A Miguel Sobrino pasoulle o que a Portugal: que nin soubo, nin puido nin quixo quedar na casa. En canto Radio Renascença comezou a emitir «Grândola, Vila Morena», de nada serviron os chamamentos do Movimento das Forças Armadas. «Fiquem em casa, con tranquilidade», repetía unha e outra vez o locutor da RTP, lendo durante horas unha interminable lista de comunicados. «Fiquem em casa», dicían os altofalantes dos vehículos militares polas rúas de Lisboa. Pero a xente só escoitaba a José Afonso cantando que «o povo é quem mais ordena». E como nun Hamelin de liberación, saíron todos ás rúas, desoíndo as consignas e as prevencións, para tomalas, facelas súas e festexar a vitoria.

Aquela chamada, aquel ouveo de democracia que foi o 25 de abril de 1974, chegoulle tamén ao galego Miguel Sobrino, entón estudante de Socioloxía en Madrid. Así que, movido polo mesmo impulso que Portugal enteiro, tomou o primeiro tren para Lisboa. E rematou por converterse nunha testemuña excepcional da Revolución dos Caraveis. Estivo presente na rendición da PIDE, a temible policía secreta do Estado Novo. Patrullou con tanques polo centro de Lisboa. Presenciou a liberación dos presos do cárcere de Caxias. Participou na asemblea que, na primeira noite revolucionaria, cambiou o nome da ponte Antonio Salazar por 25 de abril. Asistiu á chegada do exilio de Mario Soares. E á reunión entre Cunhal e Spínola. E conviviu co propio José Afonso nos primeiros días revolucionarios. Tamén apareceu nas páxinas de Paris Match. E agora, cando se cumpren 40 anos, recorda os días vermellos do estoupido dos caraveis.

«Chegabas alí con aquel romanticismo, pedindo algunha misión, pensando ‘Eu quero morrer aquí’. Así que me dixeron: se queres facer algo, vai á PIDE e fai o que poidas»

«Na facultade estabamos moi sensibilizados coa cuestión portuguesa grazas ao movemento da canción. O 25 de abril chegamos pola mañá e, como estabamos moi pirados, dixemos: imos para alá!», lembra Sobrino, despois profesor de Comunicación na mesma Universidade Complutense onde daquela estudaba Políticas. «Ao longo do día, algúns compañeiros foron perdendo interese. O tren saía de noite e subín só. Recordo que me despedín da moza pensando que non ía volver. Quería sumarme á revolución. E morrer alí se fixese falta», comenta rindo pola febre da mocidade. O primeiro medo chegou na fronteira. Cruzar a Portugal, na mañanciña do 26 de abril de 1974, era altamente sospeitoso. «Chegamos á fronteira. O tren ía quedando baleiro. Na fronteira estaba o control salazarista. Pero non houbo problema. Amosamos os pasaportes e entramos. Pola mañá chegamos a Lisboa», recorda Sobrino.

O rapaz, cargado de forzas, preséntase alí ao seu contacto. Era o cantautor José Jorge Letria —hoxe presidente da Sociedade de Autores de Portugal—, irmán do famoso xornalista Joaquim Letria. «Chegabas alí con aquel romanticismo, pedindo algunha misión, pensando ‘Eu quero morrer aquí’. Así que me dixeron: se queres facer algo, vai á PIDE e fai o que poidas». A PIDE, a Polícia Internacional e de Defesa do Estado, era a forza do terror na ditadura salazarista.

Era a policía política que secuestraba e torturaba os opositores. E que mantiña un control total da sociedade a través dos bufos, os informadores civís incrustados en cada barrio e en cada posto de traballo, dispostos a delatar toda disidencia. Así que non foi estraño que, leais ao réxime e temendo a reacción popular, fosen os últimos en renderse.

Atrincheirados no seu cuartel xeral na rúa Antonio María Cardoso, dispararan sobre a multitude durante a noite, asasinando catro manifestantes. Os únicos catro mortos da Revolución dos Caraveis. Así que, á mañá seguinte, no medio dunha tensión enorme, chegou Miguel Sobrino ao epicentro da revolta.

«Nas rúas xa se vían os militares cos caraveis nos fusís. E o que se vía era un ambiente xa de alegría. Aqueles soldadiños vendo como a xente os apoiaba», relata Sobrino. «Pero esa noite houbera disparos, había mortos e feridos; e os da PIDE estaban dentro, gañando tempo para queimar o máis posible. Cando eu cheguei estaban as fogueiras ardendo».

Sobrino idea facerse pasar por xornalista: «Atraveso o cordón militar como se fose da prensa, co meu carné da facultade de Socioloxía. Como puña ‘Ciencias PP e Socioloxía’, eu dicía que PP era ‘Imprensa’. No fregado, dentro do edificio, con aqueles pides alí, estabamos catro parvos: eu, un equipo da televisión sueca e tres máis. E tiñamos os fusileiros apuntándonos».

«Ábrense as portas, e un tío abrázame e ponse a chorar e berrar: ‘Levaba 19 anos aquí metido!»

«Ao longo do día houbo máis tiros. Unhas ráfagas pilláronme nunha cabina de teléfonos e temín pola miña vida. Dixen: ‘Mi madriña, que fago aquí?’», recorda. «Cando se renderon, ían chegando pides detidos, algúns coa cabeza sangrando, porque había xente que non había quen a parase…».

Tras asistir á rendición da PIDE, Miguel Sobrino vai vivir outro momento histórico. «Cando saía o convoi cos axentes detidos, subímonos nun camión artillado. E chegamos á prisión de Caxias, onde a xente estaba na porta, pedindo que liberasen os presos. E cando chegou a noite comezaron a saír». Aínda recorda a emoción do momento: «Ábrense as portas, e un tío abrázame e ponse a chorar e berrar: ‘Levaba 19 anos aquí metido!’. Alí choraba todo o mundo. Foi unha festa».

Pero a catarse estaba aínda por chegar. «Metémonos nun coche cando xa non quedaban presos na cadea… E volvemos ao centro. E sentín algo indescritible. A praza do Rossio, chea de xente bailando, cantando… Era un estado de catarse e de felicidade enorme. Foi unha festa ata as dúas da mañá. Cada tanto, aparecía un convoi de soldados con bandeiras vermellas, os caraveis nos fusís e a xente botándolles flores. É incrible o que sente un pobo cando pasa algo así», lembra Sobrino.

Había présa por cambialo todo. Por exercer a liberdade. E por vivir a democracia. Así que alí mesmo, no Rossio, votaron cambiar un símbolo da ditadura: «Eran as doce do noite, e no centro da praza fixemos unha asemblea para cambiarlle o nome á ponte… Non podía seguir chamándose Oliveira Salazar. Había que mudar aquilo. Mentres a xente se bañaba na fonte, votamos. Non esperamos nin un minuto. Saíron algúns cunha camioneta e cunha brocha tacharon ‘Oliveira Salazar’ para poñer ‘25 de abril’». Para Miguel Sobrino, aquela noite foi a máis emocionante da Revolución: «O Rossio foron milleiros e milleiros de persoas sentindo a liberdade».

«Só vía ‘Top Secret’, ‘Top Secret’… Cando lles entreguei os documentos, alucinaban: ‘Pero ti sabes o que trouxeches?’, preguntábanme»

Ao día seguinte, o hoxe profesor converteuse en xornalista e case axente secreto. Porque comezou a visitar a central da PIDE, na procura de información reservada. «Como tiña o meu falso carné de prensa coábame por todas partes. Foron varias as miñas visitas á PIDE. E saía sempre cargado de papeis. Había restos de fogueiras, pero aínda atopabas papeis co rótulo de ‘Top Secret’ por todas partes».

Sobrino íalle levando todo aos revolucionarios: «Saquei material confidencial bastante duro. Pero eu non sei o que levaba. Só vía ‘Top Secret’, ‘Top Secret’… Cando lles entreguei os documentos, alucinaban: ‘Pero ti sabes o que trouxeches?’, preguntábanme. Eran as listas de todos os bufos de Portugal». Alí estaban os nomes dos colaboradores da policía política, os delatores que enviaban os seus veciños ao inferno.

Como Sobrino estaba en todas partes, sempre coándose nos momentos clave, foi de grande axuda para a prensa destacada en Lisboa. «Pasáballe a información aos xornalistas, de España, de Le Monde, dos grandes medios… Porque eu estaba alí, vivindo aquilo e era unha fonte de primeira man», conta.€ Pero a información que se publicaba en España, aínda na ditadura franquista, estaba moi manipulada. O diario ABC titulaba en primeira: «Golpe de Estado en Portugal». E deixaba claras as súas simpatías por Marcelo Caetano e o defunto Salazar: «Se ha consumado el cambio de Régimen en Portugal. Concluye un largo período tras no pocos aciertos y éxitos económicos y sociales». TVE, nun papel aínda máis penoso, chegaba a informar dun brote de cólera en Portugal, alertando os galegos de que non cruzasen a fronteira por razóns sanitarias.

«Foi vergoñenta a información de Televisión Española e de Radio Nacional. Era o ano 74. Aínda gobernaba o vello»

«Recordo os informativos de Televisión Española e o papel vomitivo de Diego Carcedo. O papel que xogou na contrarrevolución foi lamentable», critica. «Daquela dicían que en Portugal había unha epidemia de cólera. En Galicia vacinaban a xente contra o cólera. Non querían que se coñecese o que estaba a acontecer alí. Non fose que en España quixesen o mesmo. Foi vergoñenta a información de Televisión Española e de Radio Nacional. Era o ano 74. Aínda gobernaba o vello. E á xente tíñana enganada co de Portugal».€ Aínda lle quedaba moito por vivir a Sobrino: «Cando todo se calmou, decidín ir ver a José Afonso a Setúbal para darlle un abrazo. Pasei toda a tarde e a noite con el. Ao día seguinte era cando chegaba o avión con Cunhal e o músico José Mário Branco que estaban no exilio. E quedamos en ir xuntos para alá. Estivemos mesmo a repartir pasquíns polas rúas de Setúbal, ata que lle aconsellaron non exporse tanto, porque había mesmo ameazas de morte contra el», rememora.

«Pola mañá fomos recibir a Cunhal. E de aí a ver a Spínola. Eu ía con Cunhal. Chegamos á Cova da Moura e quedamos na antesala, mentres decidían o futuro da revolución. De aí fomos á sede dun movemento democrático… E a quen me encontro? A Galvão! E presentáronmo. Era incrible, porque ía atopando todos os protagonistas, un tras doutro», lembra o que entón era un entusiasta mozo revolucionario.

Sobrino estivo tamén na chegada de Mário Soares. Mesmo aparece nunha foto na revista Paris Match co líder do Partido Socialista ou noutra abríndolle paso a Soares e a Cunhal: «Pescáronme nesa e noutras fotos das axencias internacionais, porque eu estaba alí; tiven a sorte de vivir a Revolución dos Caraveis en primeira liña, como un inconsciente», bromea.

 

O Primeiro de Maio foi a gran explosión de liberdade do país: «Era o primeiro acto oficial tras anos de ditadura e foi un día emocionante». Sobrino quedou sen cartos días máis tarde e non tiña billete de volta. Foi á embaixada de España en Lisboa e pediu que o repatriasen: «Eu alí disimulando: ‘Pasaba por aquí de turismo e atopei isto’. Un dos funcionarios apiadouse de min e prestoume os cartos para comprar o billete de volta».

O que despois sería profesor na Complutense, hoxe xa xubilado, recorda que foi recibido de volta en Madrid case como un heroe. Todos querían coñecer a súa narración dos feitos. «Para nós supuxo un camiño a seguir. Había que ver o que era Portugal antes do 25 de abril. Calquera mozo tiña que pasar cinco anos de mili. E estar ao servizo das multinacionais matando pretos en África».

Hoxe, cando mira atrás, lamenta que a Revolución dos Caraveis evolucionase cara ao conservadorismo: «A xente esperaba moito pero aquela revolución foi reconducida. Pero recoñece que foi «unha ruptura, non unha transición como a que houbo en España na que, ao final, están os mesmos».

E Sobrino ri, emociónase e goza cando recorda aqueles días revolucionarios de hai agora corenta anos. Os días nos que o rapaz da Revolución dos Caraveis foi testemuña en primeira fila dun momento que cambiou a historia. Deses acontecementos únicos nos que semella imposible quedar na casa.