A Coruña.- A Xunta de Galicia declarou de interese público e tramita as licenzas para reabrir a mina de cobre do municipio coruñés de Touro, a uns 30 quilómetros de Santiago. A súa superficie, a dous quilómetros do Camiño Francés, ocupa unhas 800 hectáreas de terreos entre esa localidade e a veciña do Pino, e alberga desde os anos oitenta varias balsas e depósitos con tóxicos químicos e outros residuos contaminantes.

Trátase dunha explotación ao descuberto inaugurada durante o franquismo e que entre 1974 e 1987, baixo propiedade da compañía Río Tinto, contaminou con metais pesados e augas acedas as inmediacións e o leito do río Ulla e os bancos marisqueiros da súa desembocadura na ría de Arousa. Tras o seu peche, converteuse nun macrovertedeiro industrial.

O Ulla é o río xunto ao que a papeleira portuguesa Altri planea construír, tamén con apoio da Xunta e a oposición de veciños, ecoloxistas e mariscadoras, unha fábrica contaminante de celulosa e pasta de madeira na localidade lucense de Palas de Rei.

«Os dous proxectos responden a un mesmo modelo: as industrias de enclave que extraen recursos e materias primas de Galicia que logo se procesan noutros lugares, e que aquí só deixan contaminación e terra queimada», advirte Che Cancelo, portavoz da Plataforma Veciñal Mina de Touro-O Pino Non.

Balsa de 80 metros de altura

Cancelo alerta de que unha das novas balsas de residuos que prevé o proxecto terá tres quilómetros de lonxitude e rodeará varias vivendas cun peche de 80 metros de altura. «Por facer unha comparación, a catedral de Santiago mide 79 metros no seu punto máis alto, e a lona de plástico para impermeabilizar a balsa será de 1,5 milímetros de espesor».

Hai cinco anos, a Administración galega freou o primeiro intento de reabrir a mina de Touro. A promotora era Cobre San Rafael, vinculada á multinacional canadense Atalaya Mining e a Explotaciones Galegas, sociedade da construtora F. Gómez y Cia, que adquirira a antiga explotación e os seus terreos. Tras anos de soada contestación social, a Xunta desaprobó en 2021 a súa declaración de impacto ambiental e o proxecto arquivouse.

En 2023, con todo, Cobre San Rafael volveu propoñer a reapertura, e esta vez a Xunta respondeu declarándoa de interese estratéxico para a comunidade, de forma que se poidan flexibilizar os trámites para poñela de novo en marcha, acelerar as expropiacións necesarias e conceder axudas públicas con máis facilidade. En novembro pasado, o Goberno de Alfonso Rueda presentou o proxecto a exposición pública. O prazo para presentar alegacións acaba este 31 de xaneiro.

«O novo proxecto é practicamente igual ao actual, e a lei de avaliación ambiental de 2013 deixa claro que se hai unha declaración de impacto negativa, non pode volver presentarse. Pero a Xunta non só o admitiu a trámite senón que o declarou de interese estratéxico, na nosa opinión de forma ilegal», engade Cancelo.

A Plataforma Veciñal Mina de Touro-O Pino Non, así como as asociacións ecoloxistas, os sindicatos e as organizacións de mariscadoras de Arousa, lembran ademais que hai só un mes a Xunta sancionou con 18.000 euros a Explotaciones Gallegas por unha vertedura de substancias perigosas das antigas balsas da mina. En 2018 xa lle impuxo unha multa de 30.000 euros por unha infracción similar, e en 2019, outra de 15.000 euros.

Cobre San Rafael, coa que Luzes-Público tratou sen éxito de contactar –o teléfono que figura na súa web non corresponde a ningún usuario e a compañía non respondeu ao correo enviado por este diario–, asegurou na prensa local e rexional que garantirá «unha xestión ambiental adecuada […] máis aló dos requrimientos legais» e que deseñou un modelo baseado no coidado do medio e a correcta xestión dos residuos.

Promete investir 250 millóns de euros cun suposto impacto de 2.500 millóns no PIB de Galicia, ademais de reducir á metade o paro na comarca creando máis de 400 postos de traballo directos e outros 1.500 indirectos. Esas cifras, con todo, non convencen aos detractores do proxecto.

«Non serán máis de 100 empregos»

«Non é certo, non serán máis de 100 empregos, é o que lles están dicindo aos seus accionistas», afirma Paulo Carril, natural de Touro e secretario da Confederación Sindical Galega (CIG), o maior sindicato do país en número de afiliados e delegados.

Segundo as alegacións ao estudo de impacto ambiental que preparou a CIG, a reapertura da mina supoñerá a desaparición completa ou parcial de varios cursos de auga afluentes do Ulla e de mananciais, pozos e traídas que abastecen á poboación da súa contorna; ademais da construción de novas balsas para residuos tóxicos ao aire libre.

Haberá voaduras con explosivos practicamente a diario e, aínda que a empresa asegura que a súa pegada de carbono será cero, o sindicato alerta de que en realidade, segundo a documentación que presentou, emitirá á atmosfera preto de 58.000 toneladas de CO2. É dicir, case tanto como o previsto por Altri na súa celulosa de Palas de Rei.

Precisamente, as mariscadoras de Arousa alertan de que nin Cobre San Rafael nin a Xunta estimaron a interacción da reapertura da mina co proxecto de Altri, que prevé extraer diariamente 46 millóns de litros de auga do Ulla para devolver 30 millóns de litros depurados pero aínda contaminados e a unha temperatura de ata tres graos superior.

Contaminación máis concentrada

«O caudal do río diminuirá e a contaminación de ambas as industrias será máis daniña, porque estará menos diluída e terá efectos sinérgicos», advirte Xaquín Rubido, biólogo e portavoz da PDRA. «Verteranse cantidades moi importantes de materia orgánica, químicos utilizados ou producidos no proceso de fabricación da celulosa e metais pesados procedentes da explotación mineira, que afectarán moito a unha ría moi debilitada», engade, «e á captación de auga potable de 11 municipios, cuxas plantas potabilizadoras non están preparadas para eses contaminantes que poñen en risco a saúde pública».

A presidenta da Agrupación de Mariscadoras a Pé de Carril en Vilagarcía (Pontevedra), María Porto, coincide en que a mina de Touro representa unha ameaza similar á de Altri, e en que se se reabre «agravará aínda máis o problema das verteduras ao Ulla». Porto tamén advirte de que ambos os proxectos responden a ese modelo depredador que a Xunta apoia en detrimento, ao seu xuízo, das familias que se dedican á pesca e o marisqueo artesanal. Segundo un informe que a PDRA presentou esta semana, a produción marisqueira na ría de Arousa caeu entre un 50% e case un 90%, segundo as especies, nos últimos anos.

A mina de Touro pechou en 1987 porque deixou de ser rendible tras o descubrimento de xacementos de cobre noutros países onde extraer o mineral resultaba máis barato. Pero o incremento do seu prezo nos mercados de materias primas, case un 45% entre 2015 e 2024, converteu a explotación nunha nova oportunidade de negocio rápido.

De feito, segundo lembra Xan Louzao, concelleiro do BNG en Touro, Cobre San Rafael prevé explotala só durante 13 anos. Nese tempo removeranse 267 millóns de toneladas de roca para obter menos de 400.000 toneladas de cobre. O resto serán residuos, incluídas máis de 100 millóns de toneladas de rocas e areas potencialmente perigosas para a auga do Ulla pola súa capacidade xeradora de drenaxes acedas.

Os opositores á mina sosteñen que o proxecto de Cobre San Rafael está infestado de erros e omisións. Xan Louzao sinala ademais que os documentos que a Xunta presentou a exposición pública están censurados e ocultan datos fundamentais sobre o armazón das sociedades promotoras. En especial, sobre a relación entre Explotacións Galegas, propietaria dos terreos, con Cobre San Rafael, e a desta coa canadense Atalaia Mining e con Atalaia Touro, de capital británico e con sede en Londres, e Atalaia Rio Tinto Mineira, española e radicada en Huelva.

Datos confidenciais e propieda industrial
A Xunta alega que é a súa obrigación legal protexer datos confidenciais que afectan os dereitos de propiedade industrial das empresas promotoras: Pero Louzao e a CIG cren que se ocultaron deliberadamente para difuminar a rede de sociedades pantalla e, no seu caso, para evitar responsabilidades financeiras e mesmo penais en caso de accidente ou máis episodios contaminantes.

Atalaia Mining é propiedade da multinacional Trafigura, con sede en Singapur, e está especializada na xestión e subministro de combustibles, minerais e materias primas, e do fondo de investimento Cobas Assets Management, fundada polo investidor ferrolán Francisco García Paramés. O presidente de Atalaia Mining é Neil Gregson, á súa vez director executivo da división de fondos de investimento de JP Morgan, o maior banco de Estados Unidos.

O conselleiro delegado de Atalaia Mining é Alberto Lavandeira, enxeñeiro de minas asturiano que desenvolveu proxectos en España, Mauritania e Congo e que tamén é conselleiro de Black Dragon Gold, que pretende explotar a mina de Salave, en Tapia de Casariego (Asturias), o maior xacemento de ouro de Europa e sobre o que os colectivos veciñais e ecoloxistas alertan dos enormes custos ambientais que ocasionaría poñela en marcha.