Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
As hospedarías en Santiago son historia: lugares de convivencia e encontro onde os estudantes e peregrinos compartiron cuarto e confidencias. Vivín durante o meu primeiro ano na universidade nunha residencia de rapazas da rúa Orfas. Os martes eran sagrados; na tele botaban a serie da axitada familia Ewing, Dallas (1978-1991), e na televisión única do salón trinta rapazas buscabamos sitio no sofá do rancho para comentar os grolazos de Sue Ellen, Linda Gray, e as ruindades de J.R., Harry Lagman. A miúdo paso por diante do portal e penso na sorte daquelas alumnas chegadas de toda Galiza das que apenas lembro a súa cara de maioría de idade acabada de cumprir.
Aquel outono estreei compañeiros, abrigo e tamén cidade. Paseaba pola zona vella, como hoxe polos lugares que visito, admirando cada rúa, e frecuentaba o bar Azul onde sabía que Moncho e Guillermo, sempre detrás do mostrador, me acollerían. A primeira fin de semana compostelá que saín cedo a pasear pola gran caixa de pedras chamoume a atención a impoñente placa da fachada dunha casa desconxuntada. Á hora do vermú no Azul, que compartín coa xornalista Isabel Bugallal e co poeta Lois Pereiro, bauticeina, mesturando nomes, como a casa de Lugín. Lois acendeu un cigarro e colocou cada nome no seu sitio: La casa de la Troya foi pensión de estudantes sobre a que Pérez Lugín escribira unha noveliña en 1915. A Bugallal, entre risos, apuntou que tamén rodaran unha versión do libro, con Arturo Fernández de protagonista. A película, esa e outras que se filmaron antes, tardei anos en velas; o libro de Pérez Lugín, que a Lois e a Isabel tanto lles estrañou que eu non coñecese, caeu nas miñas mans esa mesma tarde.
Ambientada na Compostela universitaria de finais do século XIX, conta as xoldas duns estudantes, tunos e caralláns, que viven na mesma pensión, adubadas co romance dun deles, Gerardo Roquer, con Carmiña de Castro, a única que pon un pouco de sentidiño en tanta festa. Foi un éxito inmediato que disparou daquela a popularidade da Universidade compostelá, a única en Galicia.
O dramaturgo Manuel Linares Rivas, amigo de Lugín, adaptou a obra para os escenarios. Da estrea, en 1919, no Teatro de la Comedia de Madrid, en cuxo patio de butacas sentou Emilia Pardo Bazán, contan as crónicas que foi un triunfo rotundo.
O propio Lugín, asociado co director e guionista Manuel Noriega, roda unha versión homónima, en 1925, coa estrela do cine mudo Carmen Viance no papel de Carmiña. A película, recuperada polo Centro Galego de Artes da Imaxe, é un testemuño histórico do país e do comportamento –para o que non teño palabras– dos homes da época.
In Gay Madrid (1930), traducida como Estudiantina, do americano Robert Z. Leonard, adapta a novela ao cinema en clave de musical. Veño de descubrila: unha opereta con Dorothy Jordan como Carmina e máis o actor mexicano Ramón Novarro como un Ricardo playboy. A caracterización dos personaxes, con sombreiros toreritos e peinetas de medio metro, fala do estereotipo de España para a Metro-Goldwyn-Mayer neste folletín situado nunha Compostela que o estudio retrata como unha aldea.
Prudencia Grifell, lucense de nacemento, é dona Generosa, a patroa da pensión, na versión mexicana de Carlos Orellana, de 1947. Unha actriz de teatro e revista esquecida por nós, que triunfou nos escenarios de Venezuela e Cuba e encabezou telenovelas en México, onde a lembran con moito cariño. O reparto galego complétase coa filla de Prudencia, Maruja Grifell, e o galán vigués Manolo Fábregas. Manolo, tamén produtor e empresario, investía as súas ganancias en montar en México os musicais que conquistaban Broadway. O centro teatral que fundou, de referencia en Cidade de México, aínda leva o seu nome. Pero o protagonista da cinta é o guapo máis popular daquela, Armando Calvo, quen crea un Gerardo tan melodramático que arrastra o ton de toda a película.
Rafael Gil rodou a historia en 1959 cun reparto encabezado por Arturo Fernández, quen lle dá ao personaxe un punto burgués e altivo, como a todos os que interpretou. E tiña razón Isabel Bugallal: o filme retrata bonita a cidade, pero carece de encanto, do que seguro tivo aquel edificio o que chamei a casa de Lugín durante un anaquiño, ata a hora dun deses vermús que alimentan e nunca se esquecen. «Ey, Carballeira!!!».
Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
