Os nacementos dos grandes heroes e heroínas ou seres semidivinos están sempre marcados por elementos e sinais extraordinarios. O poema sumerio que coñecemos como Epopea de Gilgamesh, datado cara ao segundo milenio antes da nosa Era, preséntanos a Gilgamesh coma un heroe á procura da inmortalidade, concibido e nacido en circunstancias moi excepcionais. A cultura grecolatina está inzada de exemplos deste tipo, e na memoria celta fica, como non, a especialísima concepción do mago Merlín, froito da unión dunha virxe e dun diaño, ou do rei Artur, por poñer dous exemplos tan queridos á literatura galega. Os libros de cabalarías recollerían este mito ritualizado, afundido e asentado no folclore, de xeito que cada cabaleiro xorde nun bosque de cromosomas inédito e magnífico.
Ademais, o intre do parto adoita facer referencia á dor, á ocultación, ou á presenza de elementos externos, e sinais no seu fermoso corpo que aluden a futuras funcións extraordinarias ou a marcas simbólicas de episodios de anagnórise. A estrela guiadora, a loba amamantadora, o abandono nas augas do río, e a presenza da dama que axuda no parto son algúns dos motivos comúns neste tipo de relatos.
Cando eu era nena sentín verdadeira fascinación polo romance tradicional que relata as peripecias do mouro Abenámar. E creo que foi precisamente polos sinais extraordinarios que preludian o seu nacemento, cos que se abre a composición:
Abenámar, Abenámar,
moro de la morería,
el día que tú naciste
grandes señales había.
Estaba la mar en calma,
la luna estaba crecida,
moro que en tal signo nace
no debe decir mentira.
Aprendino de memoria e declamábao polo corredor na nosa humilde casa, marcando o ritmo octosilábico nas vellas táboas baixo das cales remoían as vacas a herba nas catro cavidades dos seus estómagos. E á par do meu recitado infantil, na nosa familia asentaba tamén unha narración mítico-íntima relativa precisamente ao meu nacemento, sen heroes, sen o brillo da riqueza dun rei de Ur nin dun cabaleiro medieval. E é que, tal día coma hoxe, un 29 de xaneiro do ano 1975, miña mai tróuxome ao mundo no asento traseiro dun SIMCA 1200 de cor azul celeste.
Eu fun a terceira filla, a inesperada serodia dunha parella de labregos formada polo Jaime da casa do Pescado de Vilarmao, e da Olga da casa de Venas, do lugar de Saá. Ela era noviña cando casou co único mozo que coñeceu, deixou a casa natal e trasladouse a Vilarmao, a convivir co marido e coa sogra. Era unha moza esvelta e fermosa, demasiado delicada para o canon de beleza da época, mais dunha fermosura clásica e dunha absoluta elegancia natural que ela tivera que pasear polo monte tras das ovellas, e pola serra plantando pinos. Intelixente e hipersensible, pasou a vida reparando nas flores diminutas ao bordo dos camiños e a súa apertura deunos sempre e segue a darnos a liberdade e a posibilidade da confidencia e da paz.
Ao ano do casamento tivo o primeiro fillo e tres anos máis tarde unha filla. Eu aínda tardaría oito anos en recoller a súa herdanza xenética e envereñarme coma un nobeliño fetal no seu útero. Ao comezo chorou, porque non quería máis fillos. Pero a primeira vez que sentiu un movemento sutil no seu ventre andando coas vacas no lameiro da Fonte, sentiuse atravesada polo amor absoluto e instintivo que toda femia experimenta cara á súa criatura. Durante nove meses, foi lavar á Laga, foi á herba, foi aos toxos, á ferroia e aos nabos, á malla e á seitura, coller cozas e garabullos, apañar pinas e leña, amasou pan e fixo roscas, atendeu os fillos e a sogra xa velliña, que intuía no novo ser que viña o final dos seus días.
Comezaba o ano 1975, o final da ditadura estaba próximo. Aquela mañá de finais de xaneiro abrira cunha xeada que facía brillar as arañeiras de silveiro a silveiro, que entestecera os terróns do camiño, e que abrancazara o agro todo. Ergueuse cedo e foi munguir unha vaca pra ter leite pró almorzo. Prendeu a cociña cunha garabullada triste, e estremeceulle o carrelo coa friaxe da primeira hora. E xusto cando estaba comendo a primeira cullerada do leite fervido con pan migado na cunca de porcelana chea de coques, sentiu unha contracción que lle atravesaba coma un lóstrego intenso o ventre e lle rodeaba os riles nunha circunferencia perfecta.
Era mércores. Espertou ao Carlitos e á Nina para que fosen á escola e foi paseniño facendo o caldo de verzas, lavou unhas pezas de roupa, arranxoulle o moño á sogra que ese día se erguera tarde, e foi á casa de Chiqué por un pouco formento para a coza, que case xa non quedaba pan na artesa. Ao final da mañá, outra contracción endureceulle o ventre e fíxoa anicar no medio e medio do patio, cando ía coller un pouco trigo para lle dar ás pitas. Entón pensou no parto.
Xa dera a luz dúas veces na casa, no mesmo cuarto onde a sogra parira dezaseis fillos, pero esta vez pensara que era mellor ir a Monforte, que agora xa todas ían á clínica do Dr Matías, coñecida como «Virgen de la Luz». Así que, agardou o final do lóstrego desta última contracción, ergueuse e abriu a portada, encamiñándose á Casa de Maripepa, cuxos veciños acababan de mercar o primeiro coche que houbo en Vilarmao: un SIMCA 1200 de cor azul celeste. Verás, Rosendo, parece que logo me hei poñer de parto, se fixeras o favor de nos levar no coche a Monforte… Faltaría máis, muller. E pechando tras de si a portada de Maripepa, regresou á casa preparar unha maletiña escasa de roupa.
Deu tempo a xantar, a que volveran as vacas do monte, a darlle a merenda aos nenos, a botar unha pouca auga polo corpo e a poñer unha roupa limpa. Cara ás sete e media do serán encamiñáronse de novo polo carreiro ata a casa dos veciños, e o Rosendo colleu a chave do seu flamante SIMCA para facer os escasos 12 quilómetros que separan Vilarmao da capital do Val de Lemos. Pararon na Estación da Pobra para recoller a unha miña tía paterna, que acompañou a miña mai no asento traseiro. Ela foi a encargada de me relatar as especiais circunstancias do meu nacemento. Como boa fabuladora e narradora oral, adornou o relato dicindo que eu non agardara a nacer na clínica do afamado Dr Matías, senón que nacera no medio do camiño, no lugar de Chavaga, fronte por fronte dun pequeno muíño, preto da curva da ponte do tren… E que ela mesma me atou o cordón umbilical co cordón do seu zapato, que me colleu nos brazos e que foi a primeira en ver o meu rostro amoratado pola falta de osíxeno… Ese relato convertíaa na dama axudante dos mitos do parto heroico en circunstancias extraordinarias, ela era a nai orixinaria, ela que non puidera ter fillos e sentía que a sobriña acabada de nacer tiña de ser súa por dereito vital.
Mais a realidade foi ben distinta… Eu nacín naquel SIMCA 1200 enriba dunha toalla pobre xusto no intre en que o auto freaba ás portas da «Virgen de la Luz», e unha enfermeira saía a socorrer á mai e á filla e cortaba cunhas tesoiras aquel cordón que aínda brilla entre miña mai e eu cada 29 de xaneiro ante o esplendor da xeada daquel primeiro inverno.
Ao día seguinte un xornal deu conta do nacemento nun coche dunha meniña de Quiroga, filla dun médico, e na última liña engádese que un caso semellante se lle dera a unha muller das terras de Brollón
Gústame pensar que nacín en movemento, coma a vangarda surrealista que non se detén ante nada, no auto novo que o veciño solidario aínda conserva baixo uns plásticos na súa aira, e que foi conducido durante anos pola nosa Valquiria das vacas. Non houbo ningún gran sinal nin ficaron marcas da falta de osíxeno no meu pequeno corpo. Ao día seguinte un xornal deu conta do nacemento nun coche dunha meniña de Quiroga, filla dun médico, e na última liña engádese que un caso semellante se lle dera a unha muller das terras de Brollón. Mais nin o nome da miña mai nin o meu aparecen no citado artigo: anónimas, humildes e sinxelas. O Dr. Matías atendeu gratuitamente a miña mai por pobre, e a grande Historia endexamais escribirá os nosos nomes en ningunha listaxe patriarcal de heroes.
Pero a poesía sabe que Amor serviu de combustible aquela noitada ao SIMCA 1200 azul celeste, veloz coma unha estrela a trinta quilómetros por hora…