A Coruña.- O Estado español segue sen protexer adecuadamente os idiomas propios que se falan no país, segundo constatou o sexto informe de avaliación sobre a súa situación elaborado polo grupo de expertos do Consello de Europa, que fiscaliza cada catro anos o cumprimento da carta europea das linguas rexionais e minorizadas.

En España fálanse unha ducia desas linguas, case todas (incluídas as tres cooficales, é dicir o catalán, o galego e o eúscaro) en situación de fraxilidade fronte ao castelán oficial dominante: o amazigh ou bereber, o aragonés; o bable de Asturias; o dariya ou árabe marroquí de Ceuta; o estremeño, a fala e o portugués en Estremadura; o astur-leonés en Castela e León; e o occitano ou aranés en Catalunya.

O Consello de Europa, que non ten que ver coa Unión Europea, é unha institución transnacional fundada en 1949 e formada por 46 estados europeos, destinada a fomentar a cooperación entre eles para a defensa dos valores da democracia, os dereitos humanos e a igualdade diante a lei. Baixo a súa competencia atópase o Tribunal Europeo de Dereitos Humanos.

A carta das linguas minorizadas, subscrita por España en novembro de 1992, está destinada a protexelas e fomentalas como parte do patrimonio cultural do continente, ademais de asegurar o dereito dos seus falantes a que poidan utilizalas na súa vida pública e privada. Os expertos do seu comité visitaron varias zonas do país en xaneiro deste ano.

Os falantes desas linguas teñen problemas para usalos na xustiza, o ensino e nas súas relacións coa Administración.

Segundo o último informe, publicado a semana pasada, España desenvolveu un bo sistema para a protección das linguas minorizadas, pero máis de 30 anos despois da firma da Carta detectou problemas para que os falantes desas linguas poidan empregalos nas súas relacións con administración, especialmente na xustiza e o ensino, ou velos reflectidos nos medios de comunicación públicos e privados e nas plataformas de difusión da cultura, especialmente nas relacionadas coa produción audiovisual.

«A situación deteriorouse nalgunhas comunidades coa adopción de lexislación que dificulta a implementación da carta ou pola ausencia de medidas» que contribúan a revertela. «Noutros casos, as medidas adoptadas a nivel autonómico foron anuladas ou menoscabadas polas autoridades xudiciais, cuxas decisións finais poden non ser compatibles cos compromisos ratificados por España», advirte o informe.

Aranés

Fálano uns 10.000 habitantes do Valle de Arán (Lérida), con especial incidencia entre a poboación máis nova. Está protexido no Estatuto de Catalunya, que garante a súa presenza nos currículos escolares, pero o Consello lamenta que a Generalitat non teña implementadas medidas para garantir efectivamente que se pode usar o aranés nas relacións coa Administración autonómica, especialmente no ámbito da xustiza.

Aragonés

Enténdeno ao redor de 49.000 persoas e fálano máis de 25.0000 na comunidade autónoma que desde o ano pasado goberna o Partido Popular de Jorge Azcón. «Os recentes recortes orzamentarios e a intención expresada polas autoridades rexionais para modificar o actual marco legal para reducir drasticamente o espazo dado ao aragonés en Aragón é unha fonte de gran preocupación», di o Consello de Europa, que alerta do anuncio do Executivo de Azcón de modificar a lei de 1999 sobre patrimonio cultural de Aragón «que fai referencia explícita ao aragonés e ao catalán como linguas da comunidade autónoma».

O Consello de Europa asegura que o 62% da poboación de Asturias fala bable e que esa lingua está presente en máis da metade dos fogares da comunidade.

Bable

O Consello de Europa asegura que o 62% da poboación de Asturias fala bable e que esa lingua está presente en máis da metade dos fogares da comunidade. «O seu uso está garantido nas relacións coas administracións» e o seu coñecemento «considérase un mérito no acceso á función pública», conta con soporte nos medios públicos de comunicación, con varios programas de radio e televisión nesa lingua, e o seu estudo e o da súa literatura é unha opción no sistema educativo que elixen anualmente máis de 20.000 alumnos de primaria e secundaria.

Bereber

Os expertos do Consello de Europa destacan que nin sequera existen cifras oficiais do número de falantes de amazigh ou bereber, que poderían roldar en torno ao 40% da poboación de Melilla, que forman unhas 86.000 persoas. En 2014, a Asemblea da cidade autónoma recoñeceuno como un «unha lingua tradicional que forma parte inseparable do patrimonio cultural intanxible común a todos os cidadáns de Melilla», sen que ata o de agora adoptáronse máis medidas efectivas para a súa promoción e protección.

Catalán

Despois do castelán, é a lingua con máis falantes en máis comunidades autónomas: Catalunya, Valencia, Aragón e Baleares, onde figura expresamente mencionado nos respectivos estatutos. En Catalunya enténdeo preto do 94% da poboación e máis do 80% pode expresarse nel. Nesa comunidade, o Consello de Europa alerta de que a decisión do Tribunal Supremo de impoñer un 25% de materias en castelán no sistema educativo atenta contra a protección do catalán.

O catalán atópase en situación de risco en Aragón tras a decisión do novo Goberno autonómico do PP de recotar os fondos relacionados coa promoción desa língua

O informe dos expertos en linguas minorizadas destaca que esa lingua, con máis de 55.000 falantes en Aragón, atópase en situación de risco nesa comunidade tras a decisión do novo goberno rexional de recortar todos os fondos relacionados coa promoción do idioma así como o financiamento ás entidades que o defenden. En Balears, os riscos derívanse do sistema educativo, onde «a porcentaxe de alumnos con habilidades comunicativas sólidas en catalán ao final da educación primaria é bastante baixo».

En País Valencià, onde o catalán denomínase valenciano, o Consello tamén se mostra preocupado pola decisión do Goberno autonómico, desde o ano pasado en mans do PP, de implementar unha nova lei de liberdade educativa que reduciría drasticamente a presenza dese idioma no sistema educativo. En Murcia, onde o valenciano fálase en 22 localidades da serra do Carche pertencentes aos municipios de Iecla, Xumilla e Abanilla, non existe mención a esa lingua no Estatuto autonómico.

Eúscaro

O estudo destaca que a poboación vasca capaz de expresarse en eúscaro «está a aumentar rapidamente (936.800 persoas en 2021 en comparación con 419 000 en 1991)». «A porcentaxe máis alta de falantes atópase entre a poboación máis nova (máis do 60% dos mozos de 16 a 24 anos son bilingües en eúscaro e castelán)», apunta. Ademais, o 45% dos funcionarios recrutados polo Executivo autonómico dominan esa lingua. Con todo, só o coñecen o 11% dos funcionarios da Administración do Estado en Euskadi, dos que unha porcentaxe aínda menos son capaces de falalo.

Apenas o 7% dos xuíces e menos do 3% dos fiscais que traballan en Euskadi teñen competencias como para usar o éuscaro  nivel profesional

O Consello de Europa destaca ademais que apenas o 7% dos xuíces e menos do 3% dos fiscais que traballan na comunidade teñen competencias como para usalo a nivel profesional. Tamén hai problemas para o uso do eúscaro nos centros de saúde e nas residencias de maiores e dependentes. A pesar da situación saudable desa lingua na cultura e a educación, aínda non é posible realizar estudos integramente en eúscaro en varios graos universitarios, especialmente nos relacionados coa medicina e as ciencias da saúde.

O Consello de Europa lembra tamén que o eúscaro se fala tamén na contorna do condado de Treviño, en Castela e León, onde preto dun 60% da poboación é euskeroparlante sen que o Estatuto de Autonomía desa comunidade recolla mención algunha ao eúscaro.

Dariya ou árabe marroquí

É a lingua do 40% da poboación de Ceuta, poboada por máis de 83.000 persoas segundo o último censo, pero o Estatuto da cidade autónoma tampouco o menciona, de forma que non se garante que os seus falantes poidan utilizalo nas súas relacións coas administracións locais e estatais nin expresarse nel na súa vida pública con garantías de igualdade con respecto ao castelán.

Estremeño

Coñecido en Estremadura como estremeñu, ten 10.000 falantes na zona oeste da comunidade, pero tampouco aparece no Estatuto autonómico nin goza de medidas de protección ou promoción. Tampouco se pode usar nas relacións coa Administración nin ten presenza no sistema educativo. Con todo, dez municipios comprometéronse a promocionalo utilizando sinalización bilingüe nas súas rúas.

Fala

Ten ao redor de 5.000 falantes nos municipios de San Martín de Trevejo, Elixas e Valverde del Fresno, no val de Jálama. É unha lingua ausente na Administración, a educación e os medios de comunicación públicos e privados.

Portugués

Conta cuns 1.500 falantes na localidade e a contorna de Olivenza, no extremo occidental de Badaxoz. Segundo o Consello de Europa, «atópase nunha situación precaria xa que estivo suxeito a unha forte influencia do castelán e hoxe en día só o empregan falantes de idade avanzada», o que supón o risco de que «se perdan irremediablemente moitos costumes e tradicións».

Galego

O 88% da poboación galega, formada por 2,7 millóns de persoas, enténdeo, e o 62% pode escribilo correctamente. Os principais problemas que detecta o Consello de Europa teñen que ver coa súa exclusión do ensino de materias científicas nos centros públicos e na maioría dos privados, e no ámbito da xustiza, onde a pesar de estar recoñecido o dereito para dirixirse e relacionarse coas autoridades xudiciais en galego, menos dun 1% dos procesos desenvólvense nesa lingua pola falta de competencias de xuíces, fiscais e letrados de xustiza. Aínda que existe unha cadea pública de radio e televisión integramente en galego con ampla implantación en todo o territorio, a Xunta de Alfonso Rueda pretende abrila tamén ao castelán.

O Consello de Europa alerta da exclusión do galego do ensino de materias científicas nas escolas do país

O galego-asturiano, como se lle coñece en Asturias, ten ao redor de 23.000 falantes en 18 municipios da fronteira entre Galicia e esa comunidade. Permítese o seu uso oral e escrito nas relacións coa Administración rexional, o seu coñecemento valórase como mérito para o acceso á función pública e ofrécese como materia optativa no ensino público.

O galego ten outros 22.000 falantes en localidades da comarcas leonesa do Bierzo e zamorana de Sanabria. Está recoñecido no Estatuto de Castela e León, pero non existe posibilidade de usalo nas relacións oficiais coa Adminisitración autonómica.

Leonés

Fálase nalgunhas localidades de Castela e León, pero o Consello de Europa destaca que nin sequera existen estatísticas fiables sobre os seus usuarios, que segundo outras fontes son ao redor de 20.000. Non está contemplado no Estatuto da comunidade, nin é posible usalo nas relacións coa Administración nin se ensina nos colexios.