A Coruña.- As eleccións xerais do 14 de marzo de 2004 foron as últimas nas que Eva Girón non votou. Desde entón fíxoo sempre, pero aquel día non puido. Estaba rota. A súa parella, Carlos Soto, morrera só tres días antes nos atentados do 11M.

Eva tiña entón 35 anos, unha filla de catro meses e outros dous fillos, de sete e de catro anos, que querían a Carlos como a un pai. Pasaron xa dúas décadas dende aquel momento e o sufrimento para eles non pasa nin, probablemente, pasará. «O que non me imaxinaba é que ía haber toda esa falta de empatía coas vítimas, toda esa dor gratuíta engadida», relata.

Seis anos despois da morte de Carlos, na primavera de 2010, Eva acudiu a unha concentración de afectadas fronte ao Congreso o día en que José María Aznar, o expresidente do Goberno, ía declarar na comisión de investigación do 11M. «Lembro a un home maior gritándonos: ‘Metédevos aos vosos mortos polo cu!’. Foi horrible ver esa reacción de odio cara ás vítimas».

As mentiras do Goberno de Aznar nos días que transcorreron entre os atentados e as eleccións e, sobre todo, o falso relato construído ao seu ao redor polo PP e polos medios da dereita e a ultradereita para deslexitimar ao Executivo socialista de José Luis Rodríguez Zapatero, que as gañara, foron un dos primeiros exemplos neste século do uso dos discursos do odio e o negacionismo como arma electoral.

«Todo empezou o 11M»

«Logo viñeron as fake news, os antivacunas, os negacionistas da covid, do cambio climático, da violencia de xénero… Todo iso empezou o 11M», explica Eva.

A teoría da conspiración, que chegou mesmo a vincular ao PSOE coa preparación dos atentados, foi tramada moito antes de que o ex primeiro ministro de Reino Unido, Boris Johnson; o expresidente de Estados Unidos, Donald Trump, e o presidente ruso, Vladimir Putin, fosen sinalados por alentar a manipulación e o uso continuado de bulos nas redes sociais con fins políticos similares.

Tamén foi anterior ao auxe en España de grupos como Hazte Oír e Abogados Cristianos, ambos os vinculados a Vox e difusores cotiáns de insidias contra partidos de esquerda e contra personaxes públicos e particulares vinculados ao activismo social ou as ideoloxías progresistas.

A teoría da conspiración é o seu antecedente, segundo asegura Víctor Sampedro, catedrático de Comunicación Política e Opinión Pública na Universidade Juan Carlos I e autor de Voces del 11M. Víctimas de la mentira (Planeta, 2024).

Pseudocracia

«O que anunciou o 11M foi unha hidra que nos afecta agora. Vivimos nunha pseudocracia na que parece que quen vai a gobernar é quen mellor minte», explica. E advirte de que, a diferenza de entón, quen estende bulos para intoxicar á cidadanía contan agora coa universalización das redes sociais.

«As manifestacións fronte á sede do PP tras os atentados do 11M convocáronse por SMS [‘Pásao!’ dicían aquelas mensaxes curtas] porque nin sequera existía WhatsApp». O que as diferenciaría das da ultradereita o pasado outono fronte a Ferraz [a sede do PSOE], segundo Sampedro, é que se as primeiras foron «un acto de empoderamento social, no que o tecido social combatía a desinformación», as segundas teñen a súa orixe na normalización «da deslexitimación, a deshumanización e o odio ao rival político».

«Todo o que hoxe coñecemos como a ‘fachosfera’ ou a ‘alt-right’» vén do 11M»

«Todo o que hoxe coñecemos como a ‘fachosfera’ ou a ‘alt-right’ [a alternative right ou dereita alternativa, o movemento de ultradereita do supremacismo branco] vén de aí. E España foi pioneira cos Peones Negros, que se puxeron en marcha moito antes do Tea Party e de QAnon», opina Sampedro.

Os Peones Negros foron un grupo de supostos investigadores civís reunidos ao redor dun blog creado polo xornalista Luis del Pino, que se retroalimentaban a base de falsas noticias sobre a autoría dos atentados e a instrución policial e xudicial, nutrindo á súa vez de opinantes e lectores aos medios que seguían esa liña editorial conspiranoica ou conspiradora, segundo mírese: A Cope de monseñor Rouco Varela, El Mundo de Pedro J. Ramírez, a Libertad Digital de Federico Jiménez Losantos…

Aquelas voces contribuíron a crear ese estado de opinión que lexitimaba a calquera para vomitar insensateces –«Metédevos aos vosos mortos polo cu!»– contra quen non crían na teoría da conspiración. Especialmente contra as propias vítimas, contra as que mesmo se alentaron actos violentos.

A entón presidenta da Asociación 11-M Afectados del Terrorismo, Pilar Manjón, tivo que levar escolta varios anos porque a Policía considerou cribles as ameazas de morte que recibía, impulsadas polo odio cara a ela que difundían a diario os conspiradores.

«Os rumores e a falta de información crible xeran un intenso malestar, ansiedade e ira entre as vítimas»

Esa campaña de mentiras ancoradas en cabeceiras, emisoras e plataformas supostamente fidedignas logrou tamén marcar o proceso xudicial e a vista oral que levou a cabo en 2007. O maxistrado presidente e relator da sentenza, Javier Gómez Bermúdez, admitiu nunha entrevista para un documental sobre o 11M, emitido o pasado luns en TVE, que lle preocupaba que o tribunal non fose percibido como o suficientemente «conservador», incluído el mesmo. Porque se non, tal e como estaban as cousas, eses medios negarían que tivese sequera aparencia de imparcialidade.

A Xustiza acabou condenando a 21 dos 28 acusados que sentaron no banco –sen contar aos oito terroristas que se suicidaron en Leganés– a decenas de miles de anos de cárcere. «Foi un xuízo exemplar en Europa», di Eva Girón.

Contra a mentira

Os expertos en atención psicolóxica ás vítimas de actos terroristas consideran que a primeira necesidade no tratamento destas é, precisamente, a información veraz. «Os rumores e a falta de información crible e precisa adoitan ser factores que xeran un intenso malestar, ansiedade e ira entre as persoas afectadas», explica a Guía para una atención de calidad a las víctimas del terrorismo editada en 2019 polo Ministerio do Interior e o Consello Xeral da Psicoloxía de España.

Eva asegura que a pesar de todos os tratamentos a dor nunca pasa, que ela xa está cansada de «facer pedagoxía» con quen segue sostendo que a teoría da conspiración ten algún fundamento. E advirte de que o uso e a difusión de bulos e mentiras como arma electoral «será cada vez máis radical» en España. Porque quen as empregou durante e despois do 11M son os mesmos que seguen empregándoas agora. Por iso, di, desde 2004 nunca deixou de ir votar.