A Asociación pola Recuperación dos Desaparecidos do Franquismo reclama axudas para identificar 37 cadáveres de vítimas da represión franquista

A Coruña.- A Asociación pola Recuperación dos Desaparecidos do Franquismo ( RDF) leva once anos esperando para poder identificar e inhumar dignamente varios os corpos desenterrados nunha das maiores fosas comúns de paseados en Galicia durante a Guerra Civil e a ditadura. Atópase en Vilarraso, no municipio coruñés de Aranga, onde os fascistas sepultaron polo menos a 37 persoas asasinadas entre 1936 e 1938. A ARDF, que se financia a través das cotas dos seus asociados e das doazóns dos seus simpatizantes, non atopa ningunha administración que a axude. Nin o Goberno, nin a Xunta, nin as deputacións nin os concellos das localidades onde se atopan as fosas prestáronse ata o de agora a conceder axudas para sufragar a identificación dos restos, así como a súa posterior sepultura.

«Os políticos galegos desamparan aos represaliados polo fascismo», explica Santiago Carcas, presidente da asociación. Empezaron a investigar posibles enterramentos de desaparecidos durante a Guerra Civil e os primeiros anos da ditadura en Galicia no ano 2009, a partir de denuncias e de testemuños cidadáns. «Foron moitos anos de investigación e prospeccións ata chegar ás exhumaciones realizadas no 2018 e o 2019. Sen axuda a algunha administrativa, os gastos das probas de ADN -1.500 euros cada unha- e de contratar un construtor para crear o lugar de inhumación son moi custosos».

No 2011, tras contactar e entrevistar a centos de familiares, veciños e posibles testemuñas, constataron que polo menos medio centenar de desaparecidos e desaparecidas estaban enterradas en tres fosas comúns sen identificar e próximas entre si: dous delas en Aranga -unha, en Vilarraso, e outra na parroquia de San Vicente de Fervenzas-, e a terceira, en Santa Mariña de Lagostelle, no municipio de Guitiriz, xa na provincia de Lugo aínda que a apenas trece quilómetros das anteriores.

No ano 2011 o Goberno de José Luis Rodríguez Zapatero abriu liñas de axuda gracias á primeira lei de memoria histórica. A ARDF accedeu a elas, pero tras a chegada do PP ao poder, as subvencións cortáronse. Dous anos despois, tentaron asinar un convenio coa Deputación de Lugo, gobernada polo PSOE, que se frustrou, e dous anos máis tarde, coa de A Coruña, presidida tamén polos socialistas e co BNG na Vicepresidencia. Chegaron a pedirlles toda a documentación traducida ao galego, pero as axudas non chegaron nunca.

Finalmente tentaron co Concello da Coruña, onde a Marea Atlántica acababa de facerse co poder. Creron que cos entón aliados coruñeses de Unidas Podemos habería máis posibilidades, pero tras pedirlles documentación en varias ocasións, deixaron de atenderlles. Chegaron a temer pola viablidade do proxecto porque os familiares de quen podían estar enterrados íanse morrendo, e a anterior lei de memoria non permitía exhumaciones sen solicitude previa dun parente da persoa asasinada. «É unha inmensa tristeza non lograr a tempo o obxectivo de indentificar aos seus seres queridos», relata Carcas.

A ARDF ha exhumado 44 cadáveres nas tres fosas. Nalgunha delas apareceron anacos de cemento mesturados coa terra e os cadáveres, o que fai supoñer que alguén levou os ósos e tratou de disimular os asasinatos. Algúns dos corpos achados mostran a extrema crueldade coa que os fascistas trataban ás súas vítimas, horriblemente torturadas antes de morrer: cranios aserrados, marcas de coiteladas nas plantas dos pés, cadáveres encolleitos en posición fetal polas descargas eléctricas…

Aínda que quizá o achado máis rechamante non describe o horror do que eran capaces os franquistas, senón a decencia e a solidariedade de alguén que se compadeceu dos mortos e dos seus seres queridos, e tamén das xeracións vindeiras. Na fosa de Santa Mariña de Lagostelle apareceron tres pequenas botellas de vidro. A única que puido ser desenterrada intacta contiña un papel escrito a man cun nome: Edmundo Peinado Ponche, un mozo de 19 anos veciño de A Coruña. Carcas cré que o seu único delito foi ser amigo do fillo dun militar franquista a quen o seu pai cría homosexual e que probablemente ordenou a súa morte.

En Galicia apenas houbo Guerra Civil, porque os fascistas fixéronse coa maioría do territorio do país case antes, mesmo, do levantamento do 36. Pero iso non significa que non houbese unha brutal represión que custou a vida non só a militares defensores da república. Caeron alcaldes, concelleiros, mestras, intelectuais, campesiñas, sindicalistas, militantes de partidos de esquerda… Case 4.700 persoas, segundo un informe da organización Nomes e Voces. E non só durante os anos que durou a guerra, senón moito despois. Nas fosas galegas acháronse restos de persoas asasinadas en 1954, quince anos despois de que terminase a contenda.

No 2008, a Audiencia Nacional estimou en 140.000 as persoas desaparecidas en España durante a Guerra Civil e a ditadura. Unha cifra que, aínda que xa se quedou desfasada á alza coas novas investigacións, serve para medir a entidade e a gravidade do sucedido Estímase que como pouco, ao redor de 4.500 están en Galicia. Exhumalas é un proceso laborioso e hai que contar con expertos en arquelogía, en historia, en medicina forense. Ademais, averiguar onde están enterradas é un proceso lento e meticuloso, porque as testemuñas directas vanse morrendo e, entre os que quedan, moitos non queren falar, nin moito menos deixarse fotografar nin permitir que a súa historia sexa gravada. Polo menos, non mentres o Estado e as súas institucións non mostre unha vontade verdadeira de axudar a quen desenterra e regresa a aqueles cuxos nomes aínda non se atreven a pronunciar.