Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán

As imaxes da semana pasada en Ceuta de menores perseguidos por axentes da Policía Nacional ou por militares sorprendéronnos. Son unha clara manifestación dun xogo político entre España e Marrocos, no que se utiliza como peóns a menores de idade marroquís.

Con todo, estas accións policiais son o protocolo que seguen as autoridades españolas para cumprir cos procedementos para garantir o respecto dos dereitos dos nenos e nenas que chegan a Europa sen protección dun adulto.

Por Gloria Fernández- Pacheco Alises.

Os dereitos de (todos) os nenos

Os menores migrantes teñen dereito á protección pública en igualdade de condicións que os menores españois. O artigo 39.4 da Constitución Española non diferencia entre menores españois e menores estranxeiros. Por tanto, todos os dereitos que recolle a Convención dos Dereitos do Neno deben ser gozados tamén polos menores estranxeiros.

A obriga de garantir o respecto e goce deses dereitos por parte dos nenos e nenas esténdese a todos os poderes do Estado, xa sexa lexislativo, executivo ou xudicial. Os órganos de Policía serían os encargados de facer cumprir ese mandato.

No caso dos menores non acompañados, o fío condutor das actuacións das Administracións sería o principio do interese superior do menor, tal e como establece o artigo 3 da Convención de Dereitos do Neno. O Comité de Dereitos do Neno encargouse de especificar o contido e valoración deste principio na Observación xeral nº 14 (2013) sobre o dereito do neno a que o seu interese superior sexa unha consideración primordial.

A determinación do interese superior do menor debe documentarse en todo momento, é dicir, ha de xustificarse e motivarse en cada decisión que afecte a un menor. Ademais, non se trata de determinar o interese superior da infancia, senón do menor en concreto que se verá afectado pola decisión ou medida a tomar.

Para cumprir con este principio, é preciso avaliar a identidade do neno: a súa nacionalidade, crianza, antecedentes étnicos, culturais e lingüísticos, así como as necesidades especiais de protección que poida presentar.

As devolucións en quente de menores non acompañados forman parte dos efectos colaterais do xogo fronteirizo, pero son de xeito evidente inconstitucionais e contrarias á normativa internacional de protección de dereitos humanos.

As ferramentas xurídicas de protección

Do mesmo xeito que sucede coas chegadas intermitentes de migrantes a través da fronteira sur de Europa, as pautas de actuación en situacións derivadas da apertura de fronteiras por parte de gobernos norteafricanos serían as directrices de garantía de dereitos humanos que establecen os convenios internacionais na materia.

Con todo, imponse unha reflexión pausada sobre os fluxos migratorios, as súas tendencias e impactos. Tradicionalmente, o estudo da inmigración abordouse desde o seu impacto territorial, o impacto económico e no mercado de traballo. Pero é evidente que as migracións teñen tendencias e requiren enfoques de natureza transversal para a optimización de recursos e a planificación de estratexias de xeopolítica máis efectivas.

As crises migratorias e o cambio climático

Nos anos 60 e 70 do século XX, España asistiu a movementos migratorios fundamentalmente protagonizados por homes que acudían sós a traballar a Europa, do mesmo xeito que fixeron cidadáns españois nesa época. Estes traballadores comezaron a reclamar o reagrupamento das súas familias, no que pode considerarse unha segunda etapa migratoria.

Posteriormente, e debido ao endurecemento dos requisitos para a reagrupación, comezou a rexistrarse unha feminización da migración. En concreto, a partir de 1985 constátase un aumento da presenza de mulleres que emigraban soas ata España.

A finais do século XX e inicios do século XXI atopamos unha nova tendencia que consiste na emigración de menores sós ou non acompañados. Esta perspectiva indícanos que os fluxos migratorios réxense por pautas propias e determinan os perfís da poboación migrante en función das circunstancias sociais e políticas de cada momento.

Na actualidade, a recepción de fluxos migratorios na fronteira sur de Europa caracterízase por roteiros migratorios cada vez máis extensos e procedentes na súa maioría da África subsahariana. As condicións económicas empobrecidas, a seca e o cambio climático teñen propiciado a percepción de que emigrar é a única saída nos mozos e nenos do continente africano. Outra cousa ben distinta é a utilización puntual de menores para xerar tensión fronteiriza entre Marrocos e España.

Por tanto, é necesario predicir as situacións de crise migratoria para adiantarnos e responder de maneira adecuada en función dos perfís de migrantes que chegan ás costas de Europa, e non tanto en función das circunstancias económicas ou políticas.

A crise da Covid-19 e os seus efectos sociais

Nos últimos tempos presenciamos discursos xenófobos en relación coas migracións. Xerouse a imaxe social de que algúns problemas da nosa sociedade derivan, ou están a ser acentuados, pola presenza de inmigrantes doutros países menos desenvolvidos.

Os conflitos raciais, étnicos, culturais, de clase ou simplemente de competencia no ámbito laboral ou de mobilidade social adquiren unha relevancia especial se teñen lugar en época de crise.

As crises son terreos propicios para a agudización dos conflitos económicos, e atopámonos inmersos nunha das máis devastadoras crises sanitarias a nivel mundial. Tivo repercusións profundas sobre o mercado de traballo e sobre a situación dos grupos máis empobrecidos, entre os que se atopan os colectivos de inmigrantes.

Ao anterior engádese o ámbito social, por unha amplificación do medo cara ao outro, e a consecuente utilización política a través da radicalización dos discursos contra a inmigración.

A delincuencia protagonizada por menores de orixe estranxeira é un tema moi debatido e con resultados contraditorios na literatura científica. A que si está clara é a tendencia crecente dos delitos de odio nos países occidentais.

As estratexias políticas xenófobas son perigosas non só por xerar discursos violentos nas redes sociais. Tamén por alimentar e, polo tanto, ser responsables últimos da delincuencia violenta contra determinados grupos minoritarios e especialmente vulnerables.

Solucións baseadas na prevención

Ante a situación de crise migratoria derivada do empobrecemento das zonas xeográficas e colectivos máis vulnerables a nivel global, urxe a necesidade de expor estratexias de cooperación internacional que potencien o desenvolvemento sostible dunha maneira global.

Para iso contamos con pautas ben coñecidas. como os obxectivos de desenvolvemento sostible da Axenda 2030 de Nacións Unidas. Unha distribución máis equitativa de recursos permitiría reducir o impacto das migracións tanto nas persoas migrantes como nas sociedades de orixe e de acollida.

Tamén as novas tecnoloxías poden achegar respostas a través da predición de situacións de crise internacional, a identificación de perfís e a xestión de riscos. Debemos predicir para reducir riscos e protexer os máis vulnerables.

Gloria Fernández- Pacheco Alises é profesora contratada doutora en Criminoloxía, Universidad Loyola Andalucía.

Este artigo foi publicado orixinariamente en The Conversation. Le o orixinal.

Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán