Pasou no comezo dos tempos. Cando ata pouca rivalidade fútbolística había: o Deportivo levaba anos empantanado en 2ª, o Celta subía e baixaba de categoría cada ano e ao Compos nin se lle esperaba. Pero se hai ganas de rifar, nunca faltan motivos. A decisión de fixar a capital administrativa autonómica en Santiago provocou un tsunami político ao que non foron alleas as ambicións dalgúns políticos e de varios medios, e que tivo consecuencia anos despois.

«El número de manifestantes coruñeses no cabría en esa aldea. Además, se correría el riesgo de que las meadas de los coruñeses inundasen los ríos de Compostela». Semellante afirmación podería lerse hoxe en Twitter, dende unha desas contas anónimas que inundan a rede social do exabrupto, pero resulta inimaxinable de boca dun cargo público ante un xornalista, se excluímos, claro, as licenzas da intimidade. Joaquín López Menéndez, alcalde da Coruña en 1982, annus horribilis para a urbe que aínda non sabía que estaba por vivir unha pandemia e todo un caso Fuenlabrada, é o autor destas verbas, que, malia que el mesmo se ocupou de matizar con pouca fortuna días despois, quedarían para o libro de sesións da oralidade compostelá e na memoria colectiva como a mellor testemuña de ata que punto chegou a subir o ton público naqueles días posfranquistas nos que A Coruña e Santiago se declararon a guerra sen cuartel. E digo con pouca fortuna porque esa anécdota ofrece, ademais, un retrato en sepia do moito que cambiamos dende entón: López Menéndez, non contento coa súa afirmación, e a risco de ser malinterpretado ou peor, resultar inexacto, aclarou á xornalista que recollía os seus pareceres: «Cambia meadas por escupitajos».

A apreciación sobre as capacidades fluviais de Compostela sentou tan mal que o rexedor tivo que se desdicir unha última vez, e dobrar o brazo en favor da corrección política que se esperaba do mandatario chamado a liderar unha reivindicación que botou ás rúas a máis de 100.000 coruñeses o 8 de xuño dese mesmo ano. «Añadí, como chiste entre nosotros, que solo con mear subiría el caudal del río de Santiago. Y conté el chiste de aquel barco de guerra extranjera que llegó a La Coruña (sic) y su capitán preguntó al práctico si tenía calado para entrar. Entonces el práctico se puso a orinar delante del capitán y le contestó: ‘Ya tiene calado’». Así se escusou o ínclito ao ser reprendido pola cuestión, non sen o mérito de facelo sen o son de risas enlatadas de fondo. Para honrar a verdade, López Menéndez, vítima das súas paixóns, non foi o único que tivo que recoller cable na contenda: o propio Manuel Fraga manifestou que «La capital natural de Galicia es Santiago. En A Coruña son solo 20 o 30 los que montan el pitote», para despois acabar pedindo desculpas ao seu xeito. Non quedou claro se, finalmente, algún aguerrido patriota coruñés culminou a encomenda do primeiro edil, pero a historia demostra que ata se pode dicir que ocorreu o contrario: o día no que se votou o traslado da capitalidade á cidade do Apóstolo, a outrora cabeza garda e chave recibiu unha humillante virada de costas por parte da corporación parlamentaria: 60 para Santiago, oito para A Coruña. Oito insubmisos de distintas familias a quen, porén, aquela xesta fixera esquecer ideoloxías e modelos de xestión en pos dunha cuestión superior. Naquel escuadrón suicida que firmaría Tarantino cos ollos pechos había dous aliancistas, José González Dopeso e Manuel Iglesias Corral; un nacionalista, Pablo González Mariñas, un socialista, Francisco Vázquez e un centrista, Fernando García Agudín.

Este non pode ser, en ningún caso, un relato lineal, porque se algo nos ensinou este oficio é que a orde de importancia superponse á cronolóxica nas máis das veces. E, neste caso, a historia merece un rebobinado: se retrocedemos uns días no tempo para asistir ao acontecido antes do 60-8 perpetrado en Xelmírez para tratar de entender algo, atopariamos unha masa informe composta por 100.000 coruñeses furibundos marchando cara á praza de María Pita coa sensación de que se lles estaban a roubar o máis sagrado, malia que moitos dos presentes non tiñan moi claro exactamente o que. Á cabeza do dragón marchaban, collidos de ganchete, os estraños compañeiros de cama aos que aquela tangana competencial atopara no mesmo barco. Destacaban dúas figuras que correron distinta sorte a pesar de ter vivido lances similares: José González Dopeso, home forte de Xerardo Fernández Albor (ou iso pensaba el, que subestimou a súa influencia), que deixou a Consellería de Xustiza tras a noite dos cristais rotos, e Francisco Vázquez, que deu portazo á Secretaría xeral do PSOE galego trala ultraxe. Non importaba. Aquel día, Francisco transmutou a Paco e gañou a Alcaldía de xeito oficioso, rubricando as dúas décadas e media posteriores da historia municipal coruñesa. Fíxoo cunha arenga na que ofertou o seu peito ás balas na balconada do pazo de María Pita, que acabaría ocupando durante os sucesivos 26 anos. Francisco Vázquez firmou, un ano despois, a primeira maioría sólida tralos mandatos de Domingos Merino (Unidade Galega) e Menéndez (UCD), sostidos por seis partidos con representación na corporación ou, en resumidas contas, o que hoxe chamamos «Goberno Frankenstein». Aquela mobilización, que se iniciara tres anos antes co traslado provisional, ou mientras dure la guerra, da sede autonómica a Compostela, supuxo non só o preludio do vazquismo, senón o funeral político de recén deposto Merino, que se puxo de perfil ante o clamor popular deixando, en definitiva, unha sensación do alcalde que podería ter sido. Nunca o saberemos. En conclusión: quen negue o impacto de todos aqueles movementos no taboleiro político da Galicia que temos hoxe ou ben é un descrido, ou ben non prestou atención.

Nada do que aconteceu naquel momento estivo exento de consecuencias. Francisco Vázquez tomou posesión o 23 de maio do 1983. Un día antes, o Real Club Deportivo d’A Coruña, baixo a batuta do raposo de Arteixo, perdía un ascenso case seguro en Riazor ante o Rayo Vallecano. O Dépor quedaba no buraco negro da segunda categoría e culminaba unha das moitas carambolas do destino que ao equipo coruñés lle acaban por saír mal. Non sería ata un ano despois que uns rapaces de Vigo empezarían a preguntarse por todos os escenarios do país: «¿quiénes somos, de dónde venimos, a dónde vamos?», pero os coruñeses, co seu equipo nos campos de terra e coa cabeza do Reino en Compostela, xa o facían daquela. Aquel alcalde exaltado, chamado a ser o gran líder do socialismo galego, pero que intercambiou papeis no camiño con Fernando González Laxe, chamado a ser o gran líder coruñés, e que queimou os cartuchos no balcón do consistorio, deulle á cidadanía ferida a resposta: unha identidade, o coruñesismo, para encher o oco que a perda do status administrativo deixara orfo. O prezo foi trocar o carné vermello que levara entre os dentes ata o momento pola tarxeta Millenium. Hai quen pensa que un economista de Ponteareas, entón ministro de Transportes, observaba dende a distancia todos aqueles movementos que, máis no estético que no político, converteran a quen sería o seu homólogo setentrional nun mito do municipalismo. E hai quen di que aprendeu a lección, e que a aplica incluso mellor.

Hoxe A Coruña e Santiago teñen máis que limadas as friccións do suceso que axitou os alicerces daquela autonomía lactante, e que fixo que os norteños se atrevesen, incluso, a amagar coa súa independencia de Galicia e propor un modelo cantonal que reparase o agravio. Agora que están tan de moda as ficcións televisivas con substrato galego, podemos estar ante un auténtico filón se tiramos de hemeroteca. Obteriamos, sen dúbida, episodios irrepetibles, alén dos xa referidos: López Menéndez acusando dende o púlpito, con xeitos teatrais e dedo inclemente ao comunista Anxo Guerreiro, coruñés que votou Santiago, de «asestar la última puñalada a su ciudad». Tu quoque, Anxo?, podería ter engadido, e hoxe teriamos un guión niquelado. No noso relato televisivo tería que haber cabida para o conato de referendo para romper Galicia que, malia a determinación dos seus promotores, non pasou de papel mollado, ou o simbólico xesto de deixar parado o reloxo da cámara para adiar a sesión plenaria na que se votou o traslado a un mes máis tarde, tempo suficiente, xulgaron, para que se disipasen as tensións ou parte delas.

O cónclave de Xelmírez, que se estendeu, para infamia dos coruñeses e gloria dos composteláns, desde as once da mañá até pasada a medianoite, merecería un capítulo exclusivo, starring Francisco Vázquez botando pecados ao recibir, de mans dun uxier, unha mensaxe anónima que rezaba un elegante «cúidate, fascista asqueroso», e coa participación especial dos dous xornalistas de dúas cidades, e por ende trincheiras opostas, que protagonizaron unha liorta nun descanso daquela interminable xornada da que a prensa levantou un acta notarial que roza o delirio. «El tal Couselo, conocido por su procaz pluma y sus descalificadores libelos, probablemente descontento por la falta de atención que prestamos a sus panfletos, y enfadado por no haberse convertido en la estrella rutilante del periodismo gallego (…), pretendió agredir físicamente a Carlos Luis Rodríguez, al tiempo que profería irreproducibles insultos hacia la ciudad de La Coruña», recollía o diario do plumilla atizado, que cualificaba o conflito latente de «visceral y fratricida». A tensión, hoxe esquecida nos diarios de sesións e, probablemente, tamén nas demandas colectivas, notouse nas altas instancias, mais tamén nos estratos máis populares, que estenderon un cántico que, ao ritmo de «Miña terra galega» (en ningún caso o do «Sweet Home Alabama»), deixaba ao aire a temperatura na que chegaron a atoparse os ánimos naquela xesta inenarrable de tantas veces narrada:

A una isla del Caribe los tendré que desterrar,
malditos putos santiagueses
La Coruña capital
me dan asco sus iglesias
odio su catedral
algun día iremos todos
a sus muros a mear, a mear.

(sic).