Apelidos

Haberá unha semana, ou algo máis, chamoume a atención a noticia que lin dunha señora catalá, de nome María Branyas, que vai camiño dos 116 anos, polo que sería a persoa máis lonxeva do mundo. Vive nunha residencia en Olot, mais andou polos mundos antes de se estabelecer en Cataluña. Brañas, como o personaxe (Alfredo) da nosa historia nacional, plural do substantivo que coñecemos por ser ben identificador da nosa xeografía. Non hai quen me saque da cabeza que o tal «Branyas» –escrito conforme a ortografía catalá– é o noso Brañas ou Branhas. A tal palabra en catalán non existe (ou, polo menos, non a achei no dicionario). Se acudirmos ao dicionario da RAE, atopamos a adxudicación deste termo a Asturias e Cantabria: máis unha vaporización da lingua galega.

Para variar… Lembrei un caso simpático de hai moitos anos. Miña nai acostumaba ver o programa televisivo Saber y ganar. O seu «inmortal» locutor, Jordi Hurtado, subliñou nunha ocasión a admiración que lle producía o apelido dun concursante basco: Doce, que el asimilaba ao numeral, encarecendo ser a primeira vez que ouvía tal antropónimo. Con toda probabilidade, o tal concursante sería galego ou descendente de emigrantes galegos, e o apelido non é o numeral, claro, senón o adxectivo tanto referido ao sabor como á cualidade humana (Couce Doce foi un alcalde de Ferrol). Lembrei o caso que contaba César Varela, matemático de profisión mais excelente etimólogo, nun seu tempo de docente en Tánger. Chamoulle a atención un compañeiro apelidado «Candil». Non había tal «candil». Era «Candal» na orixe, galego galeguísimo, que o interfecto transformou por negación da mesma, seguindo as pautas non escritas do auto-odio impreso a ferro. Recordo tamén a hipótese dun señor de Vigo verbo do seu apelido, oficialmente «Lajas», segundo el… húngaro!! A miña apelación á laxa, ás laxas, a Laxas, en suma, tardou en facer efeito. Algo semellante tamén aconteceu co apelido Porta, de orixe catalá, para quen o portaba, sendo todos os seus antepasados de autoctonía acreditada. Como o «Mejide» do «Risto» que o leva non é outra cousa máis que Meixide, claro está, reconvertido nun híbrido indixesto.

Quen tiver a curiosidade de ler-ouvir esquelas publicadas na prensa escrita ou na radio, poderá verificar como non hai un só día en que non aparezan a esgalla apelidos deformados: «Queijeiro», «Lage», «Teijeiro»… e tantos máis. Onde aflora, por veces, o galego? Na necesidade de identificación verdadeira: «D. José… etc.» será subtitulado como «Pepe do Souto» ou «Dª Dolores… etc.» Como «Lola da Chousa».

 Sobreviven os Pereiro-Pereira, Cerdeira, Carballo, Maceira, Castiñeiras, Chaos, Pazos…, isto é, todos aqueles que non «ofenden» a fonética do español, por moito que sexan galegos e só galegos, ao igual que os barbarizados. Sendo a toponimia fonte principalísima de formación antroponímica, e contando a Lei de Normalización Lingüística (1983) cun único artigo prescritivo, precisamente o dedicado a aquela, á toponimia, como é que non se ten realizado en todas estas décadas unha campaña de animación-facilitación da necesarísima corrección? Peccata minuta, dirán algúns (ou pataca miúda, dirán outros). Na realidade, porén, admitir compracente ou resignadamente a nosa deformación di moi pouco e mal de nós. Os nosos nomes son o primeiro espello, a primeira identificación persoal e colectiva. Admitir a ortopedia forzosa a que están submetidos, un índice desalentador da nosa dependencia, da subordinación que se dá por inevitábel e fatal.

Sáibano os Xabois e os Caxiao («Jabois» e «Cagiao» na nomenclatura oficial) que tencionan re-colonizar a nosa literatura.

(Na imaxe da cabeceira, María Brañas, a súa nai e a súa irmá en 1928)

cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail