A Coruña.- Ao escritor Suso de Toro (Santiago, 1956) e á portavoz nacional do Bloque Nacionalista Galego (BNG), Ana Pontón (Sarria, Lugo, 1977) únenlles polo menos catro coincidencias. A primeira é que ambos creceron sabendo -aínda que quizá sen sabelo de todo- o que pretendían ser e facer na vida. A segunda é que unha vez que lograron satisfacer folgadamente aqueles propósitos xuvenís máis ou menos inconscientes, os dous tiveron algo así como unha crise de fe, e decidiron abandonalos.

A ver, para resumilo con brevidade: cando xa era un escritor consagrado, e só sete anos despois de gañar en 2003 o Premio Nacional de Narrativa, Suso de Toro anunciou que abandonaba o oficio e que volvía dar clases nun instituto de secundaria, indignado polo ninguneo do galego. Unha lingua que, a base de desaires e de represión institucional, vira tan reducido o seu aprecio social que nin sequera aos autores máis lidos de entre os que a escollen para expresarse se lles permítese crecer e desenvolverse profesionalmente nese idioma.

Por aquela mesma época e quizá relacionado con todo o que motiva o anterior, a Ana Pontón lle tocaba ver como o nacionalismo galego se desangraba nas súas horas máis baixas. A pesar de que aínda estaba na trintena temperá e de que era unha das caras novas con máis experiencia e ascendencia no BNG, ela tamén pensaba que o seu tempo en política estaba a terminar e que se achegaba a hora de recuperar a súa vida profesional e familiar.

Más dunha década despois, con todo, De Toro segue sendo unha das grandes referencias vivas da literatura galega contemporánea, e Pontón, a líder da oposición ao PP en Galicia e a política galega máis coñecida e mellor valorada no país. A única con opcións reais de disputarlle a Alfonso Rueda a presidencia da Xunta. Que como ocorreu ese inesperado salto de guión? Quen sabe! Aínda que probablemente moitas das razóns que poden explicalo atópanse na terceira circunstancia coincidente que os unen: á literatura cun proxecto de país, ao autor coa musa da súa obra.

Convicción militante

Trátase de Descubrindo Ana Pontón (Edicións Xerais, 2023), unha biografía da portavoz nacional do BNG escrita desde unha convicción «militante», en palabras de De Toro. Aínda que o certo é que a obra está narrada con tanta elegancia e delicadeza que, por moi militante que sexa o obxectivo do seu autor, o seu libro devórase coa mesma avidez que a máis adictiva das súas novelas.

Ana Pontón: «Cando Suso me propuxo escribir o libro pensei que non había materia suficiente, porque son alguén normal»

Sen facer spoiler, o seu argumento tamén é fácil de resumir: unha nena criada nunha aldea dunhas poucas casas nun concello do interior da provincia Lugo, á que en familia non chaman Ana, senón Belén, acaba consagrándose, sen máis estratexia que a súa capacidade de aprendizaxe, a súa convicción feminista e a crenza en que o seu país é posible, na muller que leva ao nacionalismo galego ao seu momento histórico máis esperanzador.

«Cando Suso me propuxo escribir o libro pensei que non había materia suficiente, porque son alguén normal, criada nunha aldea da que só sabemos quen nacimos alí», explica Pontón.  «E porque non creo que fixera máis nada que calquera outra persoa comprometida con Galicia», engade, micro en man, durante a presentación do libro na biblioteca municipal de Carballo, un municipio de 31.000 habitantes onde o BNG goberna desde hai 20 anos. «Ana é a materia prima do libro, e asegúrolles que é materia prima de primeira calidade», responde De Toro.

A ollos de calquera amante da lectura parecería que a biografía insigne de calquera político tivese que estar vinculada a algún lugar de reminiscencias académicas clásicas: Eton no Reino Unido, a Sorbona e a Ecole Nationale d’Administration en París, a Universidade de Georgetown en Washington, incluso o Colexio do Pilar no barrio de Salamanca de Madrid…

O mérito de De Toro é que consegue trasladar esa suposta grandeur -en galego úsase máis afouteza- a unha perdida aldea galega: Airexe, onde Belén-Ana, apenas unha nena, lle birlaba os xornais ao seu avó para empaparse de palabras coas que descubrir e describir o mundo que a rodeaba; e logo ao pequeno colexio da parroquia de Chorente, onde comprendeu que Rosalía de Castro e Castelao non só facían literatura e fermosos poemas, senón máis ben discursos políticos que explicaban a historia do país e as esperanzas dos seus habitantes.

De aí ao instituto de Sarria, onde Belén, que xa empezaba a ser só Ana, puido albiscar o clasismo que padecen os humildes e a discriminación que soportan os galegoparlantes, e á Universidade de Santiago, onde se puido licenciar en Ciencias Políticas e da Administración grazas a unha bolsa e ás axudas sociais que proporcionaba aos seus empregados a fábrica de cementos na que traballaba o seu pai. Foi alí, na capital de Galicia, onde todas as inquietudes que fora acumulando desembocaron na súa militancia activa no nacionalismo.

«Este libro conta unha historia de crise e de renacemento, de como o BNG estivo ao bordo de desaparecer cando irrompeu o discurso do 15M e parecía que Galicia deixara de ser un suxeito político porque todo estaba a decidirse na Porta do Sol de Madrid», conta De Toro sobre o desenvolvemento da trama: a división en dous do Bloque tras a saída dos partidarios de aproximarse ás organizacións estatais vinculadas ao 15M, e a situación límite cando as enquisas das autonómicas do 2016 chegaron a augurar ao nacionalismo a agónica posición de forza extraparlamentaria.

Nese peor momento Belén-Ana estaba a pensar en deixalo. Pero non o fixo e aceptou liderar ao partido no seu peor momento. Por que? «Pois porque son muller. Se fose home, probablemente non daría o paso. Pero son muller, e as mulleres sabemos que cando temos unha oportunidade non podemos desaproveitala, porque é probable que non a volvamos ter». «E non é tanto que a oportunidade fose para min, senón para a nosa concepción de país», asevera.

Renovación xeneracional

Catro anos despois o BNG obtivo os mellores resultados da súa historia. Con Pontón de candidata e ao mando do partido, tras adaptar o discurso da formación, que non do seu ideario, á nova realidade política, e tras implantar unha profunda renovación xeneracional que situou no primeiro plano orgánico e institucional a outros rostros femininos.

Suso de Toro: «A miña xeración creceu nun sistema que nos condenaba a unha posición minoritaria, que se resignaba a perder»

Esa renovación feminina e feminista tamén supuxo un sensible cambio non só estratéxico, senón motivacional, que elevou notablemente as esperanzas e o compromiso das bases do Bloque. E é aí onde se sitúa a cuarta coincidencia entre Suso de Toro e Ana Pontón, entre o biógrafo e a biografiada, entre o autor-narrador e a protagonista do libro. Unha coincidencia que, á vez, e paradoxalmente, é tamén unha diferenza.

«Eu pertenzo a unha xeración que creceu afacéndose a un sistema que nos condenaba a unha posición minoritaria, que se resignaba a perder», di de Toro. «Pero Ana e a súa non só queren gañar, senón que saben como facelo. Teñen a materia prima, porque é a candidata que máis se parece ao país: é nosa, é a nosa», engade o escritor.

Belén, ou Ana, dá igual porque non hai dobleces que as distingan, responde con timidez, un termo que pode resultar contraditorio coa pomposidade da grandeur, pero non coa afouteza, que resulta moito máis elegante, igualitario e descritivo: «Hai base material para chegar a moita xente. Somos o único partido galego que aínda non tocou teito e a única alternativa real ao PP. Podemos facelo».