Non estou a falar nesta ocasión da dificultade de confrontar cada día o espello e o devalo físico da idade, por máis que ver fermosura nesas engurras sexa seguramente un requisito para envellecer saudablemente. Quero lembrar aquel lema de Adolfo Domínguez, que cumpre corenta anos. Os mesmos que a vitoria de Felipe González, que acaban de celebrar no PSOE con tantas ausencias e polémica en Sevilla. 1982 foi o ano da guerra das Malvinas, da estrea de Blade Runner, da manifestación da capitalidade na Coruña, da aparición dos CD e o ZX Spectrum, e do Nobel de Literatura para García Márquez.

Naquel ano o deseñador galego dicíanos que «la arruga es bella». Tense falado e escrito moito sobre o fondo intelectual desta idea. De como supuxo a rotura de moldes, de estereotipos construídos ou mantidos dende a industria da moda. As engurras da cara e as da roupa non as hai que eliminar porque teñen a súa propia fermosura, non son un defecto, son unha característica. Hai un sitio para elas, incluso no mundo da moda. Unha idea extravagante, por outra banda, que non se instalou no mundo que a pariu –alén daquela campaña–, que segue a fuxir e tapar as engurras de todo tipo a calquera custo.

As engurras da cara e as da roupa non as hai que eliminar porque teñen a súa propia fermosura, non son un defecto, son unha característica. Hai un sitio para elas, incluso no mundo da moda. Unha idea extravagante, por outra banda, que non se instalou no mundo que a pariu –alén daquela campaña–, que segue a fuxir e tapar as engurras de todo tipo a calquera custo

Porén, darlle unha volta á frase sérveme de escusa para propoñer unha reflexión menos transcendental e máis cotiá sobre un traballo doméstico que odio dende nena e que hai anos que desapareceu (case completamente) da miña vida: pasar o ferro. Foron moitas horas derramadas, de pé, pasando calor e queimándome ás veces, para erradicar as engurras de sabas, camisas, pantalóns, toallas e até panos de cociña. Cantas horas? Demasiadas.

A conta satélite de produción doméstica é unha operación estatística que mide as horas que adicamos sen remuneración ao traballo doméstico, a través das enquisas de uso do tempo, e dálle un valor económico a ese traballo. Aínda que os últimos datos do INE (e do IGE, que bebe da mesma fonte) son de 2010, e que non identifica especificamente o tempo de pasar o ferro, incluído no epígrafe de coidado da roupa, proporcionan números que dan que pensar. Nese ano, as horas que adicamos en Galicia ao coidado da roupa, se foran pagadas cun salario de mercado dese ano, suporían máis de 3.000 millóns de euros. Non é un erro: tres mil millóns de euros. Dese traballo, o 80,6% fixémolo mulleres, e o 19,4% varóns. É a tarefa doméstica con peor reparto de xénero.

As horas que adicamos en Galicia ao coidado da roupa, se foran pagadas cun salario de mercado dese ano, suporían máis de 3.000 millóns de euros. Dese traballo, o 80,6% fixémolo mulleres, e o 19,4% varóns. É a tarefa doméstica con peor reparto de xénero

Sabemos do difícil que resulta acadar un equilibrio de xénero na carga doméstica. Malia as campañas de corresponsabilidade dos últimos anos. O seu reparto entre mulleres e varóns, entre adultas e menores, é fonte de conflitos nos fogares que raramente se resolven sen recorrer á externalización (contratar outra muller que o faga cobrando). Especialmente cando o traballo precisa dunha certa experiencia e habilidade, como é o caso. Así que eliminalo, cal nó gordiano, ou reducilo á mínima expresión, pode ser unha boa solución. E dobrar a roupa como alternativa é unha tarefa que se pode compartir e repartir con maiores e criaturas dende ben pequenas.

Outro argumento a prol do abandono desta práctica ten a ver co encarecemento da enerxía e cunha visión pro-planeta do traballo doméstico. O gasto en electricidade de pasar o ferro depende moito do aparello que se utiliza e dos hábitos de uso. O Instituto para a Diversificación e Aforro da Enerxía (IDAE) atribúelle menos do 2,2% do gasto medio enerxético dun fogar, mais outros estudos o elevan até o 7%. Se a isto sumamos o cambio de lavar en auga fría para evitar que a roupa se engurre demasiado, xa non é ningunha broma. Sería en calquera caso un recorte interesante da factura con pouca afectación da calidade de vida.

Porén, hai dous obstáculos principais para este cambio das rutinas domésticas. Un de carácter práctico: algunhas prendas non quedan ben dobradas e non podemos prescindir delas. Como consumidoras podemos escoller –limitadamente– non mercar prendas que o precisen. E para poder facelo, debería estar recalcado na etiqueta «Non iron» en lugar do «Iron up to» que dá por feito que, si ou si, vas pasar o ferro logo de lavala. Algunhas marcas xa están publicitando prendas «sen ferro», mais non sempre é posible a escolla, especialmente cando se trata de uniformes escolares ou de traballo de uso obrigado. Eses nikis, mandilóns e pantalóns que saen da lavadora como pasas e non hai xeito de poñelos sen lles pasar antes o ferro. Un chamamento dende esta humilde columna a empresas e colexios para que o teñan en conta nos contratos de uniformes.

E logo está un elemento de carácter máis simbólico ou cultural, quizás xa un pouco démodé. A roupa alisada, sen unha engurra, é signo de elegancia, boa presenza, limpeza e poder (de clase e de xénero). Canto máis traballo dá alisala, máis carga simbólica ten. Hai prendas femininas desa categoría, vestidos e blusas que non hai quen poña logo dun lavado. Mais creo que a que leva a palma é a camisa masculina «de vestir».

A roupa alisada, sen unha engurra, é signo de elegancia, boa presenza, limpeza e poder (de clase e de xénero). Canto máis traballo dá alisala, máis carga simbólica ten

Mentres repaso este texto, un locutor de radio gábase de que el pasou o ferro á camisa que leva posta, como se fose algo extraordinario, que houbera que resaltar, que contradí o estereotipo: esas camisas que poñen sempre os varóns e alisan sempre as mulleres. Como facer que deixe de ter esas connotacións é complicado.

Estaría ben que, ao estilo da performance da garavata, Pedro Sánchez e outros persoeiros propuxeran e explicaran os aforros en tempo, traballo e enerxía desta estética. Fotografarse pasando o ferro non está mal, mais facelo con roupa «sen ferro» é aínda mellor. Recuperar aquel lema do deseñador galego, explicar as fermosuras diversas das engurras e a ver se agora, corenta anos despois, conseguimos que teña consecuencias.