Espérame no ceo

Espérame corazón,
Si es que te vas primero,
Espérame en el cielo…

Soaba «Espérame en el cielo» na voz de Antonio Machín, no salón de baile da casa de Cantín, na aldea de Saa. No medio da canción, e exactamente ás nove en punto da noite foise a luz. Algunhas parellas aproveitaron a súbita escuridade para apreixarse máis. Un bico resoou coma un chasquido no medio da noite daquel 21 de marzo de 1962. E xusto despois, o Manuel murmuroulle á súa moza: «Alicia, vou arranxar isto, logo volvo».

Ela ficou como aboiando uns minutos naquela escuridade estraña, soa, e á vez rodeada das voces coñecidas da mocidade que acudía ao baile: todo Saa, Ferreiros, A Ferreirúa, Lourente, Teixeira… que decidiron continuar a canción murmurando co mesmo acento galego có pai de Machín: «espérame nel cielo…».

Ao volver a luz, detívose o coro comunal e a algarabía regresou aos rostros dos bailadores, entre outras cousas porque aínda non había moito que chegara a electricidade a Saa, e as bombillas aínda eran obxectos futuristas, e non era para menos: espantar o negror cun filamento incandescente…

A claridade iluminou entón os ollos azuis da Alicia, que reiniciou o baile co seu Manuel. Mais aquela noite, ao se deitar, seguían ecoando na súa mente de rapaza namorada as notas de Machín «Espérame en el cielo», coma se unha sombra planeara sobre a súa vidiña adulta que comezaba alí, no barrete d’A Pousa, bailando cos pés postos no futuro e cos ollos nunha bombilla de corenta vatios. Como pode a vida, ás veces, pivotar sobre un coio indeciso nas augas do río…

Fronte a aquel río de Saa, afluente do Rubín, afluente do Cabe, afluente do Sil e do Miño viñera ao mundo o Manuel o 5 de xuño de 1935. Pouco despois do seu nacemento, o seu pai, o José da casa de Venas, marchara á guerra, e o meniño quedou, canda o seu irmanciño dous anos maior, ao coidado da Carmiña, a súa nai, e da avoa Manuela. Herdara o neno o sorriso franco do pai, e a súa bondade, e deu os seus primeiros pasos baixo a atenta ollada da viúva forte, goberneira e solidaria da avoa, mentres súa nai ía ao monte, lavar ao río, apañar castañas e rezar pola vida do seu home, quen en efecto logrou regresar con vida. En 1938 nacería Amparo e no 43, Olga. Olga Presa Rodríguez, a miña mai.

 

A portada da casa de Venas (Saa, A Pobra do Brollón). 

De casa humildísima, as terras non daban para manter unha familia extensa, e meu avó andaba a xornal, facía paredes, arranxaba reloxos, potas coqueadas e todo tipo de aparellos e ferraganchos, cunha intelixencia de enxeñeiro popular que sempre me fascinou. O tío Manolo comezou a traballar xa de moi noviño pra fóra, para axudar á economía familiar, e así como o seu irmán, Pepe, foi estudar ao Seminario a Sarria, e a Amparo aprendeu a coser mediante un curso a distancia, el quixo sacar o carné de conducir e gañarse a vida vendo a vida en movemento. Aquel carné que era case coma sacar unha carreira, di miña mai…

Un día antes de facer os 21 anos tiña Manuel entre as mans o documento e con el dedicouse a conducir a maquinaria da coñecida Granxa de Robles na localidade veciña de Veiga. A granxa pertencera a unha das liñaxes terratenentes da Pobra do Brollón, os Armesto-Robles. Na Exposición Regional de Lugo de 1896 Don Adriano Quiñones Armesto, dono da granxa, mesmo gañara un premio pola súa augardente de cereixas e outro polos seus fermosos xirasoles xigantes. A granxa de Robles  acabou en mans dun herdeiro que  pasaría á Historia: José María Gil-Robles (1898-1980), xurista e deputado dereitista nas Cortes republicanas entre 1931 e 1939 pola CEDA, e ministro da Guerra en 1935.

En 1949 a Granxa é vendida ao Estado, e devén un centro de investigación agraria dentro do «Plan Agrícola de Galicia» de 1946. Neste senso, introducíronse novos cultivos e novas razas de vacún: en 1952 chegan a Veiga un macho e dúas femias de South Devon, unha raza orixinaria de Gran Bretaña que viña destinada a mellorar a rubia galega por cruce de absorción. Os exemplares do condado de Devon, que viaxaron polo Atlántico ata chegar a nós, adaptáronse ben aos pastos de Brollón, mentres as escuálidas vaquiñas rubias da contorna as miraban cos ollos do asombro de quen nunca experimentou a diferenza. Verían as nosas vacas o océano vibrante nos ollos das vacas do Sur de Devon?

A explotación de Veiga, xa en mans do Estado, comezou a ser xestionada por un administrador e dous enxeñeiros que tiñan ao seu cargo un importante número de traballadores da contorna. E así, unha vez desaparecido o sistema foral, perpetuábase a cadea de desigualdade social que levaba aos pequenos labradores sen terras a traballar por un pequeno salario as terras do Estado.

Granxa de Robles (Veiga, A Pobra do Brollón).

Entre as sementes fosilizadas dos xirasoles xigantes, sesenta anos despois pasou o meu tío conducindo o gran tractor da Granxa, causando enorme abraio na veciñanza, que acudiu a Veiga para ver a máquina e o seu rombar tan distinto ao cantar dos carros, que aínda tardarían vinte anos ou máis en vérense desprazados polos primeiros Barreiros, Ebros e John Deere.

Os meses traballados na Granxa trouxeron consigo a profunda amizade do meu tío Manolo coas xentes de Veiga e da Ferreirúa, a onde acudía á cantina do Cumplido tralo traballo, a pesar de non beber gota de viño. Nalgunhas casas, coma a do Félix, era practicamente un membro máis da familia. E aínda que a distancia entre a Granxa de Veiga e Saa é apenas duns 7 quilómetros, dado que non tiña medio de locomoción propio, ficaba a durmir en Veiga, e ás veces nas casas dos seus amigos da Ferreirúa.

Mais naquel mesmo ano de 1956, en outubro, o Manuel recibe a Cartilla Militar. Tiña 21 anos, era un mozote traballador, de baixa estatura, cun abundante e mouro cabelo ondulado e fermosas faccións curtidas polo traballo no campo.

Cartilla Militar de Manuel Presa Rodríguez.

A nova da marcha ao servizo militar viña interromper aquela vida en movemento á fronte do tractor, aquela xuventude humilde e á vez esplendorosa. Había unha rapaciña en Lourente que lle enchía o ollo: a irmá máis nova da casa do Castaño, Alicia. Leváballe el tres anos, víraa centos de veces ir lavar ao Batán, poñer a clareo a roupa no silveiro do noso sitio, era fermosa e dunha dozura infinda, e había poucos días fora ao baile a Saa, pero el non se atrevera a falarlle aínda. Quería darlle unha foto para que se lembrara del mentres facía o servizo militar, quería ficar dalgunha maneira nas mans dela, afeitas a encabar millo e cebolas e acariñar cadelos, novelos de la e flores.

Manuel Presa Rodríguez na súa mocidade (comezos dos anos 50).

Os enxeñeiros da Granxa, dous bos homes da Coruña que apreciaban moito ao Manuel, recomendáronlle alistarse nos Regulares (a 2ª Lexión), pois daban mellor roupa, gañaban un pesiño no canto de dous reás, e sobre todo, comíase mellor. A idea de gañar algo e alimentarse ben acabou por convencer ao meu tío, que foi destinado a Larache en marzo de 1957, na Compañía de Regulares de Infantería nº 6 da localidade norteafricana de Assilah (Arcila), ao sur de Tánxer.

Cartilla Militar con destino Arcila.

Era a primeira vez que vía o mar, un barco, unha cidade. Acababa de experimentar a sensación de infinitude. Pero tamén a primeira vez que tiña nas mans unha arma. El que só tivera nas mans a posibilidade da vida, cando tiraba por un becerro que nace ou acariñaba un añiño, tiña agora unha arma que dá a posibilidade de matar, e de morrer. Iso ía pensando mentres avanzaba pola rúa da Alcazaba onde se situaba o acuartelamento español, e se cruzaba con meniños farrapentos e coas mulleriñas cubertas todas de negro que tanto lle lembraban á avoa Manuela, vestida de rigoroso loito con pano á cabeza. No fondo, non percibiu apenas diferenza entre aqueles nenos de Marrocos e os de Saa, entre as mulleres de Saa e as de Marrocos. Pero o cal branquísimo das vivendas de Arcila ervelláballe nos ollos, o son dunha nova lingua estoupáballe nos tímpanos coma un palitroque fermoso, e tivo a excitante impresión de iniciar de súpeto unha nova vida nun lugar afastado de si mesmo e de todo canto ata daquela coñecera.

Assilah, na costa atlántica marroquí.

Mentres el e o resto dos quintos, regulares e lexionarios se afacían ao ritmo cotián do estado militar, ao trafego do zoco e ao sabor agre do leite, as forzas do Exército de Liberación marroquí trazaban plans de ataque ás posicións españolas no norte de África e no Sáhara Occidental. Marrocos viña de acadar a súa independencia, en 1956, e a efervescencia do momento anticolonial presaxiaba movementos estratéxicos complexos no mapa xeopolítico.

A expansión europea colonial sobre a zona producírase no século XIX, liderada por Francia, de xeito que en 1902 soamente ficaban libres do poder europeo no continente africano Liberia, Etiopía e Marrocos. España tiña alí, de antigo, algunhas posesións, como Ceuta e Melilla. Outro emprazamento, na costa sur de Marrocos, ao norte do Sáhara, fora tamén de dominio español: Ifni. A fins do XIX, África devén escenario das tensións entre as grandes potencias europeas,  preludio xa da I Guerra Mundial, e ante a situación de verdadeiro reparto territorial, España pretende defender as súas posesións africanas. Iníciase así a Guerra de África entre 1859 e 1860, un conflito que remata coa creación dun protectorado español sobre a rexión. En 1880 Marrocos recoñece os dereitos españois sobre Ifni, e a partir de 1884 Alfonso XII xestiona xa como colonia esa zona da África Occidental.

Por outra banda, o caos interno producido pola sucesión ao trono trala morte de Hassam I de Marrocos en 1894, foi aproveitado polas potencias colonizadoras, e en 1912 España e Francia repártense o territorio en dous protectorados, correspondéndolle a España, ademais das antigas posesións, Larache, Tetuán e o Sáhara Occidental.

Agora ben, a ocupación dos territorios, ao longo da primeira década do século XX, netamente militar, provocou gran malestar nunha poboación que se vía sometida por unha administración allea. E así, en 1920 prodúcese a insurrección de Abd-el-Krim contra o dominio español, que dá inicio á coñecida como Guerra do Rif, unha verdadeira traxedia que deixou na memoria popular episodios tan dramáticos como o Desastre de Annual, onde un 22 de xullo de 1921 perderon a vida 13.363 persoas, entre elas milleiros de recrutas mal alimentados, calzados con alpargatas, sen experiencia e con pouco armamento, con pavor, obrigados a librar unha batalla que non os concernía, unha batalla de pobres contra pobres que só beneficiaba, coma sempre, aos intereses da elite.

A derrota de España na Guerra de África, tivo serias consecuencias na política interna, entre elas o golpe de Estado de Primo de Rivera, quen acabou impoñéndose no Rif e recuperando o protectorado español.

Finalmente, en 1934, a presión francesa leva á República española a realizar a ocupación efectiva de Sidi Ifni, pactada polo coronel Capaz coas elites locais mediante o tradicional sistema caciquil de troco das vontades por beneficios económicos. Así as cousas, o mapa das colonias e protectorado español queda fixado ata 1957.

Colonias e protectorado español en Marrocos (1956).

Cando o meu tío Manolo chegou a Alcira en marzo de 1957 nada sabía da política colonial española, nin do Istiqal, nin do Exército de Liberación marroquí, nin do complexo xadrez xeopolítico que volvía situar a España ante unha ameaza bélica. Nos primeiros meses afíxose á instrución, ao té con azucre, á carne de camelo, aos garavanzos con touciño rancio, e a sentir de lonxe o aroma especiado do año con canela, améndoas e mel. Gustou das tatuaxes, e a pel espida dos seus brazos de labrego galego cubriuse coa imaxe dunha fermosa muller moura cuberta cun veo, e dun corazón atravesado por unha frecha. Todo parecía indicar que a experiencia africana estaba chamada a ser a gran aventura da súa vida, da súa e da dos seus compañeiros, mozos de diferentes puntos do Estado español, que sorrían gravemente ante a cámara que inmortalizaba aquela mañá de marzo a 6º Compañía de Regulares de Infantería de Arcila.

6ª Compañía de Regulares de Infantería de Arcila. Manuel Presa Rodríguez é o segundo pola esquerda na última fila.

Cando contemplo os rostros desta imaxe pregúntome: cantos non regresaron do deserto? Cantos caeron feridos naquelas paraxes inhóspitas de area que non acaba nunca? Cantos soñaron co oasis dos seus fogares afastados coma unha estrela? Cantos dispararon cos ollos pechados no medio da noite contra os astros? Ou contra un inimigo ao que non coñecían, un mozo coma eles que disparaba sen saber por que nin contra quen? Cantas nais chorarían a perda dos seus fillos? Xa que, como ben di Horacio, Bella detesta matribus: A guerra é detestada polas nais. Porque dadoras de vida, mantedoras da existencia, protexen os seus fillos, e antepoñendo o amor fronte ao poder do patrimonio, as matrias nunca foron nin poderán ser patrias.

A patria, pola contra, enviou estes rapaces a servir un interese colonialista que non sabían sequera que existía. En outubro de 1957 dá comezo unha ofensiva do Exército de Liberación marroquí contra os postos españois. Ante a gravidade da situación, o 25 de novembro o Goberno español envía as primeiras unidades de apoio militar, entre as que se atopan as da Lexión e os Regulares, e dous días despois, soldados de reemprazo chegados directamente das súas casas e que, sen experiencia de ningún tipo, foron lanzados ao fogo inimigo na ladeira dun monte cuxo nome nin sequera sabían.

Non obstante, ante a opinión pública a guerra non existe, apenas se dá noticia de ataques illados de guerrillas pouco articuladas. O NODO cala. A imprevisión dos mandos militares e a necesidade de negar o conflito por parte das autoridades franquistas –que querían, entre outras cousas, perpetuar a imaxe da amigable sintonía hispano-marroquí–, fan que a (des)organización da resistencia sexa un cruento abandono das tropas ao azar do deserto.

Calzados con alpargatas para camiñar sobre inmensos pedregais; cargados cun macuto que contén apenas unha lata de sardiñas ou de carne, e dous litros de auga para resistir os 50 graos do día e ningunha manta para protexerse dos 0 graos da húmida noite sahariana. As ratas, os piollos, as pulgas, a fame, os alacráns, a sede, as serpes, o siroco. Durmir no chan, tendo como única almofada a mochila na que gardaban as granadas de man. O silencio do pavor e o pavor do silencio que precede á razada de tiros que non se sabe de que lugar proveñen, na escuridade absoluta da noite da morte.

Quen sobreviviron a aquel inferno relatan non só as durísimas condicións comúns a calquera guerra, senón tamén e sobre todo a absoluta falta de medios. Sen apenas automóbiles para axilizar operacións de rescate ou evacuación de feridos, sen armamento apropiado lanzábanse bombas fabricadas artesanalmente con bidóns de gasolina que rebentaban no mar ou no medio do deserto. Houbo que empregar vello material: avións alemáns da II Guerra Mundial, armas e busques da Guerra civil,  porque os EUA vetaron o emprego de material militar ianqui contra un país aliado como era Marrocos.

E aquela guerra na que perderon a vida 400 españois e 8000 marroquís nunca foi denominada como tal, non existiu apenas, foi silenciada e ocultada pola ditadura como un pequeno incidente sufocado con rapidez e eficacia militar. E de feito, esta guerra apenas ficou na memoria popular. Mais aínda que as tropas españolas lograron manter baixo o seu dominio a capital Sidi Ifni, que pasou a converterse en provincia, os enclaves do protectorado español no Sáhara sufriron os ataques constantes do ELN apoiados polo Istiqal (o partido nacionalista marroquí), ata que en xuño de 1958 dominaron finalmente o territorio. A fin da guerra chegaba coa derrota española e a retrocesión de Sidi Ifni a Marrocos había producirse tan só dez anos despois. O absurdo de calquera guerra parece multiplicarse en Ifni cando miro a imaxe daqueles mozos, daquela xuventude que deu a vida e a saúde a cambio de nada.

Ou quizais pensaban as autoridades que en algo aliviaba o terror e o desastre, a visita, polo Nadal do ano 57 de Carmen Sevilla ás tropas? Alí a levaron nun remedo patrio de Marilyn Monroe no Vietnam, a bailar cos sarxentos e coroneis e facer a foto que saíu nos medios de comunicación, rodeada de soldados con aparencia feliz pero que estaban a xogarse a vida en África.

Carmen Sevilla en Sidi Ifni, visitando as tropas (decembro de 1957).

Nunca soubemos se o meu tío Manolo viu a Carmen Sevilla, se estivo na defensa de Ifni, ou nos postos avanzados do Aiuún, ou na terrible batalla de Edchera. Se viu despregárense sobre o deserto os paracaídas dos soldados españois, moitos dos cales endexamais se viran aboiando no ar. Nunca soubemos se loitou en Telata, é posible que formase parte da operación de rescate de Tiliuin a comezos de decembro.

Sabemos, iso si, que deixou de enviar cartas, que nada se sabía, se estaba vivo ou morto, e os meus avós desesperados oían novas terribles sobre a «guerrilla» en África. Alguén chegou á casa unha noitada dicindo que en Veiga escoitaran pola radio o nome do Manuel no parte de defuncións; outros viñeron dicindo que perdera a vida e que xa mandaran a súa maleta a Saa. Pero nada diso foi certo.

O certo foi que ante a preocupación crecente sobre o estado real do fillo, a miña avoa Carmiña mandou a súa filla Amparo consultar coa vella cega que vivía preto de Brollón, a «Pichulina», que seica botaba ben o responso. E o día da matanza, en pleno inverno, aínda cansa do trafego cos porcos, marchou a Amparo aló. A meiga vivía nunha casoupiña reducida a unha lareira e alí rezou tres veces o responso, e sentenciou: «morto non está, nin desaparecido, pero ferido pode que si. Logo ides ter noticias». Aquela noite a miña tía soñou con papeis, e cada vez que iso acontecía, traía carta o correo. Dous día despois recibiron carta do Manuel desde o Hospital de Tetuán. Acompañábaa unha foto del co uniforme dos Regulares: traxe cor garavanzo, gorro (tarbush) vermello, faixa azul, e leguis negros rodeando a perna. No reverso pode lerse: «para mis padres y hermanitas con todo cariño desde el Hospital de Tetuán».

Manuel Presa Rodríguez, co uniforme dos regulares.

Debruzáronse todos arredor da carta. Nela explicaba o meu tío que se atopaba no hospital, enfermo do pulmón. As noites pasadas ao raso no deserto, a sede só saciada coas gotas de orballo succionadas das fendas das rochas, a fame só saciada con figos chumbos das figueiras africanas. Nunha das misións, o superior déralles unha brúxula para se orientar no deserto, mais ningún daqueles pobres mozos vira nunca un compás e non chegaron a entender cara onde está o Sur, o Norte, o Norte no seu corazón, Alicia… E perdéronse no deserto cinco longos días, que sentenciaron os seus pulmóns naquela humidade atroz das noites do Sáhara, de modo que el e mailos seus compañeiros, que rozaban apenas a vintena, enfermaron todos de tuberculose.

Dado o temor ao contaxio, a tuberculose constituía aínda un tabú na sociedade da época. E por iso, a familia decidiu contar que fora ferido no pulmón, e de feito aínda hoxe en día me foron contadas as dúas versións.

Regresou a Saa para se recuperar. Medrara e estaba delgado. O seu porte de bo mozo soamente se vía afectado polos síntomas da enfermidade. Pero sentado no corredor da casa de Venas vía a Alicia que ía lavar ao río, que pasaba por diante da casa os días de feira. Pretendeuna en canto se puxo ben. E pareceulle que os seus pulmóns respiraban un aire novo e suave destinado a lle salvar a vida.

Unha vez reposto, o médico advertiuno de que a guerra aínda non acabara en África, que era perigoso volver, e propúxolle ao meu tío declarar o seu estado como de invalidez total. Aquela idea da incapacidade absoluta, de se sentir inútil, non foi soportable para unha mente afeita ao traballo, ao movemento, á vida. E preferiu regresar a Ifni. Por fortuna, o conflito bélico estaba xa na súa fase final, e non tivo que coller de novo o fusil, nin sentir o roce da area quente nos seus ollos profundos.

Pechar aquel capítulo non ía ser fácil, pero a vida turraba del con novos rumbos. Decidiu probar sorte en Barcelona, onde se instalara un seu amigo, o Camaradilla de Eixón. Entre 1959 e mediados de 1962, traballou na empresa Danone como camioneiro, transportando os produtos ata destinos tan afastados como Suíza ou Alemaña. Sacara o carné especial para transportes pesados, e a memoria do tractor de Veiga e daquelas vacas inglesas regresaba ás súas mans ao volante, e aos soños do verdor do pasto do seu lugariño natal. Alí ficara Alicia, agardando a súa volta, fiando a la da letra que contén o amor nunha carta. Nunha das súas visitas tróuxolle de regalo un colar de ouro que mercara cos aforros de trasladar iogures por media Europa.

Naquelas viaxes ía só. Non desexaba acompañante que o relevase, porque así gañaba máis, e tampouco quería que ninguén o vise tusir e cuspir desde a ventá do camión aquel recordo con sangue do deserto do Sáhara.

En Barcelona alugara un cuarto na casa dunha enfermeira, a señora Encarnación, no número 142 da rúa Floridablanca. En 1961 a miña avoa Carmen decidiu ir visitar o seu fillo. O lugar máis lonxe ao que fora era o Carballiño, a onde ía ás augas anualmente. Chegar a Barcelona causoulle unha profunda impresión. O meu tío quixo que a súa nai coñecera os recantos máis fermosos da capital, e pediulle á patroa que a acompañase pagando el o custe do transporte que fixese falta. Así foi como na memoria da mamá Carmiña ficou para sempre a fascinación do Tibidabo.

Pero aínda máis cá montaña ou cá retorneada arquitectura modernista, houbo algo naquela estancia catalá que ficou no relato vital reiterado ata a vellez na mente da miña avoa. E é que unha mañá, sentado na sala do dispensario da señora Encarnación, agardando para poñer unha inxección, estaba nada máis e nada menos que Antonio Machín. No cume da súa carreira musical, Machín era por entón un verdadeiro ídolo. E alí, o célebre fillo dun galego de Ourense emigrado a Cuba atopouse falando cunha galega de Lugo, a quen lle contou a súa vida ata conmovela de tal xeito que, sendo xa octoxenaria, repetíame a min –con fascinación e un tremor de velada emoción– aquela conversa de corenta anos atrás na rúa Floridablanca, nº 142, 1º.

Pouco tempo despois, sentindo o avance da enfermidade e o peso da soidade, o tío Manolo regresou a Saa. Corría o ano 1962. Fórono recibir á estación do tren de Monforte, pero cando o viron baixar a súa propia irmá non o recoñeceu. A extrema delgadeza e a perda do cabelo fixeran del tan só a sombra tuberculosa do bo mozo que fora. E aínda así andou aquel verán traballando, conducindo a máquina de mallar, e no outono os autobuses da Empresa Monforte e os camións dos Camba, da Pobra do Brollón. Aquel verán tentando reter a vida reflectido nos ollos da Alicia.

Pero el, mellor ca ninguén, sabía que a existencia non se detén, coma a auga do río Saa, afluente do Rubín, afluente do Cabe, afluente do Sil e do Miño, que discorría por diante da súa Casa de Venas. Unha mañá, estando só na casa coa irmá pequena, Olga, miña mai, sentiu a chegada dun vómito de sangue e berrou: Mamaíña, que morro! E a cor vibrante daquel sangue quente endexamais se foi da mente da miña mai.

Nos meses seguintes, co avance da enfermidade, o seu carácter por natureza bondadoso, tornouse agre. Mesmo pensaba que os seus non querían gastar o diñeiro –que non había–, no seu ingreso nun hospital. Mais finalmente, o cura de Saa conseguiu que ingresara por pobre en febreiro de 1963 no Sanatorio de Calde (Lugo), que abrira as súas portas había tan só catro anos. Tratábase dunha clínica creada especificamente para pacientes con enfermidades pneumolóxicas. Alí permaneceu nove meses, durante os cales moitos veciños acudiron a dar sangue para realizarlle transfusións. O sangue de todos no seu sangue renovado.

Hospital de Calde (anos 60).

A miña avoa facía semanalmente a viaxe a Lugo para visitar o seu fillo, levándolle a froita de tempada segundo ía madurecendo. Ela velaba as árbores pregando pola chegada dunha mazá, dunha cereixa e dun pexeguiño para o seu fillo, que languidecía día tras día a sesenta quilómetros da súa Alicia.

Mentres tanto, ela, namorada, pretendía casar con el e coidalo na súa enfermidade. Mais a súa familia, vendo que ela se encamiñaba non só á dor, senón tamén á exclusión social da viúva nova que xa non volvería casar, aconselláronlle marchar de Lourente e poñer distancia entre ela e o seu propio corazón, entre ela e os pulmóns enfermos do seu amor, entre ela e a morte.

Cun nó na gorxa que permaneceu atado durante anos, a Alicia fixo a súa maletiña emigrante e marchou a Suíza á idade de 24 anos. Manuel tiña 28. Pero ela xa sabía que non tiñan toda a vida por diante. E sabía que o único xeito de sobrevivir a aquela perda era índose case de si mesma. Pechou a portada da casa de Castaño, no lugar de Lourente, e traspasada por unha dor que non atopa palabra na linguaxe de quen hoxe podería ser a súa sobriña, encamiñouse ao futuro porque o presente non lle deixaba outra opción.

E así, no país ao que el en tantas ocasións levara iogures da Danone, ela comezou a traballar nos labores domésticos dunha granxa. E estando alí, unha mañá o carteiro entregoulle nas mans unha misiva inesperada, con aquel remite que a facía tremer de amor e de espanto. Ata tres cartas recibiu do meu tío, que se fixera co enderezo dela para… Non sei. Só sei que canda a última carta el envioulle a súa cadea de ouro. Despois, pechou os ollos e viuna, alí, no medio do baile na casa de Cantín en Saa, á par do río, sorrindo, fermosa e delicada, cantándolle á súa mente no silencio:

Espérame corazón,
Si es que te vas primero,
Espérame en el cielo…

Alicia na súa mocidade, á súa chegada a Suíza (marzo de 1964).

Sempre pensei que o único xeito que eu tería de acariñar a man daquel meu tío morto en plena xuventude, vítima dunha guerra que para o poder non existiu, sería deslizar os meus dedos sobre a pegada dixital do seu carné de identidade.

Mais a poesía, que practica a restauración da harmonía máis profunda, interveu. Hai un ano, a miña queridísima amiga, a profesora Noelia Besteiro, do lugar da Ferreirúa onde tantos bos amigos tivo o meu tío, convidoume a cear á súa casa. Aquela invitación non era unha calquera: aquela noite ían cear á casa unha tía súa e o seu home, que viven en Ourense tras pasar máis de trinta anos en Suíza. A súa tía casara felizmente preto xa dos trinta anos, cun bo home e tiveron dous fillos, e estaban a piques de celebrar as vodas de ouro. Seis anos despois da morte do seu primeiro amor, conseguiu volver á vida e a vida deulle todo o bo que merecía.

Cando cheguei, Alicia estaba alí, fronte a min, cos seus fermosísimos ollos azuis que a min me pareceron brillar especialmente. Unha breve conversa, intensa e chea de silencios que falan. A tía e a sobriña que non puideron selo, pero que naquel instante o eran, máis aló do tempo, máis aló da dor, máis aló das guerras, máis aló da Historia, pola memoria do amor que nunca morre. Que nunca morre. E apreixando suavemente a man de Alicia puiden, por vez primeira, tocar a pel daquel meu tío, Manuel Presa Rodríguez, da Casa de Venas de Saa, bailando baixo a luz dun filamento incandescente na casa de Cantín, mentres soaba a voz de Machín, aló no ceo.

cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail