A miña avoa actúa para min como filtro de moitas cousas, tamén do político. Non é que a súa opinión determine a miña, senón que a súa maneira de ver, a súa ollada, «coruñenta» ás veces, popular e burguesa, caleidoscópica, éme un privilexiado prisma de varios anacos representativos da sociedade galega. Ela é de Valladolid, mais leva aquí dende mediados dos anos 40, arribada no Oeste por mor da guerra civil. Fala castelán, mais de moza adulta nos anos 60 cantou (sempre mo lembra) nun chalé oleirense o himno galego xunto a máis amigas e amigos nun deses arrebatos galeguistas de libro de Galaxia nunha man e socialdemocracia europeísta, algo de espírito democristiá, na outra.

Miña avoa podería formar parte –de feito, forma parte– dunha desas lexións que circulan pola Coruña de señoras engalanadas, perfumadas e con enormes lazadas, algún broche de araña ou outro becho metálico na solapa, que deambulan polo 15004 e se deixan ver de cando en vez, malia os problemas de mobilidade, preto das arcadas do Parrote, no longo paseo da avenida da Mariña. Miña avoa é, polo tanto, un ser humano coma outros, coas súas contradicións –monárquica pero republicana, cando se enfada co antigo rei e as súas longas mans–, conservadora pero social –cando a Igrexa aparece polo medio, tan devota– e maior pero moi moza, cando aínda se ruboriza se un médico, dos tantos que a teñen que revisar aos seus anos, lle di o ben que está –e o está– para a súa lonxeva idade, case 90 anos de vida.

Miña avoa podería formar parte –de feito, forma parte– dunha desas lexións que circulan pola Coruña de señoras engalanadas, perfumadas e con enormes lazadas, algún broche de araña ou outro becho metálico na solapa, que deambulan polo 15004 e se deixan ver de cando en vez, malia os problemas de mobilidade, preto das arcadas do Parrote, no longo paseo da avenida da Mariña.

E son as conversas con ela as que me dan certa idea do complexo, do interesante e do contraditorio que é calquera tipo de intervención social. Ela, nos seus algunha vez abombados, as máis das veces populares argumentos, demóstrame o pouco que vale illarse nas certezas cando nos cuestionamos como falarlle ao resto, como falarnos a nós, como comunicar ou crear discurso cos demais. Cando falo con ela de política miña avoa inmediatamente salta a súa vea «conservadora», saltan os principios adquiridos.

Miña avoa, nunca o pensara, podería encarnar a tan reverenciada hexemonía conservadora. Unha hexemonía de chaqueta Chanel e cores rosas. Mais, como chegar a ela? Como falar con ela? Como non tanto «conquistala» senón atraela a pensar de xeito máis aberto, máis cara adiante? Para min na adolescencia aquela meta era un enigma. Acababamos discutindo. Que se a Segunda República, que se os «fachas», que se que libro que lera. Era imposible chegar a ela nese camiño. Era imposible «iluminala», no sentido máis paternalista da palabra. Porque a miña avoa, igual que ningúen, non precisa ser iluminada nin ilustrada por ninguén.

Que se a Segunda República, que se os «fachas», que se que libro que lera. Era imposible chegar a ela nese camiño. Era imposible «iluminala», no sentido máis paternalista da palabra. Porque a miña avoa, igual que ningúen, non precisa ser iluminada nin ilustrada por ninguén.

Porén, cos anos fun aprendendo outro tipo de técnica, a técnica da escoita, e de saber facer as preguntas axeitadas. Foi na época na que un compañeiro xornalista na carreira me deu a benvida «á trincheira». Deille moitas voltas a esa expresión e o seu porqué. Entendía perfectamente o significado progresista do termo, o significado, ás veces, de traballar contracorrente e de propoñer cousas que se saen do consenso, sexa nunha facultade ou nun medio, tamén na vida persoal.

O traballo de facer algo social, algo progresista, algo interesente, vaia, en calquera ecosistema político. Pero aquela trincheira non deixaba de ser sempre un lugar resistente. Resistente, partindo da base, deducín, de que o único camiño alternativo era a resistencia e non a acción, a pasividade e non o ir por todo e para todo. Negábame a aquilo. Pensei moito nesa expresión, incluso fisicamente: un dos problemas da trincheira é que non che deixa ver. Tes terra erguida aos teus lados, só tes noción das balas que cruzan por riba de ti. Tes medo a disparar, a cargar, a saír. Os perigos da trincheira eran das menores preocupacións da miña avoa, cuxo único slogan é «ter unha vida tranquila». 

Un dos problemas da trincheira é que non che deixa ver. Tes terra erguida aos teus lados, só tes noción das balas que cruzan por riba de ti. Tes medo a disparar, a cargar, a saír. Os perigos da trincheira eran das menores preocupacións da miña avoa, cuxo único slogan é «ter unha vida tranquila». 

E non lle falta razón, e con isto, non me malinterpreten, non é que valide enteiramente a súa escolla, pero si creo que é interesante observar como miña avoa traduce o que ve do político na rúa e, sobre todo, na televisión. Como convencer a miña avoa da importancia dos servizos públicos, da súa mellora e non da súa escaseza? Como convencela de que os pisos baleiros e a xente sen casa, e non tanto a okupación, son problemas de Estado que merecen toda a atención? Pensei naquilo da vida tranquila. E pensei na política do medo. Miña avoa lévase mal cos doutrinarios neoliberais –aínda que os vote, outra contradición que é relevante polo éxito que consegiu esa opción e non pola «traición» aos principios–, é, en resumo, unha señora conservadora, cristiá, e tiven que tirar por alí. 

Unha vida tranquila, deducimos, é a vida na que non tes medo. O medo, principal arma neoliberal, fai que te sintas só, illado. O medo é dicirte que non tes a ninguén, que non tes mans ás que agarrarte, que non tes protección baixo a cal durmir tranquilo, que tes que desconfiar dos demais. Falando coa miña avoa non discrepamos en que todo o mundo, por exemplo, merece un fogar: «Como vas formar unha familia, entón?», díxome asentindo. E sei ben que o seu concepto de familia ideal dista moito do meu, mais atopamos un punto de encontro no cal «pivotar», no cal atraer alguén que en principio pensa distinto a unhas liñas xerais nas cales traballar. Ese medo da doutrina liberal é tamén o medo que ve miña avoa todos os días pola televisión. Medo á okupación. Á inmigración. A Cataluña. Incluso ás caídas de infraestruturas nos lindes entre Galicia e Asturias. 

A política do medo deulle medo á miña avoa, tan social, tan cristiá. 

Ese medo da doutrina liberal é tamén o medo que ve miña avoa todos os días pola televisión. Medo á okupación. Á inmigración. A Cataluña. Incluso ás caídas de infraestruturas nos lindes entre Galicia e Asturias. A política do medo deulle medo á miña avoa, tan social, tan cristiá. 

E concluímos cousas tan sinxelas e tan potentes como que un non debera ter medo a pagar a luz, a pagar o gas, a pagar os alimentos ou o teito que o cobre, que unha non debera ter medo a volver á casa soa pola noite ou que ninguén debería ter medo no momento de procurar un emprego. Falando con ela aprendo moito, aprendo da importancia de mirar máis aló, de falar nos debates non só aos convencidos senón aos que poden estar máis alá, precisamente onde pica, onde despois do baleiro podes construír, aí pode existir algo novo. 

Ás veces, incluso, conversando entre nós, dubida que pensar cando procura aquela «vida tranquila» da que conversamos. Unha pregunta fai que pense se pode chegar a confiar noutra opción. Algún politólogo na sala diría que se trata de maxia. Non o é. E aí, nesa dúbida, nesa inquedanza, nese «e se…», xa comeza unha ventá de oportunidades (ou así a chaman, non?), comeza o importante.