O samaín, que significa «fin do verán» en gaélico, anunciaba o aninovo dos celtas tras o fin da época de colleitas e a chegada da inverno, antes de que a Igrexa cristianizase o calendario de festas pagás e a convertera en día de todos os santos

A Coruña.- Moito antes de que os bazares e supermercados físicos e virtuais de todo o país empezasen a vender e vender cabazas e disfraces de bruxa, en Galicia xa se celebraba unha festividade ancestral relacionada co día dos defuntos e que ancora as súas raíces na tradición celta de conmemorar o final da tempada de colleitas do verán e a chegada da tenebrosa época invernal.

Trátase do samaín, o termo gaélico que marca o aninovo celta, unha festa popular que o papa Gregorio converteu en día de todos os santos no ano 835 ao obxecto de cristianizar, ao gusto da Igrexa, o calendario de festas pagás.

Nada indica que en Galicia se tiña celebrado masivamente o samaín -que en gaélico significa «fin do verán»- antes de que en España se conmemorase halloween, derivado da expresión inglesa All Hallows’ evening -«madrugada de todos o santos»- Pero a tradición de lembrar aos antepasados, que non aos santos católicos, acudindo aos cemiterios con colares e rosarios de castañas ao pescozo, lémbrase na comunidade desde tempo inmemorial.

«O samaín ten que ver coas tradicións e festividades agrarias que a Igrexa foi cristianizando e reconvertendo, pero que en Galicia entroncan coa tradición celta. É importante que se recupere, aínda que hoxe en día está moi deturpada ademais por un consumismo esaxerado», explica o escritor e editor lucense Miguel Anxo Fernán Vello.

O filósofo, historiador e arqueólogo Felipe Senén coincide nese diagnóstico: «Halloween non é senón un novo entroido outonal concibido ao redor da morte, que incorpora ritos consumistas de iniciación destinados a conxurala e que engade ao medo dose cinematográficas de sustos e mesmo  agresividade».

«Agora estamos sometidos á ditadura dos supermercados culturais, a un fenómeno de supermercantilización e aculturación, a unha verdadeira degradación cultural», explica o experto, quen critica ademais o proceso de «botellonización» que, ao seu xuízo, está a ter o fenómeno nos últimos tempos. Como sucede con outras festividades como o San Xoán, que antes de ser festa cristiá en honra do apóstolo dese nome celebraba entre as comunidades celtas a chegada do solsticio de verán.

Senén tamén lamenta que a explosión do bum comercial derivado da celebración do halloween apenas deixe beneficios en Galicia. «O fenómeno non nos enriquece a nós, senón ao gran bazar chinés», conclúe.

O certo é que, salvando os anos de restricións pola pandemia, halloween tese convertido nun gran negocio, tanto para os comercios que se dedican á venda de disfraces e complementos como para o lecer nocturno, para o que a xornada xa se converteu nunha das máis importantes do ano despois da noitevella.

Tamén é un gran negocio para o sector dos caramelos, lambetadas e derivados, que este ano espera aumentar as súas vendas un 15%. «Algunhas empresas do sector duplicaron as súas vendas de produtos de halloween no últimos cinco anos», asegura a Asociación Española do Doce, que afirma que nesta festividade concéntranse en torno ao 10% de toda a facturación anual.

O bum das vendas de caramelos e chocolates ten que ver, claro, coas riadas de nenos disfrazados que percorren as rúas na noite do 31 de outubro ao 1 de novembro pedindo lambetadas ao berro de “truco ou trato!”. Outra tradición medieval cristiá relacionada co día de defuntos, en cuxa véspera os pobres, e especialmente os orfos, ían polas casas das familias podentes pedindo esmolas a cambio do compromiso de rezar polos seus mortos.

Ao redor desa tradición, a Asociación de Veciños e Comerciantes de Monte Alto, na Coruña, leva tres anos organizando unha rechamante alternativa a halloween coa idea de achegar modernidade e tradición con humor e retranca. Trátase do calloween, que ofrece no Campo da Leña da cidadeo roteiro Truco ou callos, para que os asistentes poidan degustar callos e produtos monster chef, como salchicas en forma de verme e madalenas sanguentas, entre música, concertos e outras actividades.

Segundo o presidente da asociación, José Luis Boado, a idea é integrar «aos actores sociais e culturais do barrio» nunha tradición enxebre que prevén ir adecuando á tradición en vindeiras edicións.