Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
Eu vivo do bilingüismo. Hai máis de 20 anos que escribo, traduzo e reviso libros de texto de educación bilingüe para escolas públicas dos Estados Unidos. Grazas a que a educación pública é responsabilidade dos estados e non do Goberno federal, en numerosas «rexións» dese país, o castelán forma parte do deseño curricular que se ensina na educación pública. Traballei en programas de lectura, xeografía e historia, matemáticas (alí non parecen ter os problemas que hai en Galicia) e ciencias para Texas, California, Arizona, Nova York, Novo México, etc. Os lugares onde conviven máis castelanfalantes son os que máis promoven a educación bilingüe.
Non obstante, non sempre foi así. Durante os anos cincuenta educábase só en inglés. Os fillos do meu tío de Nova York, por exemplo, que emigrou a ese país nos anos vinte, nunca aprenderon castelán, porque o seu pai insistiu, como o resto daquela sociedade, en impoñer un só idioma. Na súa opinión, falar un só idioma axudaríalles a evitar o racismo desenfreado e a xenofobia contra os hispanos. A pesar da evolución da sociedade e da educación, cando John Kerry se presentou á Presidencia do país hai uns anos, os republicanos máis obtusos «acusárono» de falar francés. Ser bilingüe para estes cafres era un defecto, unha desvantaxe e case unha traizón á lingua máis empregada nun dos poucos países do mundo que non ten unha lingua oficial. O inglés non é a lingua oficial dos Estados Unidos. O estadounidense convive con outros centos de idiomas.
No estado de Nova York fálanse uns 800 idiomas, uns 160 só no barrio de Queens, o que non ameaza de ningunha maneira o statu quo do inglés. Ademais, todas estas linguas conviven do mesmo xeito que os seus diferentes falantes. Cando hai eleccións no estado de Nova York, as instrucións para votar están escritas polo menos en inglés, castelán, chinés e coreano. Dependendo do barrio, tamén se traducen ao árabe, urdú, grego, polaco, tagalo, italiano, yiddish e albanés. Algo semellante acontece en Berlín, onde a lingua turca é na capital alemá, o que o castelán é nos Estados Unidos. E o mesmo ocorre en España, onde se falan catro idiomas: castelán, galego, catalán e éuscaro.
Os beneficios da convivencia entre linguas deberían ser algo tan obvio no século XXI que só a ambición política do radicalismo extremo pode explicar por que unha lingua insiste en impoñerse a outra. Durante o século XIX, os estadounidenses prohibiron as linguas indíxenas. Así que o obxectivo era acabar coa cultura dos nativos americanos. Gustaríame preguntar a aqueles señores da dereita que me aclarasen, cal é o obxectivo de facer do español o único idioma en España? Comprender este asunto é imposible para min. Entender que unha lingua está ameazada porque se falan outras moitas ten tanto sentido como ter medo a que a esgrima acabe impoñendo ao fútbol, ao xadrez sobre o tenis, á homosexualidade sobre a heterosexualidade ou a filosofía sobre as matemáticas. Como tantas polémicas entre «españois», este ataque contra o bilingüismo do país non ten nin pés nin cabeza. Ademais, querer impoñer ignorancia debería criminalizarse. O bilingüismo non só me alimenta, abriume dous universos. Non só por axudarme a comprender verdadeiramente a cultura dun lugar, senón por poder ler autores no idioma orixinal.
Aprender idiomas non debería ser unha opción, senón unha obriga. Todo este disparate sobre o medo ao bilingüismo recordoume as palabras de Paul Celan: «A lingua é o único que se pode alcanzar entre todo o que se perde». Este escritor falaba hebreo, alemán, francés, romanés e ruso, pero sempre escribiu en alemán. Naceu no que hoxe é Chernivtsi, Ucraína, pero en 1920 formaba parte de Romanía, despois era Rusia e logo Alemaña. Celan creceu falando alemán porque á súa nai lle encantaba ese idioma e insistiu en que fose a lingua materna do seu fillo. Anos despois, Rusia invadiu a cidade e despois o 6 de xullo de 1941, os nazis tomárona dos rusos. Entre o goberno colaborador romanés e os nazis eliminaron a uns 700 xudeus en tres días. En agosto asasinaran a 3.000. Organizaron un gueto para os que quedaron e pouco a pouco foron transportados a campos da morte. Os pais de Celan morreron en campamentos separados. O mozo que aínda se apelidaba Antschel acabou noutro campo de traballo e sobreviviu ao impensable.
Anos despois non só se namorou da poeta austríaca Ingeborg Bachmann, filla dun funcionario nazi, senón tamén ao longo da súa vida, que, ata o seu suicidio en 1970, pasou en París, escribiría só en alemán. Cando se lle preguntou como podía escribir nese idioma, despois de vivir o Holocausto, Celan dixo: «Só na lingua materna se pode falar a propia verdade».
Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
