Gabriel Rufián (Santa Coloma de Gramanet, Barcelona, 1982) visita Galicia para presentar o seu último libro, O 15 M facha, e para manter un coloquio coa portavoz nacional do BNG, Ana Pontón. A entrevista, á que acode coa eurodeputada desa formación, Ana Miranda, realízase nunha terraza de Santiago a véspera da manifestación en Madrid contra os indultos aos presos do procés. Os paseantes interrómpena varias veces, achegándose ao deputado de ERC e portavoz do Grupo Republicano do Congreso para pedirlle un selfie ou para gritarlle «Visca Catalunya!». El responde cun «Lliure!» sen perder o fío da conversación.
Teño que recorrer a un clásico e pedirlle desculpas por non ter lido o seu libro. Non pasa nada, non se preocupe. A verdade é que se le nun intre no metro.
Que lle levou a escribilo? Foi durante o confinamento besta que houbo en Madrid. Tocoume pasalo alí por motivos persoais e tamén políticos, porque sospeitabamos que ía haber plenos bastante importantes. Saíndo do Congreso nun deses días nos que parecía que se acabara o mundo, cruceime con catro rapaces que saían dunha obra, ata arriba de po, e que me gritaron «Rufián, cabrón, España é a túa nación!» e «Rufián, vaite ao teu país!». O cal é unha contradición, pero foi unha especie de clic que me fixo ver que se xa sospeitabamos que a ultradereita estaba a utilizar o que estaba a suceder para inocular a súa mensaxe na clase traballadora, iso estáballes funcionando. Cando en Usera, en Ciudad Lineal ou en Vallecas votan a Ayuso, temos un problema grave. Usei un título provocativo, e pídolle desculpas á xente que viviu o 15 M, porque quería contar a eclosión das mensaxes e ideas da ultradereita.
O 15 M de esquerdas parece hoxe un pouco desinflado. Non se se comparte esta afirmación, pero, en calquera caso, non podería pasarlle o mesmo a ese 15 M da dereita, que acabe desinflándose? Eu reivindico o 15 M, porque algunhas daquelas pancartas convertéronse en leis e saen no Boletín Oficial do Estado (BOE). A forma de facer política e o parlamentarismo tamén cambiaron, aínda que as maquinarias mediáticas e de poder que a esquerda ten en contra son brutais. Dito isto, si que é certo que pode haber certo efecto moda en personaxes como Abascal e Ayuso, igual que pasou con Rivera. É o efecto El Hormiguero, xente que sae no programa, toca a guitarra e supostamente é simpática. E quizá quen non está moi politizado ou politizada, os vota, aínda que igual de aquí a catro anos nin sequera se lembra deles. Pero a forma, a mensaxe, o simplismo e a frivolidade en política da dereita e a ultradereita chegaron para quedar. Sempre poño o exemplo de Jesús Gil. Hai quince ou vinte anos era un friqui que saía por televisión nun jacuzzi con mamachichos detrás, e facíanos graza. Agora, seguramente, Jesús Gil tería deputados no Congreso ou sería presidente dunha comunidade autónoma. Ayuso presentouse e gañou indiscutiblemente unhas eleccións cun slogan friqui, «comunismo ou liberdade». Todo iso chegou para quedar.
A foto de Colón do 2019 esnaquizou a Ciudadnos e deixou ao PP nunha posición moi incómoda. Por que cre que decidiron reincidir o domingo na mesma estratexia? O feito de que haxa xente na clase traballadora que apoie a personaxes como Ayuso e Abascal é un fracaso da esquerda. Das esquerdas, teñamos a bandeira que teñamos. Pero tamén é responsabilidade da dereita. Cando a ultradereita gaña en Europa, non a frea só a socialdemocracia, senón que a frea tamén a dereita. Cando nun land alemán gaña a ultradereita, quen a frea é Merkel, que quizá é máis de dereitas que Casado. Pero a diferenza é que a raíz de Merkel é antifascista. Aquí ninguén dubida de que Casado e Arrimadas, se puidesen, chegarían á Moncloa co apoio de Vox. Iso é unha anomalía democrática. España foi o único país onde gañou o fascismo, e é importante telo en conta á hora de facer unha análise. Eu creo que eses tres partidos nunca van competir. Ciudadanos afundiuse, sobre todo en Cataluña, cunha linguaxe salvaxe contra o independentismo e o republicanismo catalán. Pero é absurdo porque nunca van ser tan salvaxes como Vox. Deberían reflexionar, porque se isto segue así, é probable que Vox acabe coméndolle a torrada, tanto ao PP como a Ciudadanos.
Esta polizarización tan acusada da política estatal, non acaba beneficiando ao independentismo? Quero dicir que a manifestación de Colón vai servir para manter a cuestión catalana na primeira liña do debate político e daralle de novo visibilidade e fotos de portada na prensa internacional. O independentismo é moi variado, falamos do 52% da poboación catalana, aínda que tamén é certo que agora hai unha enorme desafección. Cara á política en xeral, quero dicir. O «todos son iguais» afecta sobre todo á esquerda. Porque a dereita sempre vai votar, mentres que na esquerda necesitamos ilusión e ondas de esperanza. Pero dentro desa variedade do independentismo, como republicano de esquerdas e demócrata, eu nunca me vou a instalar no «canto peor, mellor». Iso é moi perigoso, moi reaccionario e moi antidemocrático.
Non me refería a que esa polarización entre Madrid e Cataluña beneficie a Esquerra, senón que para o proxecto independentista non semella un mal escenario no que actuar. Para min e para moita xente nunca o vai a ser. Oxalá no Estado español houbese unha aritmética, unhas posibilidades e uns horizontes como os que hai en Cataluña. Oxalá en España houbese unha dereita que falase de república. Estamos moi lonxe diso. Quen está instalado hoxe no «canto peor, mellor», é o poder xudicial, que, na súa inmensa maioría, declaroulle a guerra ao Goberno e a unhas ideas determinadas. É un Estado paralelo. Pero o cambio de posición do Goberno é claro. Falamos dun presidente que hai dous anos ameazaba con ir cos GEO a Waterloo a deter a Puigdemont, e agora ábrese a outras cousas. O paradigma cambiou, e hoxe o Estado ten que pactar co independentismo de esquerdas catalán, vasco, galego.
Hai un ano dicía vostede que o Goberno chegara ao límite da decepción que estaban vostedes dispostos a aturar. Agora estalle a decepcionar un pouco menos? Eu xa veño decepcionado da casa. E traizoado. Son neto dun felipista que xa albiscaba a traizón do PSOE. O único que podemos facer as esquerdas é tentar obrigar a facer. O PSOE non fai se non se lle obriga. Dígoo con pesar, por exemplo, que un Goberno que se di progresista non regule o prezo dos alugueiros, e que cada semana teñamos que torcerlle o brazo. Iso non é bo, non é natural. E os compañeiros e compañeiras de Unidas Podemos o sofren. Lembro algunhas campañas electorais nas que nos criticaban, quizais con razón, polas nosas contradicións pola coalición co espazo de Converxencia. Entón diciámoslles: «Eh!, Esperade, que tamén vos vai a tocar a vós». Pero é o futuro da política. Aquí xa ninguén vai gañar por maioría absoluta.
Falando de decepcións, hai catro anos boa parte do independentismo catalán creuse de verdade que a posibilidade de que Cataluña se independizara era real no seu horizonte vital, e case imediata. Ata que grao chega esea desilusión social agora, non cos partidos independentistas, senón coa idea da independencia?Hai moita xente en Cataluña que, máis aló do independentismo, entende que o que aconteceu foi que un Goberno que levaba no seu programa electoral un proxecto que ninguén impugnou, que era un referendum pola autodeterminación que se gañou a paus, o que tentou foi cumprir o que prometera. Iso é política, guste máis ou menos. O que sucedeu en Cataluña foron actos políticos, pero a metade dese Goberno tívose que ir ao exilio, e á outra metade, metéronos no cárcere. Moita xente entende que non se pode equiparar un bando a outro, independentemente do que votes, ou das túas fobias e filias políticas. Cando pegas á xente nun colexio electoral ou a mandas á cadea polas súas ideas, perdes a razón.
Como lle afecta a vostede persoalmente esa desilusión? Veño dunha esquerda que perdeu sempre. Estou afeito perder. Ata son do Español, imaxínese. A boa noticia é que creo que agora imos gañando, e que se o independentismo segue sumando, sobre todo a nivel internacional, vai ser moi difícil… Se hai dous ou tres anos en Europa era moi difícil que nos fixesen caso, aos poucos os pronunciamentos son cada vez máis claros e hai organizacións supranacionais que cada vez teñen máis claro que o que pasou é unha animalada. Pero agora o que nos toca como esquerda é demostrar que non só sabemos transformar, senón tamén xestionar. Moitos dos fracasos da esquerda veñen de que non fomos capaces de demostralo.
Na carta que enviou o outro día o presidente do seu partido, Oriol Junqueras, a unha televisión, viña dicir que para desenvolver o seu proxecto político facía falta unha maioría a favor da independencia moi superior ao cincuenta por cento máis un. Foi un erro pensar que con só con esa cifra se podía convocar un referendum? Cando nos fan esa pregunta, que é moi idónea, eu sempre cito aos que o viviron, lo ideráron e máis o teñen reflexionado, que son os presos e presas políticas. Recordo a Carme Forcadell [ex presidenta do Parlamento de Cataluña] cando dixo que non soubemos calibrar a reacción do Estado. Xamais pensamos que a represion ía ser como a que vimos, e si cremos que Europa ía reaccionar de maneira diferente. O españolismo e o unionismo alegan que nos saltamos un semáforo en vermello, pero cando un leva corenta anos esperando a que o semáforo se poña en verde, ao final o salta. O que Esquerra Republicana de Cataluña entendeu é que non se pode proclamar unha república co 50% da poboación en contra, pero que tampouco se pode impoñer unha autonomía co 50% da poboación en contra. Iso obríganos a falar e a facer política, que é o que o independentismo sempre defendeu. Non esqueza aqueles días tan duros das leis de desconexión que se aprobaban no Parlamento de Cataluña. Puigdemont suspendeu o proceso para falar. A boa noticia é que parece que agora estamos a iniciar outra etapa. A ver se cala.
Junqueras tamén dicía na súa carta que son agora máis conscientes dos seus acertos e erros, das súas debilidades e das súas oportunidades. Cal son? A esquerda vai gañar no futuro por esas ondas de esperanza das que falaba, e non por nacionalismo. Hai que encher a bandeira de contido, a bandeira que sexa. A xente non come bandeiras, nin as bandeiras curan as enfermidades, como dicía Joan Tardá. Hai xente que nos emocionamos cunha bandeira ou cun himno, pero hai moitísima á que eses símbolos non lles emocionan. E o que estamos obrigados é a falar daquilo que comparten a inmesa maioría dos nosos pobos, que é a loita contra a miseria, contra a exclusión, contra a precariedade, polo feminismo, contra o cambio climático, que deben ser nosas causas. E, sobre todo, darlle liberdade real á xente, porque a liberdade que ofrece a dereita á clase traballadora é a liberdade para elixir entre repartir hamburgesas en bici ou en moto. É unha anomalía que alguén que vive nun barrio obreiro de Santiago vote a Feijóo.
Pero vostedes van gobernar coa dereita en Cataluña. É unha das críticas habituais que nos fan. Pode parecer unha contradición, pero o futuro da política é o pacto entre diferentes. Nós arrastramos a esa dereita para facer moitas cousas, e, por exemplo, aprobamos unha lei para limitar a subida dos alugueiros. Desde fóra pode parecer chocante, pero é que en Cataluña compartimos un proxecto común coa dereita, que é a autodeterminación.
Quero preguntarlle pola súa faceta de youtuber. Ademais das entrevistas na súa canle, os seus interrogatorios no Congreso a Aznar, a Acebes, a Villarejo, etcétera, teñen millóns de visitas. Moitas máis que algúns rapeiros de moda. É vostede consciente dese impacto? Pois a verdade é que son nulo coas novas tecnoloxías.
Nunca ve eses vídeos? Non, pero non por nada. Fágoo e logo esquézome. Vin moi poucos vídeos meus, o único que controlo un pouco é Twitter. Pero ao final é o obxectivo. Xa que á esquerda nos custa ter espazos comunicativos e mediáticos… Eu non vou ir a El Hormiguero, pero está ben que as nosas intervencións teñan esa saída nun circuíto B.
É consciente de que as súas intervencións teñen un punto de espectáculo? O que tento é que se me entenda. O meu traballo é que se me entenda. Hai xente que se dedica ou que se dedicou á política durante moitísimo tempo, como Tardá, Anguita, Beiras, que son ou eran extraordinarios. Pero no meu caso tiven outros traballos moi diferentes que quizá me deron unha pel que me fai facer as cousas de maneira diferente.
Por que cre vostede que en Galicia non hai un nacionalismo de dereitas, como os de Euskadi e Cataluña, que permiten que o nacionalismo goberne? Hai quen di que ese papel o asume Feijóo. Fraga e el entenderon que aquí non se gaña construíndo un Casado ou unha Ayuso. A pregunta é que fará Feijóo no futuro, e se un tipo coa forma de facer política de Feijóo pode gañar en Madrid. Pero en Galicia hai moitas oportunidades para a esquerda. Comenteino cos compañeiros e compañeiras do BNG, e se se fan políticas de esquerda desacomplexada, con elementos nacionalistas, autodeterministas e independentistas, pero de esquerda social e valente, hai moitísimo percorrido.
Un amigo común pídeme que lle faga unha pregunta con certa maldade. A quen votaría vostede se estivese empadroado en Madrid? A Unidas Podemos. Díxeno moitas veces. Se fora de Vallecas votaría a Unidas Podemos. Pero son de Santaco.