Madrid.- Sostén Juan Tallón (Vilardevós, 1975) que, quizais, «o mellor da literatura é ir directo cara á dificultade, a ver se consegues sorteala». E así, de complicación en complicación, o escritor ourensán ten xa na súa mochila varias novelas que sempre sorprenderon. A última titúlase El mejor del mundo e, segundo o propio autor, «fala da ambición, a estrañeza, a identidade, o peso do pasado». O resultado é un libro impactante, que interpela e que nos formula unha pregunta eterna: quen somos? Aínda máis, quen seriamos se, de súpeto, cambiasen drasticamente as circunstancias da nosa vida? Quen poderiamos ser e non somos? Se cadra as 300 páxinas desta novela poden resumirse nunha soa, a dedicatoria que recolle unha cita de Shakespeare de El Rey Lear: «Quen pode dicirme quen son eu?».

Foto: Amador Lorenzo Blach

Algunhas páxinas desta novela poderían ser un terrible pesadelo polo estraño e o sorprendente dun argumento que escapa á razón. Interésame o efecto que produce a estrañeza, o imprevisto nas persoas. A partir da sorpresa, do que non agardamos, xorde a necesidade de buscar a identidade. Isto é o que lle ocorre ao personaxe de El mejor del mundo, pero tamén creo que está presente en case todas as miñas novelas. É certo que esa sensación de estrañeza ten a súa orixe nun soño que tiven cando estudaba en Santiago de Compostela. Naquel momento vivía só e, no meu soño, chegaba á casa e atopábame con que alí había dúas persoas que resultaban ser a miña muller e a miña filla. Lembro unha sensación de impotencia porque non podía rebelarme ante esa situación e debía asumir o rol de marido e pai, converter a estrañeza en algo cotián. Este é o xerme da novela, un soño que tiven hai 15 anos.

O protagonista é propietario dunha empresa de ataúdes. De feito, «o mellor do mundo» é un ataúde de ouro, moi luxoso. É curioso que elixa esa profesión peculiar para moitos, pero coido que relativamente coñecida para un ourensán.  En Ourense a industria funeraria é bastante importante. Esta cidade é puxante nas fábricas de féretros e, de feito, hai unha feira relevante a nivel internacional de elementos funerarios. Cando estaba decidindo a que quería que se dedicara o personaxe vin que era unha opción interesante e que, ademais, me resultaba coñecida. Entendo que a moitos lectores lles poida resultar chocante, e iso pretendía tamén, pero para os ourensáns é bastante familiar.

Dirixir esa empresa é a ambición do protagonista da novela e, de feito, a ambición é un tema recorrente en moitos dos seus libros. Somos o que ambicionamos? Defínennos os nosos anhelos? Creo que a ambición é o grande argumento da vida, un impulso que nos move a todos. O desexo de alcanzar un propósito, e o que estás disposto a facer para alcanzalo, marca en certo modo a escala moral individual. E o abano de propósitos é infinita. Nesta novela intentei afondar na ambición desmedida, algo que xa abordei en Salvaxe oeste. A vida é unha carreira de acumulacións. Na novela esta historia está construída sobre unha esaxeración, pero ás veces é esa esaxeración a que nos permite ver dun xeito máis claro. Coido que o que máis nos define non é tanto o que ambicionamos, senón o cambio, os cambios que anhelamos nas nosas ideas. Pensamos que se trata de cuestións firmes e inamovibles, pero o certo é que están en constante movemento.

Daquela, a natureza do home é o cambio? Un non é como é dunha vez e para sempre. Temos a posibilidade de ser distintos en cada momento. Cambiamos todo o tempo e ás veces non somos conscientes, pero, ao final, somos moitos dentro da mesma persoa. A natureza do home é non ser o mesmo durante moito tempo.

Por iso, na literatura nunca está todo dito. Como estamos cambiando constantemente, sempre haberá novas formas de abordar a realidade, seguirá habendo libros novos. E este cambio constante non nos exime en sucesivos momentos de dor. De feito, descubrir a fraxilidade é unha experiencia que todos teremos. Algo disto tentei plasmar en Rewind: hai un momento na nosa vida, na xuventude, no que nos sentimos indestrutibles, pero correspóndenos asumir que temos que enfrontarnos a acontecementos para os que non estabamos preparados e que nos van poñer a vida patas arriba.

O personaxe de El mejor del mundo móvese en dous mundos empresariais moi diferentes: os ataúdes e a cultura, pero en ambos hai certa dose de corrupción. A cultura é un campo onde hai mesquindade coma en calquera outro sector profesional. Interesábame o contraste entre dúas profesións moi diferentes que ocasionan dúas situacións case antagónicas. Nunha o personaxe teno todo: un bo traballo no mundo da cultura, éxito, aprobación, incluso os afectos. E, porén, é tan mesquiño ou máis coma o outro personaxe. Non sei se a cultura nos protexe da mesquindade.

O imprevisto, a estrañeza. Por que este afastamento da terra firme do racional? Ten que ver coa forma na que un autor mira o mundo. Estudei a carreira de Filosofía, unha disciplina na que un se cuestiona as cousas continuamente, formulando preguntas e procurando respostas. Supoño que iso inflúe nos acontecementos que van experimentar os meus personaxes. Encontro moi interesante coñecer como van ser capaces de achegarse aos conflitos, de converter o extraordinario en normal, ou ao revés, como van intentar proporcionar un status cotián ao que sae absolutamente da normalidade. É unha aposta literaria.

Unha aposta complicada, sobre todo despois de Obra maestra, unha novela demasiado real. Si, é unha especie de bandazo. Eu procuro que non haxa repetición nin pautas xa exploradas nos novos proxectos. Sempre busco a ruptura co anterior. Logo de Obra maestra sentinme impelido a afastarme radicalmente da sombra dese libro que tivera máis repercusión ca os anteriores. Temía que seguramente o que fixese a continuación se fose comparar e, por iso, necesitei escribir algo que non facilitase tal comparación. É entón cando atopo na estrañeza un novo camiño que percorrer e deixo aflorar ese soño que tiven no pasado.

Foto: Amador Lorenzo Blach

Con todo, ese elemento sorpresa está moi presente en todas as súas novelas. Si, é certo. Sempre aparece un conflito que estala e a partir de aí hai que xestionar todos os cambios que iso supón. En Rewind é unha explosión en sentido literal a que desordena as vidas de moita xente e as obriga a reconstruírse e a saír adiante. No caso de Obra maestra volve aparecer un acontecemento tamén sorprendente: o extraordinariamente pesado, unha escultura de 38 toneladas, esfúmase coa estratexia do lixeiro e o portátil, e iso xera un torrente de reaccións e testemuños que reflicto na novela. Ese suceso foi a escusa para contar moitas outras cousas que ocorreron durante eses anos en España: como era o país, como funcionaba a administración, como se enfrontaba un individuo ao aparato do Estado… Pero tamén quixen centrarme no feito artístico, en como se crea unha obra de arte desde que só é un pensamento na cabeza do artista ata que se constitúe un obxecto de valor aos ollos dos espectadores. En El mejor del mundo tamén aparece ese cambio inesperado no status da realidade que dispara os feitos en direccións imprevistas.

No medio desta avalancha de realismo, de autobiografías, non é moi arriscada esta deriva case fantástica? Eu tiña o propósito de escribir unha historia que se apartase de certos clichés, de libros que se parecen a outros libros. Intentar escribir unha obra que demande de ti incluso máis do que ti es capaz de dar, que te sitúe ao borde do «non sei se poderei sacala adiante». Creo que hai que intentar escribir un libro novo, aínda que non sexa bo, coas dificultades que iso impón.Cando un toma a decisión de afastarse do realismo e esixe do lector unha arriscada suspensión da súa credibilidade, sitúase nun terreo esvaradizo no que o problema xa non é só entrar nel, senón saír. Conduces o teu personaxe a unha circunstancia que nunca se dera no mundo real, e iso supón asumir un risco. Para moitos ese risco é innecesario, pero eu creo que o escritor debe traballar co problema, abandonarse a situacións descoñecidas porque aí el vai dar o mellor de si. Creo que todo escritor debe enfrontar unha gran dificultade. Xa xulgarán outros o resultado.

«En todas as miñas novelas hai unha expresa intención de confundir»

Por outro lado, nunca se aparta de todo da realidade. A cidade de Ourense está en cada páxina do libro descrita con gran minuciosidade. Eu non quería facer unha novela fantástica. En todo caso, un realismo imposible. Prodúcese unha situación da que non temos coñecemento, pero quíxeno resolver coma se se tratase algo común e iso é o que xera a estrañeza. O marco é realista e procurei ese exhaustivo detalle. Por iso aparecen os nomes das rúas de Ourense, a descrición mesmo do mobiliario urbano. Intentei capturar unha parte da cidade na que vivo, por iso tamén aparecen os veciños, personaxes reais que un pode atopar na miña cidade. Supón unha especie de alivio no medio de tanta estrañeza.

A volta do pasado é outro dos eixes desta novela. Hai dúas chiscadelas moi extremas: unha é o recordo do lugar onde naceu, Vilardevós, pero outro é o propio apelido do protagonista, Hitler. Ata nas ficcións máis radicais un aproveita as súas experiencias vitais, e todo ese caudal aprovéitao tamén para sumar verosimilitude. Vilardevós foi onde vivín ata os 18 anos, alí a 40 quilómetros da Raia seca. A fronteira seca ten certo simbolismo porque é unha confusión, non hai unha liña clara que delimite e é máis doada a influencia dunha parte sobre a outra. Todo é moi permeable. O tempo que vivín alí tiña a sensación de que nunca estaba claro que era que. Creo que en todas as miñas novelas hai unha expresión de confundir, de derribar a fronteira entre o que é real e o que é inventado. A idea é que se dubide continuamente e Vilardevós é xa de por si un xogo metafórico.

E por que Hitler? A novela é un perseverante xogo de estrañezas e pareceume que apelidar o meu personaxe Hitler proporcionaría unha capa máis de sorpresa. Non se me ocorreu outro apelido máis extemporáneo nun momento como o actual. É unha provocación, e desde logo non de balde. Ademais, favorece a caracterización automática do protagonista, dálle unha identidade, aínda que sexa prexuizosa. Por outra banda, creo que un personaxe con ese nome xera un shock do que só te repós con información. Precisas ler para superar esa sensación de estrañeza. Un quere seguir na historia para coñecer a orixe dese apelido, as capas que hai nunha persoa que se chama así.

Ao lector cóstalle empatizar con este personaxe, algo que nos ocorre co resto de protagonistas das súas novelas. É verdade que é un personaxe depravado, violento cun límite moral case inexistente, con moitos trazos que o converten en odioso, pero, de súpeto, a irrupción do extraordinario permíteche empatizar con el porque necesitas entender o que fai e por que o fai. Eu creo que hai que aspirar sempre a personaxes con moitos ángulos. Antonio Hitler teno todo, pero el precisa moito menos, porque o que realmente anhela é a súa empresa familiar, incluso a figura odiada do pai. O motor da vida non son só os afectos e os amores. Tamén os aborrecementos e os sentimentos negativos nos impulsan e nos fan sentir máis vivos, aínda que nos fagan peores persoas. A mesquindade está en nós, por iso o personaxe quere seguir cultivando unha especie de odio de estirpe que o separaba e que á vez o unía aos seus seres queridos. É ese peso do pasado.

Dicía Emil Cioran que «un libro debe ser un perigo». Cre que a literatura tamén debe interpelar o lector? Oxalá sirva para que un sexa máis consciente das decisións que debe tomar. Se un libro serve para curar unha ferida ou para formularse unha pregunta, creo que está facendo ben o seu cometido.

«Escribía en galego, pero non atopei editor para o meu primeiro libro. Entón, traducino ao castelán»

O éxito é outro dos temas que aparece na novela. Como convive Juan Tallón co éxito das súas novelas? Eu niso nin sequera penso, prodúceme moito pudor o concepto do éxito. Para min o éxito é poder seguir escribindo o que me presta. É verdade que un quere que o que faga teña certa aprobación, pero o meu triunfo é o feliz que me fai escribir, o feito case inxenuo de escribir sen pensar no que vai vir despois. Que pasaría se non se vendesen as miñas novelas? Non o sei, pero eu fun igualmente feliz escribíndoas.

Empezou a escribir en galego. Por que este cambio ao castelán? Por unha razón moi sinxela: non atopei editor para o meu primeiro libro e decidín traducilos ao castelán. O problema desapareceu e publiqueino axiña. Agora non sinto a necesidade de volver ao galego, porque a miña necesidade é escribir e que o que escriba atope quen o lea. E, se é posible, converter ese intercambio nunha forma de vida.

Foto: Amador Lorenzo Blach