«¿Tú sabes por qué a mí se me entendió en todo el mundo? Por el acento»
Se estas verbas non soan na súa cabeza cunha voz en particular, ben non dispón dun televisor, ben lle dá pouco uso. Unha Lola Flores de CGI crava o adaxio na pantalla no último anuncio de Cruzcampo, entre son de palmas flamencas e unha concatenación de imaxes do máis castizo do folclore da periferia andaluza. «Da igual si eres de la Conchinchina o de la Línea de la Concepción», sentencia a folclórica coa voz da súa filla Lolita modulada por ordenador, nun alarde de virtuosismo tecnolóxico que dá, sen pretendelo, (ou quizais si) unha clase maxistral das posibilidades infinitas das que hoxe presume o audiovisual.
O acento: esa marca de canteiro que nos deixan os primeiros anos do noso paso polo mundo, esa primeira manifestación de identidade que deixa espida unha parte case sempre determinante de quen somos. Ou do que seremos despois. Seica se aos sempre ben ponderados irmáns Rivera se lles tivese ocorrido a idea antes que á súa competencia, hoxe gozariamos dun anuncio de Estrella Galicia no que os ollos amarelos de María Casares esculcasen todas as salas de estar do país a través da televisión, co mesmo carisma e o mesmo ollar xenuíno dos que fixo gala naquela entrevista que concedeu a Televisión Española 40 anos despois do seu exilio. «Dá igual se es da Coruña ou de París», diría ela no hipotético comercial cervexeiro, se fose filmado. Algo que só podería ter acontecido, claro, se a actriz coruñesa non estivese condenada, por intención ou por descoido, á damnatio memoriae, outrora reservada para os emperadores romanos, culpable de que chegase aos nosos días case descoñecida, en contra do status de mito que se lle deu en Francia.
El acento. Ese que Casares, coruñesa primeiro, exiliada despois, résidente privilégiée máis tarde, nunca perdeu, como fixo ver naquela entrevista, na que alonga as vogais, abertas e pechadas, cunha cadencia deliciosa, só apta para quen mereceu o apelativo de monstro sagrado no país no que fixo carreira. Nese A Fondo de 1981 no que Casares fuma como unha francesa e pronuncia como unha rapaza de Monte Alto, a actriz reflexiona sobre raíces, Casares Quiroga e Albert Camus, o pasado e o presente, a nostalxia e os seus grandes amores: as táboas, a escena, o pano de peche. Póñome na súa pel e atopo unha María Casares mergullada nos misterios da súa identidade, e teimando en dar resposta a esa incógnita que enfrontan os migrantes e os seus descendentes a través das xeracións, porque os pesares, como as doenzas, hérdanse. Buscando, en definitiva, o que queda desa vida pasada que deixou atrás con 13 anos, e quizais decatándose de que o que queda é tan obvio que se dá por feito. Ou algo parecido reflexionaba outro francés, Antoine de Saint-Exupéry, de boca da súa criatura máis célebre.
Que acento ten un exiliado? María Casares, que fixo do teatro a súa única e verdadeira patria, tiña o da nena que un día xogou en Montrove. Que acento tería José Sellier, que se cruzou coa nosa actriz neste mundo durante uns segundos, tras emprender o camiño vital oposto? Os estragos do tempo priváronnos xa non só de asomarnos ás súas filmacións pioneiras, senón de desentrañar os misterios da dicción daquel fotógrafo francés que quixo ser cineasta cando non existía o cine.
A realidade non deixa moita marxe de acción, pero a imaxinación, como o cine, existe para encher eses ocos. E eu imaxino a un Sellier saudando os seus veciños de Juan Flórez en castelán do XIX adornado con fonemas galos, arrastrando os erres, redondeando a u e deixando escapar algún que outro ¡sacrebleu! cando algo se frustraba naquelas exhibicións cinematográficas coas que achegou unha disciplina nacente aos coruñeses que xa o fixeran compatriota.
María Casares transmutou a L’Unique no mesmo escenario no que outra apátrida de nome galego, Agustina Carolina del Carmen, La bella, mesturaba fandango e bulería ao ritmo de Toreador de Bizet para fuxir das miserias da vida que lle tocara. Curiosamente, os bailes catárticos da Otero centraron unha das primeiras proxeccións que agasallou en España o kinetoscopio, pai por dereito do aparato dos Lumière co que José Sellier puxo, sen sabelo, a primeira pedra do cine español. «No canta ni baila, pero no se la pierdan», poderían ter comentado daquela, pero xa serían demasiadas coincidencias.
