As camareiras de piso, popularmente coñecidas como kellys, apócope de «as que limpan», exercen diariamente un labor silencioso, discreto e invisible polos corredores dos hoteis. Arrastran camas, limpan baños, aspiran alfombras, recollen os refugallos máis indignos dos desconsiderados. No proceso deixan as costas, as forzas, a saúde e máis tempo do que figura no seu contrato. E nós, veraneantes, turistas ou aves de paso, ignoramos deliberadamente a súa existencia, visible, porén, nas toallas limpas, as camas feitas e o precinto hixiénico do asento do váter.

Entre as táboas dun escenario e a moqueta da vida real hai unha fina liña que disolve a ficción e a realidade, que separa o guión do imaxinario e este da vida mesma. Esa liña, ás veces, non é tal. Cando se ergue o pano ao principio da función, deixa, case sempre, un segredo ao descuberto, e transforma en cómplices os espectadores que presencian o espectáculo. Esta non é outra cousa que un conto de segredos e cómplices.

Empeza a función. As actrices da compañía teatral A Panadaría saltan ás táboas e rebelan o segredo. Areta Bolado, Ailén Kendelman e Noelia Castro poñen voz e rostro a un colectivo invisible en As que limpan, un berro de «basta» dramatizado e dividido en actos que transforma en protagonistas as responsables de que a cama estea feita cando os turistas regresan da praia, as toallas retiradas e o espello do baño impoluto. Segredo, porque ninguén quere amosar a tremoia que, no teatro e nos hoteis, fai que funcionen as cousas. Cómplices, porque nesas nos vimos todos.

 

As que limpan, as kellys, camareiras de piso e todo iso xunto. Silenciosas, dilixentes, rápidas e, sobre todo, cansas. «O noso traballo é físico, e, ultimamente, moi devastador a nivel emocional e de saúde mental. Imos traballar todas con pastillas», reflexiona M, camareira de piso dun hotel de catro estrelas do sur de Galicia, que prefire non dar o seu nome polo conflito laboral que as empregadas manteñen aberto coa xerencia do establecemento. Tras anos de acatar, e dun tempo a esta parte, hai uns anos que comezan a dicir basta, seguindo o exemplo das súas compañeiras de enclaves turísticos como Benidorm, Marbella, Barcelona, Fuerteventura ou Lanzarote, quen hai tempo que denuncian a precarización do sector, que discorre en paralelo á transformación do país nun dos principais polos de atracción turística de Europa.

Unha realidade que comeza a ser, tamén, norma en Galicia, que asistiu nos últimos anos a un proceso irreversible cara a un modelo turístico de masas, do que as encargadas da limpeza dos hoteis son testemuñas de primeira man, pois redunda directamente na forza dos seus ombreiros. «Levo 18 anos facendo isto. Antigamente, era outro tipo de cliente. Agora é un cliente máis masivo. Ti fas o que podes e máis, sempre, pero cada vez temos máis presión», asegura M.

As kellys galegas dos hoteis de maior capacidade asumen, diariamente, unha ratio de 20 cuartos de media, cando o normal e legal, indican fontes sindicais, é de 12 cuartos por camareira. O dato, desglosado, desprega unha árbore de rutinas: as empregadas da limpeza teñen que arrastrar e mover, cada día, arredor de 30 ou 40 camas que, na meirande parte dos casos, non contan con rodas que favorezan a tarefa das que limpan. Son 20 ou 30 espellos ao día, o que supón 20 ou 30 movementos circulares co brazo estendido. A iso hai que sumarlle a limpeza exprés de zonas comúns, salas de reunións e corredores. Coas costas estragadas e automedicadas nas máis das veces. A meticulosidade, nestes casos, prima menos que a rapidez. «A empresa quere máis cantidade que calidade. Queren todo: que quede ben, que quede limpo e que sexa rápido. Non é o mesmo facer dez saídas (cando o cliente abandona a habitación definitivamente) que dez estables (cando o cliente continúa a súa estancia). E non podemos máis», lamenta M.

Unha visión que comparte V, empregada da limpeza dun  hotel de catro estrelas da Coruña, que matiza: o traballo é duro, pero, ás veces, aínda pode ser peor. «Eu agora teño a sorte, se se pode chamar así, de que a gobernanta bota unha man ás veces; proporciónanos a roupa limpa pola mañá e a sucia só a temos que deixar nas gaiolas, pero hai hoteis nos que tes que estar todo o día subindo e baixando. Colles posturas facendo a cama, tes que axeonllarte vinte veces ao día, sofres de ombreiros, de costas… Eu teño que pagar un fisio, e é polo traballo. Nas mutuas dan pautas e consellos, pero non podes estar pendente de seguilas para non perder o ritmo. Á empresa dálle igual como o fagas, sempre que quede feito o cuarto», describe V.

O persoal asume en propia carne un paradoxo: a máis cantidade de turistas e clientes aloxados nos establecementos, menos dereitos e calidade de vida para as responsables de que bula o mecanismo. Tamén neste escenario, as empresas, no canto de facer previsión e colchón, calculan á baixa ás súas necesidades de persoal. Se o cálculo falla ou resulta insuficiente, son as traballadoras as que cargan coas consecuencias en prol do mantemento das marxes de beneficios. «Hoxe as empresas traballan con tempos de reserva moito máis curtos. Moita xente reserva case o día antes. Pensan: se preciso 10 camareiras, contrato 8 e, se fai falla, reforzo. É imposible contratar reforzos en menos de 24 horas. Non o fan», advirte José Miras, responsable de hostalería en Galicia de Comisións Obreiras.

Unha conxuntura que non se arranxa, defenden, aumentando os salarios das traballadoras, que raramente chegan aos 1.000 euros, senón aliviando a presión que soportan no seu día a día e que redunda en patoloxías como estrés ou problemas musculoesqueléticos. «Unha solución plausible é facer os cuartos entre dúas persoas, porque podes facer quendas nas tarefas: mentres unha limpa o baño, outra fai a cama. Baixas a presión e o esforzo, porque 20 habitacións é excesivo. Con iso solucionabas moitos problemas, sobre todo os de saúde. Subir o soldo, aínda que é necesario, non arranxa iso», sinala Miras.

A última gran batalla que lidan nestes días é a da externalización progresiva do persoal do sector. Á loita pola conciliación e a prevención de riscos laborais únese, desta volta, a loita contra a subcontrata. «É un xeito de perder dereitos. Se estamos nunha Empresa de Traballo Temporal non podemos votar. Antes, se sentiamos que tiñamos que pedir algo, estaba o noso delegado. É unha estratexia para abusar máis e de fixar traballadores de primeira e de segunda, porque co resto do cadro de persoal do hotel non pasa», denuncian. Dende as empresas adoitan fundamentar este tipo de movementos na busca dunha maior especialización técnica do persoal, outro punto no que as traballadoras difiren da patronal. As kellys aseguran que a formación recibida e as esixencias da gobernanta non son, nin de lonxe, as que un día foron. «No verán, cando veñen rapazas novas de reforzo, queren que lles ensinemos como se fan as cousas, pero mantendo a nosa ratio e o noso ritmo de traballo. É inxusto para nós e para elas», denuncia M.

A conciliación e o descanso mais o tempo libre son os dereitos que máis se lles resisten, aínda hoxe, aos traballadores de todos os gremios; pero cando se fala dun sector que atopa o seu maior volume de traballo en fins de semana, festivos e períodos de vacacións, o dereito desaparece, así como a sensación de lexitimidade das traballadoras para reclamalo. «As propias traballadoras, ás veces, nin sequera o din cando reclaman dereitos. Todos sabemos en que tempadas traballa a hostalaría. Dáse por feito que, cando chega esa época, hai que traballar, e non nos parece normal que un traballador pida librar un festivo. Teñen que poder. O que hai que facer é adaptar os cadros de persoal ás necesidades, e se tes un hotel pequeno con dúas camareiras, contratar unha máis para que, se o precisan, poidan coller a fin de semana libre», demanda Miras.

As camareiras esixen melloras tanxibles na súa calidade de vida, pero, e máis importante se cabe, piden que se lles dea o lugar que merecen. O seu lugar. «Non está nin ben remunerado nin ben valorado. Se nós non traballamos, o hotel non pode abrir», reclama V. Saben que, se elas fallan, as cousas non funcionan. Agora, insisten, só falta que o saibamos o resto.

Un día máis, a función remata. A tremoia traballa, cae o pano e as camareiras de piso marchan para a casa, un pouco máis cansas, un pouco máis fartas. Ata o día seguinte.