Hai pouco máis dunha semana, por motivos profesionais, viaxei á provincia de Burgos e aproveitei para ir a Atapuerca. Os xacementos arqueolóxicos son unha cousa que me fascina desde nena. A colección sobre o Antigo Exipto que acumula po na libraría da miña nai pode dar fe disto, as enciclopedias históricas de agasallo cos xornais tamén: teño a de El Mundo, unha de National Geographic, uns cantos exemplares da de El País e unha pequeneira que sacou La Voz de Galicia. A paga non chegaba para máis.
Por que unha freaky da historia se decidiu pola enxeñaría é ben sinxelo: precisamente pola paga. Dixen xa en varias ocasións que ás persoas que non tiñamos problemas en aprobar exames (que non é o mesmo que ser intelixentes) se nos encamiñou ás carreiras de ciencias con enorme alegría. Que as letras non teñen tanto prestixio unha comeza a velo xa cedo, tanto polo que se di como, sobre todo, polo que calamos. Identificar dificultade e número de suspensos con éxito, opcións máis masculinizadas como as mellores. A ti que non che custa estudar, mellor sería que fixeses unha enxeñaría, que teñen moita saída. A miña falta de vocación absoluta inclinou a balanza, porque unha cousa é ler historia e outra facer Historia. Vivir da Historia. Queres vivir ben? Vai por ciencias.
Alí, na trincheira do Ferrocarril, soñei entre sedimentos e rocha calcaria a Antía que puido ser mentres escoitabamos o guía, un rapaz poucos anos máis novo ca min que daba xenio velo. A miña filla ía no carriño e decidiu que era un bo momento para cagar enriba, así que a cambiei mentres escoitaba como o mozo nos contaba a estratificación dos restos, os métodos de estudo, os ósos que foran atopando ao longo de décadas. Mentres el contaba que leva sendo voluntario da escavación desde os dezasete anos, eu pousaba un cueiro cheo de ADN da miña filla no mesmo chan onde se atoparon os únicos restos de Homo antecessor de todo o mundo, a especie homínida más antiga de Europa. A estampa imaxínoa agora máis poética que científica. No momento foi, simplemente, bastante noxenta.
Na Sima de los Huesos relatounos a historia de Benjaminan. Coa réplica dun cranio pequeniño, explicounos que pertencía a unha nena con craneosinostosis, unha patoloxía que provoca que os ósos da cabeza dun bebé solden antes de tempo. Coas evidencias que os seus restos lles ofreceran, podían afirmar que Benjamina sufrira algún tipo de discapacidade. A pregunta que tocaba facerse era evidente: como chegara aquela nena aos dez anos que lle calculaban que tiña cando morreu?
Bastante maior era o comisario Gámez, dos Mossos D’Esquadra, cando lle diagnosticaron Esclerose Lateral Amiotrófica (ELA). Pasou de ser a man dereita de Trapero, cando aconteceu todo aquilo do 1 de outubro (unha eternidade hai xa!), a ficar na casa cun ventilador para poder seguir vivindo, todo en menos de seis anos. É curioso como funciona a memoria: desde que son nai fáltanme moitas veces as palabras ao falar ou ao escribir, ou son incapaz de reter algo que lin ou vin unhas horas antes. Porén, lembro perfectamente onde estaba cando oín a voz deste home nun podcast de La Ser: no meu horto, poñendo malla antiherbas, embarazada. Hai un fío invisible que une a historia dunha persoa cun momento determinado da vida doutra: onde estabas, que facías, a que hora cando o soubeches. Hai historias que oes e quedan arquivadas nun recuncho da mente ata que algo as volve sacar á luz. E ese algo foi a viralización dun reproche que a semana pasada Juan Carlos Unzué, ex futbolista e tamén enfermo de ELA, fixo no Congreso aos deputados e deputadas porque na sala na que se atopaban para falar da súa enfermidade só había cinco.
A indignación percorreu rapidamente as redes, a pesar de que varios xornalistas saíron publicamente dicir que no traballo parlamentario para actos como ese é habitual que só se presenten representantes dos partidos, e alí estaban os portavoces da Comisión de Sanidade dos principais (PP, PSOE, Sumar e Junts per Catalunya). O resto atendía outras tarefas que había ese día. Seica no Congreso é habitual que se contraprogramen uns a outras, non é algo que se nos dea ben só no eido cultural.
A cuestión, non obstante, non é a falta de quórum da reunión: o indignante é que hai unha lei ELA que está en trámite desde marzo de 2022 e que sufriu xa 49 prórrogas, con varias eleccións mediante. Unha lei que pretende, entre outras cousas, dotar de recursos económicos ás familias que coidan dos enfermos e enfermas que sofren esta enfermidade: pagar as máquinas, pagar a electricidade desas máquinas, pagar a medicación… Unha lei que leva conxelada moitos máis meses dos que teñen por diante algunhas persoas cando son diagnosticadas. E é que a un enfermo ou enferma de ELA non lle sobran os cartos, pero o tempo, menos.
Neste país non nos gusta falar de diñeiro, coma se fose algo de mal gusto, indigno. Para estas familias resulta o contrario: é a paga, a Lei ELA que podería regular esa paga, a que os fornecería de dignidade á hora de seguir vivindo. Tanto lles ten que estudasen ciencias ou letras: o diagnóstico de ruína, quebra ou endebedamento para coidar dun familiar é case automático unha vez se sabe que sofre ELA.
Benjamina sobreviviu porque o seu grupo decidiu coidala no canto de abandonala, contounos o guía mentres eu miraba a miña filla, que non sabe limpar o cu soa. É a única explicación para o feito de que chegase aos dez anos, aseguran os científicos. Falamos dunha poboación de Homo heidelbergensis, é dicir, pre neandertais, de hai arredor de medio millón de anos. Non foi a única: no cranio de Miguelón, de 400.000 anos de antigüidade, viron unha inflamación do óso provocaba por unha infección grave que debeu ser moi dolorosa e que de seguro lle impediría comer. Porén, sobreviviu meses con ela, seguramente porque os seus compañeiros e compañeiras mastigaban por el os alimentos e logo llos daban.
Xa daquela coidabamos dos membros máis indefensos do grupo. Hai cousas que nunca deberiamos esquecer, por moito que «evolucionemos».
