A historia dun escritor arxentino en plena crise dos corenta que viaxa a Montevideo para cobrar un diñeiro que non pode recibir no seu país, ten cativado a público e crítica. La uruguaya vai xa pola décima edición en España, onde segue a colleitar recoñecementos, como o premio de narrativa en castelán San Clemente, que Pedro Mairal (Bos Aires, 1970) recolleu en Santiago.

En 1998, cando tiña 28 anos, gañou a primeira edición do Premio Clarín, un dos máis prestixiosos de América Latina, con Una noche con Sabrina Love. Adaptada posteriormente ao cine, nela un mozo de provincias de dezaseis anos gaña un sorteo para pasar unha noite coa súa porno star favorita en Bos Aires. É inevitable aventurar que ese mozo se podería ter convertido un día en escritor.

Aterraches en España da man da editorial Libros del Asteroide, que publicou Maniobras de evasión e quero agradecerlle a Leila Guerriero esa compilación que me resultou moi útil para preparar esta entrevista. Concibístelo de partida como unha autobiografía? Iso foi o que encontrou Leila. Eu mandeille unha avalancha de textos e ela atopou a construción, o debuxo desas pezas dispersas. Díxome: «isto non vai, isto non vai…», e eu dicíalle: «Leila, por favor, non vai quedar nada». E tiña razón. Porque eu o libro intuíao, pero non o vía. Entón, ela dixo que tiña un ton de autobiografía involuntaria. Á fin é autobiografía non autorizada, se é que iso é posible.

Quedaches contento co resultado?  Si, e ademais ela fíxome escribir partes novas. Díxome: «para que se arme isto, falta que escribas cousas, por exemplo mencionas a enfermidade da túa nai pero non dis nada». Tamén o premio Clarín, o accidente en ómnibus… «tes que completar esas zonas», díxome. E así foi como me puxen a escribir de novo, por iso nos agradecementos está Leila, por ter volto a escribir. Despois termina conformando unha especie de relato autobiográfico, que non foi pensado para nada.

Así xa tes o traballo feito. Si, si, remata configurando un pouco como se forma un escritor, como remata xurdindo en min un escritor.

Non sei se sabes, pero aquí en Galicia dicimos que Bos Aires é a quinta provincia. Vós chamádeslles «gayegos» a todas as persoas de España, pero hai moitas propiamente de Galicia, mesmo xa de terceira xeración. Ti tes algún lazo familiar ou algunha conexión con Galicia? Non… Ben si, en realidade estou casado cunha Castro de apelido, que era de por acá. Non sei, serían os avós, un avó dela penso que viña de Galicia, así que claro a miña filla ten algo galego.

E da cultura e da literatura de Galicia, coñeces algo? Música, si coñezo esa canción [dubida] «La Rianxeira», hai algo no ton que escoitei que dixen ese é o ton da xente española que están en Bos Aires, das viejitas que saben cociñar… É difícil para un arxentino captar os tons dos distintos casteláns, pero ese castelán con acento galego que ten un chisco de portugués, é o que escoitei no avión vindo aquí e dinme conta que non era o mesmo que en Madrid ou Andalucía. Aí foi onde me decatei de que os españois que están na Arxentina son maioritariamente galegos.

Volvendo á túa obra, Maniobras é unha autobiografía, pero en La uruguaya, que é a novela que te deu a coñecer en España, é imposible non atopar paralelismos entre o protagonista e o autor. Onde está a raia entre a realidade e a ficción? Nunca o saberán [ri].

Tiveches que dar explicacións? Só á miña muller [ri] Sempre digo en broma que Lucas Pereyra é un 53% eu, de feito tomo moitas cousas da miña vida, moitísimas, tamén agrego e armo un Frankenstein con experiencias propias, algunhas que me contan e un pouco o que eu lle chamo a periferia da experiencia: o que case me pasou, o que tería pasado se eu tomase un camiño determinado, o que me gustaría que me tivese pasado. Todo iso conforma para min a miña propia experiencia tamén. Un escritor ou escritora traballan cos seus soños, os seus desexos, os seus medos… E iso é parte dunha biografía, do relato autobiográfico, que non é o mesmo que o Dereito Penal, que quere saber se o fixeches ou non. Eu traballo moito con iso. E creo que se aclaro exactamente se sucedeu ou non perde a maxia e arruíno o libro.

La uruguaya ten recibido un aluvión de críticas excelentes e premios, estás aquí por un deles, o San Clemente, no que alumnos de instituto a elixiron como a mellor novela do ano. Faiche isto especial ilusión? Pensabas que terías este recoñecemento tan transversal?  A verdade é que me alegra moitísimo este premio porque vén dado por estudantes. Iso é moi auténtico, porque ninguén os obriga, é un libro que lles gustou a eles. Iso paréceme incrible e sorpréndeme tamén porque pensei que era unha novela quizais máis da crise dos corenta e equivoqueime moito. Pensei que era unha novela que lles ía interesar aos homes corentóns e é un libro que tamén lles interesa moitísimo ás mulleres. Evidentemente, as mulleres tamén se senten identificadas por situacións matrimoniais que as superan e, por outro lado, que transcenda o xeracional provócame moita intriga. E o de España, eu non me esperaba para nada que ao libro lle fora ben, nin sequera na Arxentina, pero enténdoo agora por unha cuestión de idiosincrasia similar ao quixotesco, ese humor de saber que un tipo sae á aventura e o que termina pasando. A distancia entre os muíños de vento e os xigantes. O lector sabe que lle vai saír mal e iso provoca moita identificación. Aí está un pouco ese humor español traxicómico, ao que lle causa graza o fracaso.

Quizais sexa un sentimento universal, non cres? Si, pero en España penso que máis que noutros países. Por outro lado, está Luis Solano de Libros del Asteroide, un gran impulsor do libro. É difícil saber canto é o meu libro e canto unha boa editorial tirando del.

En La uruguaya, como xa antes en Una noche con Sabrina Love e en toda a túa obra, tamén en Pornosonetos por exemplo, o sexo ten moita presenza. Chócame a atracción que tes polas relacións que acaban mal. Por que non un happy end? A min interésanme máis os fracasos amorosos, hai máis narrativa aí. A felicidade é un pouco naif e ridícula, simple, os amantes borboriñándose cousas no ouvido… Cando ves o outro na narrativa xeras unha tensión, pensas: «isto nalgún momento podrece». Interésanme máis os polvos malos que os bos, esa torpeza, a distancia entre o desexo e a performance, a vulnerabilidade humana, como o espirse en realidade é poñerse de manifesto dun xeito complicado, sen máscaras, sen roles sequera. Iso, paréceme que xera moita empatía. Crea máis identificación a vulnerabilidade que o gran macho conquistador, que me parece unha figura máis antipática. Ademais, todos somos bastante antiheroes á hora do amor.

Tras o éxito de La uruguaya, Libros del Asteroide reeditou Una noche con Sabrina Love que foi o libro que te catapultou á escrita profesional. Contas en Maniobras que cando recibiches o Premio Clarín eras un descoñecido e houbo quen dixo que o gañaras porque eras sobriño de Bioy Casares [que era un dos membros do xurado]. Este bulo segue vixente? [ri] Si, un tío meu foi a unha libraría a mercar a novela e un dos libreiros díxolle: «este foi o que gañou o Clarín porque debe ser sobriño de Bioy». Isto conteillo aos meus amigos e riron tanto que ao final rematei rindo eu tamén porque non tes control sobre o que din de ti. Eu teño que ocuparme de escribir o mellor que sei os meus libros e despois o que suceda, como iso repercuta, non está baixo o meu control. Iso foi unha gran lección dalgunha maneira, o que din sobre ti.

Seguen a chamarche a nova promesa das letras latinoamericanas a estas alturas, que che parece? Tampouco tan novo, e nunca lle prometín nada a ninguén [ri]. Nese sentido a literatura parece ser un gran oficio, iso de querer seguir sendo novo sempre… Na literatura é boísimo envellecer porque vas gañando capas de tempo, non? Se eu escribira sobre Santiago de Compostela, xa podería contar que vin de mochileiro hai moitos anos, volvín o ano pasado, e agora a recoller este premio, son como capas que un vai sumando, e iso para escribir é boísimo. É dos poucos oficios nos que envellecer é bo.

Quen son para ti agora as promesas «reais» do panorama literario latinoamericano? Xa non tanto promesas porque se están consolidando, pero Samanta Schweblin que cada vez lle está indo mellor e que o merece, é unha gran escritora, Selva Almada que tamén está con cousas interesantes… Hai unha xeración na Arxentina que está asomando dunha maneira que a min me interesa moito e ten que ver cun imaxinario, ás veces, de provincias que está cambiando o eixe. Antes era todo Bos Aires, e elas están creando imaxinarios de provincias cara Bos Aires, un imaxinario violento, non bucólico.

É un bo terreo Arxentina e Bos Aires para cultivar a literatura hoxe? Si, e eses imaxinarios dos que falo son de xente que se traslada a Bos Aires, a capital segue a ser o eido lexitimador.

No campo da escritura tes feito de todo, ademais de novelas escribiches contos, artigos de opinión en revistas e xornais, mesmo guións de cine, letras de cancións e tamén poesía. Desta dis que é o xénero co que quedarías se tiveses que elixir. Cal é a razón? Eu penso que a poesía é como a esencia da literatura. Se deixas secar a literatura ao sol queda a poesía. Paréceme que pode conter todos os demais xéneros. Pódense contar historias de vida en tres liñas. Por exemplo, un final dun poema de Dylan Thomas que me gusta moito que di: «La pelota que arrojé en el parque/todavía no ha tocado el suelo». Está aí a infancia aínda no aire, esa sensación da vida enteira por diante. A poesía é capaz de facer iso, de aí que diga que é a esencia da literatura. Se tivese que escribir unha soa cousa sería poesía. Ás veces les un poema e tes a sensación de que é un conto longo pese a ter unha soa páxina. O peso que ten a palabra e a conversa simbólica na poesía é difícil de igualar noutros xéneros. Isto non quere dicir que cando escribo unha novela non poida haber momentos poéticos, mesmo nun guión.

E en que andas metido agora? Nun libro de contos e estou gravando as cancións do dúo que teño cun amigo, chamámonos Pensé que era viernes, e estamos a facelo moi lentamente. Dá moito traballo gravar as cancións que escribimos xuntos. Sairán en Spotify e iso irá conformando un disco pouco a pouco. Non sei se ten sentido sacar un disco hoxe en día. Onde o escoito? Onde o meto? Un vinilo quizais. E despois, de narrativa teño un libro na cabeza de novela, pero é aínda unha intuición e non podo falar moito del porque se lle vai o gas como á Coca-Cola se o conto.

Estás acostumado a ler as túas entrevistas noutras linguas? Dígoo porque esta vaise publicar en galego. Ahhh, mirá! Teño lido algo en francés, pero facédeme falar lindo en galego [ri] É unha lingua fermosa, a min fascíname como sona.