Houbo un tempo en que aínda se falaba da Cidade da Cultura. Discutíase o que facer co delirio. Na Cidade da Cultura celebráronse infindos congresos e simposios sobre o destino da Cidade da Cultura, coa vana ilusión de que aquel gran «furaco negro» deconstrutivo dera lugar a unha Supernova, por unha desas milagres da astronomía apostólica. Pero o propio dos «furacos negros» é engulir todo o que gravita na súa contorna, e até o mesmo delirio ficou encofrado na densidade do silencio. Co tempo, algo se filtra. As desnortadas autoridades convidaron a expertos internacionais, con escaso éxito. Mais ocorreu que un deses sabios preguntou cal era o trazo máis definitorio de Galicia. E no remexido de respostas, fixo acto de presenza de súpeto unha palabra que encheu a sala de esporas: a emigración. ¶ Xa ningunha outra «identidade» compareceu. Toda a conversa xirou verbo da Galicia emigrante. E cando os sabios ou expertos alí presentes souberon da historia e dimensións da diáspora galega, a proposta caeu de caixón: por que non facer dese «furaco negro», dese espazo desalmado, o predio máis ruinoso da historia de Galicia, un lugar planetario das migracións, das diásporas todas? O lugar dos camiños visíbeis e invisíbeis. Os exilios, as escravitudes, e tamén as perdas e os afectos. As artes, as músicas, as fusións. ¶ Que mellor idea, que mellor destino para o Gaiás, que ese «local universal» das migracións? Un lugar onde tivesen pousada os camiños todos da humanidade vagabunda. ¶ E grandes «cerebros» convocados ficaron á espreita. Era a quenda do poder. O dilema pairaba nos ollos da alta autoridade. Podía ser un intre histórico ou un momento momentáneo. A montaña pariu un rato. A resposta foi: «e que iso da emigración é moi triste». ¶ O que é triste é ignorar a emigración. Reducila a unhas páxinas do álbum sentimental. A un discurso con bágoas de quita e pon. A uns votos no peto.¶ O que é triste é que no país dos mil museos non haxa nin un espazo da memoria dedicado á emigración. Hai un museo, si, o que mantén con dignidade a Federación de Sociedades Galegas en Bos Aires, en Chacabuco, 955. Nese lugar mítico pousa a maleta da memoria, da pertenza crítica, que é a capital portátil dun país invisíbel. O da Diáspora. A Galicia dos mundos. ¶ O que está en xogo non é a sede nin o tamaño dun museo. A migración non é un asunto pretérito. Non é un capítulo que se poida fechar con eufemismos papáns ao xeito de «residentes ausentes». Cambiaron circunstancias, cambiaron destinos. Mais a maleta de hoxe contén a maleta de onte. E iso ten o valor de que a nova migración é consciente de que a súa odisea non é unha experiencia inédita derivada de procesos como a globalización. Galicia é «aldea global» hai moito tempo. ¶ A maleta foi de man en man, de xeración en xeración, porque non houbo, malia a transición institucional, un verdadeiro cambio político, unha transformación económica que puxera en valor os recursos e a capacidade humana de Galicia. A maleta non é unha rendición. Pola contra, tivo e ten moito de rebeldía persoal: de procura do pan e da liberdade. E en moitos casos, como no pasado, a emigración e o sentimento de exilio van da man. ¶ A migración non é unha rendición. Non é un fracaso. É unha procura persoal. E tamén unha estratexia colectiva. Hai unha Galicia visíbel, a Galicia catastral, a do mapa Google. E hai unha Galicia invisíbel. Galicia xa non é unha nación entre dous mundos, senón unha nación na rosa dos ventos. En moitas épocas, a Galicia invisíbel tomou o relevo da Galicia visíbel, mantivo acesa a creación cultural e a fidelidade comunitaria, cando a Galicia visíbel ficou entupida. A diáspora non foi o final senón o Punto Cero da nova cartografía galega. Velaí o ben que o expresou Rosalía: «Ánimo, compañeiros, toda a terra é dos homes…».¶ Diáspora significa, na súa etimoloxía grega, botar esporas ao ar. Sementar. ¶ Hai quen anda a contrapor a migración e o cosmopolitismo. Estabelecer unha diferenza entre a viaxe migratoria e a feliz viaxe de quen vai á procura da descuberta como «cidadán do mundo». Ese cosmopaletismo tamén se cura viaxando. O que dixo Stephen Vizinkzey: «Son un verdadeiro cosmopolita. Son un desgraciado en todas partes». ¶ Sen prexuízo ningún, admiramos a arte de risco do andar vagabundo, vindicamos a Amergin, o galego primeiro bardo de Irlanda, a Exeria, a galega que abriu paso a Oriente no medievo, mais sobre todo ás xeracións de onte e de hoxe, a Galicia indómita, da pertenza crítica, que levan o país portátil na maleta, e senten como propia cada loita solidaria. ¶ Galicia está dentro dunha maleta. Dentro dela está a creatividade, o indómito, e a pertenza crítica. Esa maleta é de ida e volta. A que une o país visíbel e o invisíbel. A da estirpe de Ulises, inventor do remo: «Quen teña medo ao mar que non embarque!».