A Coruña.- As rías galegas formáronse hai 60 millóns de anos no período Cenozoico e son un espazo delicado e excepcional, con ecosistemas únicos grazas á combinación de correntes de augas doces e salgadas que as bañan con distintos nutrientes. Pero calquera mínima alteración pode trastornar ese equilibrio e afectar gravemente á supervivencia das especies que habitan nelas.

A de Arousa, a máis ao norte das rías Baixas e na que desemboca o río Ulla, é unha das máis ricas do país en produción marisqueira de bivalvos, moluscos moi sensibles aos cambios e cuxa produción leva vinte anos en caída libre: un 75% menos de berberechos e preto dun 70% menos de ameixa nas tres variedades que se crían alí, babosa, loura e fina, nos dous últimos decenios.

A causa é a contaminación que recibe o río das poboacións e industrias ao longo da conca do Ulla, a alteración da súa corrente e a acumulación de tóxicos provocada polos saltos hidroeléctricos dos encoros de Touro, Brandariz e Portodemouros, e as variacións nos ventos e nos fluxos de auga do océano Atlántico que está a provocar o cambio climático.

«A situación é crítica», asegura Xaquín Rubido, biólogo e portavoz da Plataforma para a Defensa da Ría de Arousa (PDRA), quen alerta contra a inacción das administracións, especialmente da Xunta, pola contaminación continuada que padece o estuario. «Se seguimos inclinando a balanza ao lado da deterioración, a ría desaparecerá tal e como a coñecemos hoxe, é dicir como o pulmón marisqueiro de Galicia», engade.

Alimento e sumidoiro

A factoría de produción de pasta de celulosa que a empresa Altri quere construír xunto ao río Ulla en Palas de Rei, a 120 quilómetros ao nordés da ría, utilizándoo á vez como alimento e sumidoiro do seu proceso produtivo, pode ser a puntilla, segundo advirten as organizacións civís que encabezan a contestación social ao proxecto.

Altri extraerá cada día 46 millóns de litros diarios do Ulla −equivalente ao consumo humano de toda a provincia de Lugo e a cidade de Santiago− no encoro de Portodemouros, ao que devolverá 30 millóns de litros que, asegura, pasarán por un proceso de depuración para garantir «unha calidade que non cambia o estado actual do río», que chegará a Arousa «nas mesmas condicións que agora».

«Se seguimos inclinando a balanza ao lado da deterioración, a ría desaparecerá»

Pero o certo é que Altri non verterá ao Ulla auga limpa, senón, tal e como afirman varias asociacións ecoloxistas, contaminada con amonio, nitratos, sulfatos, fosfatos e fósforo total. En cantidades por baixo dos topes legais, pero que reaccionarán cos que xa intoxican desde hai anos o encoro

Segundo un informe conxunto de Greenpeace, Amigos da Terra, Sé Birdlife e WWF, Portodemouros xa ten unha elevada contaminación por fósforo, entre outros, e sofre cada ano numerosos episodios de eutrofización por nitróxeno similares aos que padece a Manga do mar Menor en Murcia, nos que adoitan reproducirse cianobacterias tóxicas para os animais e as persoas.

Materia orgánica

O portavoz da PDRA lembra ademais que a propia compañía recoñece que a parte de auga que devolverá ao río estará a 27 graos, o que podería elevar outros tres a temperatura media do seu caudal. E engade: «Unha fábrica de celulosa produce tamén unha inxente cantidade de materia orgánica que acabará na ría, que xa sofre unha severa incapacidade de renovación de osíxeno na auga».

O previsible incremento da contaminación no Ulla que chegará a Arousa levantou a protesta do sector marisqueiro, formado na súa maioría por mulleres que se uniron ao movemento social de protesta contra a factoría. «Hai unha pregunta moi sinxela: se van devolver auga limpa, por que non a reutilizan no seu proceso produtivo?», pregúntase Imma Rodríguez, mariscadora e portavoz da Organización de Mariscadoras na ría de Arousa.

«Se van devolver auga limpa, por que non a reutilizan?»

Altri asociouse en Galicia coa empresa Greenalia, propietaria de varias explotacións eólicas na comunidade, baixo a marca Greenfiber. O nome apunta reminiscencias ecolóxicas e verdes coas que os promotores da fábrica pretenden sortear a imaxe contaminante e daniña para o medio que vai a asociada á industria de produción de celulosa.

Greenfiber ofrece ás mariscadoras unha resposta á pregunta de Imma Rodríguez baseada «nunha cuestión estritamente técnica» que a elas non lles convence: «Polo momento, a tecnoloxía non permite reutilizar máis auga purificada, xa que a carga de tratamento da auga para a fábrica é moi alta», di a empresa.

Ence

Altri non sería a primeira celulosa de Galicia. Desde hai máis de 60 anos, Ence explota unha factoría de pasta de papel situada en terreos públicos na ría de Pontevedra, na capital da provincia. A factoría, cuxa imaxe a empresa tamén quixo lavar mediante enxeñería semántica −rebautizou as súas instalacións como «biofábrica»− contaminou o esteiro pontevedrés durante decenios con verteduras de mercurio que arrasaron os seus bancos marisqueiros.

En 2016, o Goberno de Mariano Rajoy (PP) prorrogou por 60 anos o permiso para que Ence seguise ocupando chan público en Pontevedra, o que lle permitiu descartar o inxente custo que tería o seu traslado a outro emprazamento. Para lograr a ampliación dese prazo, a empresa esgrimiu un informe da consultora lusa Pöyry, que aseguraba que a súa actividade non era viable en ningún outro lugar de Galicia porque ningún dos seus ríos ten o volume hídrico necesario para alimentar a súa actividade.

Segundo denunciaron as organizacións civís que se opoñen ao proxecto de Altri, Pöyry fusionouse fai catro anos coa consultora sueca AF baixo a marca Afry. Afry foi a asesoría que elaborou o informe co que Greenfiber defende agora que a celulosa de Altri, que terá unha actividade moito maior que a de Ence, si se pode instalar xunto ao Ulla e abastecerse dos seus recursos.