permaneceu á fronte da Xunta non se construíu nin unha soa residencia pública a pesar de que, segundo o Imserso, hai un déficit de máis de 14.000 prazas.
Ademais, boa parte das residencias públicas foron privatizadas e están en mans de multinacionais sobre as que recaeron denuncias pola escaseza de medios e de persoal que han deriva en casos de malos tratos aos anciáns e mesmo de mortes por desatención.
480 mortes por coviden residencias privadas
A diferenza entre as vantaxes e desvantaxes da xestión pública ou privada das residencias púxose de manifesto durante a emerxencia sanitaria. Nos nove primeiros meses da epidemia de covid-19 faleceron en Galicia 1.247 persoas, das que 509 morreron en residencias. Delas, 480, é dicir máis do 94%, eran usuarias de centros xestionados por empresas privadas. En contraste, nos xeriátricos públicos rexistráronse 29 mortes.
«Somos das comunidades autónomas con maior porcentaxe de persoas potencialmente dependentes, pero temos déficit de prazas e a maioría están privatizadas», explica Marina Ortega, deputada do PSOE no Parlamento de Galicia e portavoz na Comisión de Sanidade, Política Social e Emprego. «Tamén somos a segunda autonomía con menor número de técnicos de inspección destinados a velar por que se cumpra a normativa», engade.
Á fronte da Consellería de Política Social da Xunta está desde 2018 Fabiola García, licenciada en Dereito e casada con Lucas Martinón, quen ata novembro de 2020 foi director xeral de Comunicación da Xunta. Durante e despois da pandemia, o departamento de García negouse a facer públicos os datos de falecementos nas residencias, ata que unha sentenza do TSXG baseada nunha denuncia do diario dixital Praza Pública que apelou á Lei de Transparencia condenouna a entregalos.
Ata que lle obrigaron os xuíces, a Xunta de Feijóo negouse a facer públicas as cifras de mortes nas residencias
A propia Marina Ortega pedírallos sen éxito á Xunta por vía parlamentaria: «Farteime de pedir mediante todas as fórmulas regulamentarias o número de falecidos por cada residencia», explica. «Primeiro non responderon, daquela a conselleira chegou a dicirme nunha intervención no Parlamento que os buscase en Google, logo que non podían facilitalos para non vulnerar a Lei de Protección de Datos… Finalmente, tras a sentenza do TSXG, proporcionáronmos na tarde noite do pasado fin de ano. Eran os datos desagregados por centros, pero non o cómputo global da pandemia».
Máis recortes en dependencia
Para Ortega, a xestión das residencias é un dos dous aspectos máis relevantes das «cuestionables» políticas de Feijóo en materia de asuntossociais. O segundo son «os recortes millonarios» ás axudas á dependencia «en complot con Rajoy no Goberno central», que se traduciron «na retirada na diminución sanguenta da retribución que recibían as persoas coidadoras de familiares con dependencia, pais ou fillos, e da súa cotización especial».
«Dixéronlles: ‘Vas cobrar menos ou nada, e ademais a cotización social, se a queres, tescha que pagar ti do teu peto’. Todo iso grazas a un real decreto de 2012 de Mariano Rajoy que fulminou a achega estatal e deixouna ea mínimos nunca vistos», conclúe.
No ano 2010 o investimento da Xunta en servizos sociais era de 778 millóns de euros a prezos de 2022. Tras anos de recortes, esa cifra non se recuperou ata 2020.
