A Xunta resolve multar a Endesa con 1,9 millóns por contaminar o Eume

A empresa, que recorrerá a sanción, abriu as comportas para xerar electricidade nun encoro no que se acumulan metais pesado da mina de As Pontes a pesar das advertencias de Augas de Galicia para que non o fixera

 

A Xunta acaba de aprobar a proposta de resolución sancionadora para multar a Endesa con máis de 1,8 millóns de euros por contaminar entre agosto e outubro do ano pasado o río Eume, en A Coruña, do que se nutre o abastecemento de augas dunha comarca habitada por 25.000 habitantes que na tempada estival adoita triplicar de longo esa cifra.

A Xunta acusa a Endesa de omitir expresamente as súas indicacións, e de cometer infraccións moi graves co baleirado do encoro para producir electricidade, o que provocou a contaminación do río con metais pesados acumulados no fondo do pantano, e, fronte ao evidente risco para a saúde pública, obrigou ao corte da subministración de auga potable durante once días, ademáis de provocar danos ao dominio público hidráulico por valor de 932.284 euros.

A empresa, cuxas campañas de publicidade en prensa e televisión céntranse en subliñar con carácter recorrente o seu compromiso social e ambiental -«En Endesa traballamos para facer realidade un novo modelo enerxético baseado nas enerxías limpas que nos permita ofrecer un mellor servizo e coidar o noso planeta», afirma na súa web-, recorrerá a sanción. Esta consiste no reintegro do valor dos danos causados e en dúas multas de 600.000 e 350.000 euros por senllas infraccións moi graves da Lei de Augas de Galicia no seu máximo grado de gravidade. A primeira, por desatender os requermientos da Xunta, e a segunda, por incumprir as condicións do réxime de explotación establecidas pola Administración. En total, máis de 1.880.000 euros.

Segundo a proposta de resolucion da Xunta, Endesa Xeración SA modificou o réxime de explotación do encoro sen autorización administrativa, como consecuencia do cal se produciu «unha importante afección en forma de turbidez e cor lolcalizada no río Eume ao seu paso polos termos municipais de Pontedeume e Monfero, visible ata a súa desembocadura». O episodio obrigou á Administración autonómica a proceder a «unha intervención urxente para garantir a subministración de auga á poboación, atallar a deterioración da calidade das augas e protexer o ecosistema nunha zona de alto valor ambiental».

O encoro do Eume, no municipio de As Pontes de García Rodríguez, foi construído na década dos cincuenta do século pasado. Explotado por Endesa en réxime de concesión, está situado nunha contorna de enorme riqueza ecolóxica e paisaxística, parte da Rede Natura europea, a uns 30 quilómetros da desembocadora do Eume en Pontedeume, un pequeno municipio costeiro moi frecuentado polo turismo no verán e cuxo maior atractivo natural, ademais das súas praias, son as Fragas do Eume, un precioso bosque atlántico que rodea o leito do río.

Embalse del Eume / Foto: Xulio Barreiro

A pesar desa idílica descrición, o encoro é unha bomba de reloxería, xa que foi acumulando durante decenios os residuos tóxicos provenientes da explotación da mina de carbón da que se alimentaba a central térmica de As Pontes, tamén propiedade de Endesa e hoxe en vías desmantelamento polos compromisos de España para reducir as súas emisións de CO2. Cando no encoro do Eume a cota da auga baixa demasiado, afloran eses lodos tóxicos que se foron acumulando no fondo do pantano, de forma que son arrastrados río abaixo polo baleirado da presa ata chegar as captacións de auga para a subministración humana.

Segundo figura na proposta de resolución da Xunta, de máis de 40 páxinas, as normas de explotación do Encoro para o segundo semestre do exercicio hídrico obrigaban a Endesa a manter unha cota mínina de auga de 306 metros sobre o nivel do mar (msnm). Con todo, a partir do 27 de xullo empezou a detectarse un descenso continuado debido ás aperturas sistemáticas das comportas decretadas por Endesa para xerar electricidade. O 8 de agosto, Augas de Galicia, o organismo autonómico competente na materia, requiriu á compañía para que cesase na súa actuación, pero, lonxe de facelo, Endesa respondeu por escrito tres días despois afirmando que seguiría adiante co seu decisión unilateral de evacuar auga do encoro ata chegar aos 283,2 msnm. Naquel momento, o prezo da electricidade atopábase á alza no Estado tras catro meses de subidas consecutivas.

Ao día seguinte daquel escrito, o 12 de agosto do 2020, empezou a fraguarse o desastre. Produciuse un episodio de choivas torrenciais que, segundo Meteogalicia, alcanzaron na zona os 84 litros por segundo e metro cadrado. As tormentas arrastraron os lodos no encoro revolto e coas súas beiras de barro tóxico peladas varios metros, e contaminaron todo o seu leito porque Endesa seguía abrindo as comportas e mantendo varios días a cota de auga por baixo dos 300 msnm.

«Coa baixada do nivel do encoro por baixo das súas cotas mínimas puxéronse aos descuberto sedimentos acumulados durante trinta anos, e que ata ese momento tiñan unha mobilidade moi reducida baixa a auga», afirma a Xunta, que rexeita os argumentos dos peritos de Endesa de que o suceso foi casual e debido «a unha dinámica natural (transporte fluvial de sedimentos) sobre a que confluíron circunstancias meteorolóxicas extraordinarias (choivas especialmente intensas) de carácter imponderable (non previsibles)».

Esas explicacións non convenceron aos técnicos do Goberno autonómico, que responden que aínda que as choivas de agosto foron elevadas para o que é habitual no verán, «non son excepcionais». «O proceso de turbidez (…) teríase producido aínda con máis graves consecuencias en setembro, outubro e novembro, cando comeza o período de choivas», engaden. «A baixada da cota mínima do encoro por baixo da cota habitual foi un factor determinante que favoreceu que o epidosio do ano 2020 fose moi superior tanto en intensidade como en duración con respecto aos ocorridos noutros anos», conclúe.

Imaxe do episodio de turbidez do ano pasado / Foto: Colectivo Terra Pontedeume

A Xunta tamén rexeita que Endesa pretenda ampararse en que poucos meses antes solicitara un cambio nas normas e no plan de explotación da presa para rebaixar a súa cota mínima, porque, precisamente, esas novas normas non foron aprobadas pola Administración dado que a compañía «non deu suficiente cumprimento aos requisitos técnicos e formais requiridos».

Así mesmo, nega que non se evidenciarn danos ao ecosistema, tal e como sostén a compañía: «Eses danos deberanse analizar a máis longo prazo para ver posibles alteracións en elementos de calidade biolóxica, por exemplo a fauna bentónica de invertebrados presente de forma habitual no río, así como afeccións á morfoloxía do leito como consecuencia dos arrastres producidos».

Precisamente esa circunstancia e a afección sobre a saúde pública é o que máis preocupa ás organizacións ecoloxistas que levan anos denunciando a situación, e que mesmo, como no caso da asociación Petón do Lobo, especializada en advertir sobre os perigos da minería en Galicia, personáronse na causa.

Os ecoloxistas advirten dos nocivos efectos da presenza na auga do Eume de metais altamente tóxicos como mercurio, ferro e aluminio. Entre agosto e novembro do ano pasado as análises das augas do Eume detectaron niveis superiores aos máximos establecidos polas normas de seguridade.

O río, contaminado ao seu paso polas Fragas do Eume / Foto: Colectivo Terra Pontedeume

«Endesa abriu as comportas a pesar de que era consciente de que eses metais pesados están na auga», di Ana Varela, portavoz de Petón do Lobo. «A multa está ben e é un paso adiante, pero non podemos limitarnos a que Endesa a pague e non pase nada máis. Non basta con depurar responsabilidades administrativas, porque tamén pode habelas de tipo penal, pola presunta comisión de delitos contra o medio ambiente e contra a saúde pública, e, por suposto, políticas, porque a Xunta é coñecedora desta sociedade desde hai anos e non fixo nada para evitalo», di Varela, quen reclama a dimisión da Conselleira de Infraestruturas do Goberno de Feijóo, Ethel Vázquez.

Varela tamén esixe a actuación de oficio por parte da Fiscalía e comina ás administracións para efectuar un estudo sobre a poboación da comarca do Eume para detectar como afectou á súa saúde o consumo de auga proveniente do pantano «tras décadas de minería irresponsable» por parte da mesma empresa que o ano pasado contaminou o río.

Endesa, propiedade da eléctrica italiana Enel e presidida polo ex mistro franquista Rodolfo Martín Villa desde que o Goberno de José María Azar a privatizou, obtivo o ano pasado 1.394 millóns de euros de beficios netos, máis dun 700% máis que no 2019. Só no primeiro trimestre do 2021 xa obtivo 491 millóns, o que, segundo indica a propia compañía, «confirma os seus obxectivos financeiros para o exercicio».

cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail