Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán

Aquel verán meus pais decidiron que pasariamos o mes de agosto en Estepona. Montamos no coche en Vigo, os cinco da familia, cando aínda non coñeciamos a palabra autoestrada. Daquela o aire acondicionado nos utilitarios tamén estaba por vir, pero si tiñan calefacción: a do noso Renault 6 prendeu soa aos 10 minutos de arrincar e acompañounos xa todo o camiño. Por ser eu a pequena empaquetábanme sempre o asento do medio, atrás, onde a corrente cruzada das catro ventás abertas enmarañábame o pelo. Dous días despois pisamos Estepona e o primeiro que vin foi unha tesoira de peixe e, aos cinco minutos, tapizando o chan, o que quedaba das miñas guedellas enleadas. Botei media semana enfurruñada cos irmáns por non cambiarme o sitio na viaxe, para desgraza das greñas. Recordei o conto ao ver Un día de furia (1993): nun atasco, o día máis quente do ano, falla o sistema de refresco e a Michael Douglas acéndenselle mil sentimentos agresivos. Comprendín, como na historia de Joel Schumacher, que a insolidariedade e a calor trastornan.

A fogaxe é un recurso perfecto para aumentar a tensión. O cine crea atmosferas caldeadas, tan irrespirables que traspasan a pantalla e fan medrar a percepción asfixiante de personaxes sen escapatoria. Co cine negro aprendemos que a cruz dun ventilador a xirar anuncia tormenta narrativa: o aire acondicionado matou unha icona cargada de simboloxía.

John Huston presenta en Key Largo (1948) a Johnny Rocco, xefe dunha banda de gánsteres, cun retrato que impacta: dentro da bañeira, a fumar un puro, vaso e o xornal nas mans. Completa o plano destacando un ventilador como ideograma do mal, mentres no exterior un furacán -que multiplica alegoricamente a forza da rotación das aspas- é clave para subliñar a derrota do personaxe interpretado por Edward G. Robinson.

 

Imposible esquecer o ventilador do teito que ten absorta a Janet Leight, deitada na cama dunha pensión en Sede de mal (1958). Ou o de Un tranvía chamado desexo (1951), co xesto icónico de Marlon Brandon fregando a caluga molesto polo aire frío do trebello, mentres vai medrando a tensión da trama.

A claustrofobia envolve a deliberación do xurado de Doce homes sen piedade (1957). Os espectadores mastigamos o ambiente espeso, tenso, e as angustias íntimas dos personaxes, nunha sensación de asfixia que se fai cada vez maior porque o ventilador da sala non funciona. Ata que na rúa rompe o trebón e os protagonistas esquecen o seu afogo e mudan radicalmente as súas posicións sobre a culpabilidade ou inocencia do acusado: unha preciosa metáfora que eleva ao máis alto este formidable drama xudicial de Sidney Lumet.

En Apocalypse Now (1977) Francis Ford Coppola tamén carga de simbolismo un ventilador para presentarnos ao capitán Willard. Nunha elipse maxistral, dunha enorme forza narrativa, as hélices dun dos helicópteros do exército estadounidense que calcinan a selva vietnamita transfórmanse nas aspas do ventilador de teito que xira, co son de fondo do rotor das aeronaves, nun cuarto en Saigón onde Willard delira deitado, suorento, angustiado.

Alan Parker recrea en O corazón do anxo (1978) unha atmosfera de habitacións con ventiladores que cambian de dirección, avanzan ou se estancan, como as investigacións do detective Harry Angel. Lonxe de aliviar a tensión das escenas, acentúan os tormentos da alma do protagonista e a nosa angustia como espectadores.

Visualmente impactantes son os enormes ventiladores, programados para obedecer ordes de voz, de Blade Runner (1982), a anticipación de Ridley Scott dun 2019 desconxuntado. Presiden, sen que poidamos ignoralos en ningún momento, inquietantes, o interrogatorio de Kowalski, o primeiro replicante que coñecemos.

 

As altas temperaturas non casan coa creación, custa concentrarse. Agora mesmo síntome como John Turturro en Barton Fink (1991), sentado fronte á máquina de escribir, co papel en branco e a mirada perdida entre as palas que apenas sopran un chisco de alivio. En Madrid a calor é asfixiante, un inferno no que todo se despega igual que o papel pintado do cuarto de Barton. Miro o ventilador con complicidade: é o protagonista absoluto desta tarde.

 

 

Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán