Chegando ao final do ciclo anual, no meu lugariño, como en tantos outros de Galicia, a Noitevella dedicábase ás trasgadas, e era común, como fan os trasgos, cambiarlles de lugar as cousas aos veciños -carros incluídos-, de xeito que á mañá seguinte un sacho aparecera na fonte, unha gadaña no agro, un caldeiro no teito, ou un cesto no souto de Val de Muller. Un ano mesmo ataron un burro á corda do campanario e pasou a noite enteira dando as badaladas, trastornando o tempo. O humor permitía, xa que logo, certa inversión carnavalesca dos valores e da orde establecida.

Noutros lugares quéimase o Ano Vello simbolizado nun boneco de palla, e ese lume purificador posibilitaba a entrada no novo ciclo vital deixando atrás as roupaxes do mundo vello. Na Bretaña dise que os centos de pedrafitas do marabilloso lugar megalítico de Carnac botan a andar na última noite do ano, e diríxense ao Ar Mor -o mar bretón- para beber nas súas augas. E é que a condición máxica desa data simbólica abre tamén a porta que comunica o mundo dos vivos co dos mortos.

Na nosa tradición literaria, Castelao achegouse co seu característico humor a esa comunicación transcendente: na súa obra Un ollo de vidro. Memorias dun esquelete (1922), o rianxeiro «transcribe» as memorias de ultratumba dun defunto, que observa o alén do cemiterio parroquial a través dun ollo de vidro, que lle fora inútil en vida pero que acada a visión no outro mundo.

Non hai moito, visitando o cemiterio da miña parroquia en Castroncelos, atopeime cunha veciña que ía poñer flores na tumba dos seus familiares. E cun sorriso dorido que me lembrou ao humor tráxico de Castelao, díxome: «a min non che me dá medo ningún vir eiquí, e nin xiquera morrer, porque cando eu morra hei estar eiquí botando a partida co meu Juan, co meu irmau, coa miña mai e co teu pai». A Marina da Casa de Queitano fixo abrollar en min un sorriso amoroso aquela tarde na campa onde descansa meu pai, quizais si, botando un tute cos seus veciños de toda (a outra) vida. Non sei o que eu daría por ter un deses ollos de vidro e ver algunha desas partidas nocturnas, e 20 en copas. O caso é que esa visión nosa desde unha antropoloxía integradora da vida e da morte coma un ciclo non escindido, calma a ansiedade da ausencia.

A poucos metros do noso nicho familiar repousa a moza máis fermosa de Vilarmao, arrebatada á vida aos cincuenta e oito anos por un cancro: Alicia Franco Veiga, bisneta da señora Maripepa á que lle tocara a lotaría en 1914 -os lectores e lectoras do meu artigo anterior saben a que me refiro-. Na miña nenez eu contemplaba a fermosura da veciña moza coma a aparición dunha valkiria: de longa cabeleira loira, esvelta, elegante, doce, alegre. Vela ir polos carreiros tras das súas setenta vacas ou conducindo o seu impoñente tractor era traer ao presente labrego un mito nórdico. Como a intuiría Wagner en Die Walküre, a segunda ópera do seu ciclo do Anel dos Nibelungos?

A nosa Valkiria criou becerras, deulle de mamar a añiños, gozou da vida libre de muller independente na aldea, foi feliz na fermosura da sinxeleza, e o amor fértil deulle unha filla, pequena valkiria de longa cabeleira coma ela. Velas a ambas, na cómplice ollada matriliñal tanguendo vacas, era para min a imaxe da absoluta harmonía dun mundo de mulleres.

O ano pasado precisamente na Noitevella soñei coa Alicia. No soño ela estaba sorrindo nun cruce de camiños en Vilarmao, xusto onda a sombra do negrillo que non existe xa. E sen mediar palabra, pois semella que falabamos de mente a mente, ela preguntábame se estaba viva ou morta. E eu, coa forza bestial do amor que traspasa a morte, dicíalle que xa non pertencía á vida. Entón ela sorriu e internouse por un carreiro, tan elegante no alén coma no aquén.

Espertei pola mañá conmovida polo soño e quixen intuír que o mundo onírico pertence a esa esfera máxica, inconsciente e poderosa que nos serve de canle de comunicación, sen necesidade da linguaxe recta e normativa que empregamos no cotián. E iso, exactamente, é a poesía. Coma o ollo de vidro do noso Castelao, que pode ver máis aló do tanxible, ou coma a inmensa emoción arqueolóxica, que atopa no presente a continuidade infinita do pasado.

Transcribo a continuación o poema que escribín tralo soño, A Valkiria das vacas ou a Vitoria do amor. Porque a nosa Valkiria foi á batalla e fixo vencer o Amor que perdura máis alá da Morte. E a poesía sábeo.

 

A VALKIRIA DAS VACAS
ou a Vitoria do Amor

Para Alicia Franco,
na memoria da beleza feliz.

Valkiria fermosísima
roubada á beleza por un cancro
se Wagner te vira enriba dun tractor de 250 cabalos…

Esta noite soñei que estabas viva.

Atopámonos no medio do campo
onde ti poñías cordóns azuis
pra que non pasaran as vacas cara ao agro
Valkiria loira
imposible
munguindo sesenta bovinos con tanto amor desde o outro mundo.

Soñei que estabas viva
anque de súpeto ti
en silencio
formulábasme a pregunta eterna:
É certo que estou morta?
Esta que son
son eu?

E no soño eu podía responderche sen serme precisas as palabras
esas cascas           e entón
era quen de contestarche
igual que contestan as pedras os tubérculos as follas da remolacha
só mirándonos de mente a mente
o meu amor a ti
a compaixón suprema
e comprendiches

que si
que non
e marchabas polo camiño
deixando un rastro luminoso
coma o do caracoliño que comprende o carreiro do alén
e así
Valkiria loira imposible
munguindo sesenta bovinos desde o outro mundo
marchaches outra vez
tranquila
atravesando os cordóns azuis
que ti poñías
pra que non pasaran as vacas cara ao agro.

***

Cando espertei
xa non sabía falar naquel silencio…
Só o poema que escribo calada é quen
de anonadarme ata tocar aquel osíxeno denso
aquel canal estraño
aquela vida plena
que acolle os soños e ata a morte
na que vence o amor á existencia á materia á palabra
na que vence o amor
e abrolla a manteiga agarrada ás pezoneiras
e brilla a ordeñadora máis
ca corenta estrelas na túa nave de gando e astronauta.

Valkiria fermosísima
roubada á beleza por un cancro
se Wagner te vira enriba dun tractor de 250 cabalos…

*Na foto de apertura, a meniña Vanesa, filla de Alicia.