A Coruña.- A supermarea da semana pasada, que rexistrou as variacións no nivel do mar máis altas que se lembran nas últimas décadas no litoral peninsular, non sorprendeu demasiado a quen vive ao pé do océano na costa galega. Habituados desde hai milenios ás mareas vivas que provocan a gravidade da lúa e o sol cando se aliñan coa Terra e a temporais periódicos e constantes, os ribeiraos apenas se sentiron interpelados polo fenómeno. Pero a atracción que este provocou sobre as localidades marítimas tamén revelou o incipiente cambio socioeconómico e de forma de vida en moitos lugares cuxa existencia depende do mar.

«É moito peor un temporal que unha marea viva. Pero o bo destas é que as baixamares son moito maiores e pódese ir mellor ao percebe», explica Marcelino Bedía, Machala, como o coñecen en Caión, mentres recolle xunto á súa muller, Olga Lareo, os bártulos cos que pasou a tarde preparando e limpando o seu bote no peirao pesqueiro da vila. Empezou ir ao mar co seu pai con 14 anos, e desde os 32 ata os 68, cando se xubilou, navegou nos barcos do servizo de prácticos do porto da Coruña.

Un pobo mariñeiro de 800 habitantes

Caión é un pobo mariñeiro de 800 habitantes levantado sobre unha pequena península rochosa que se penetra uns centos de metros no Atlántico a unha media hora en coche da Coruña. Os seus poboadores viviron da pesca durante séculos, pero desde hai un par de décadas o negocio surfista está a facerse forte na localidade grazas ás ondas da praia de As Salseiras. O fermoso areal, en mar aberto a babor do pobo, estaba o pasado xoves pola tarde repleto de surfeiros. Ás seis da tarde dese día, a marea alta elevou o nivel da auga en As Salseiras máis de catro metros. Foi a supermarea máis forte dos últimos 19 anos, a terceira desde que existen rexistros.

As mareas son moito maiores nas grandes concas oceánicas que nas máis pequenas, como no Mediterráneo, onde as ondas que provocan no interior do mar teñen menos percorrido e en ocasións apenas elevan a auga uns centímetros. Tamén inflúe o perfil costeiro, pero nalgunhas das zonas máis chairas do litoral galego, cheo de rías e fiordos, as diferenzas entre a pleamar e a baixamar poden medirse ás veces en varios centenares de metros. De feito, cada verán é habitual que os turistas non habituados a elas perdan vehículos perigosamente aparcados con marea baixa demasiado preto da beira en portos e areais.

Esas enormes diferenzas entre a pleamar e a baixamar explican tamén que Galicia goce duns ecosistemas ribeiregos únicos, con especies de peixes, algas, crustáceos e moluscos adaptados a elas, conta Ramiro Varela, graduado en Ciencias do Mar, profesor de Oceanografía Física na Universidade de Vigo e membro da asociación Oceanógrafas de Galicia. As supermareas tamén teñen consecuencias mar dentro, onde as ondas internas que provocan «poden provocar variacións de ata dous graos na temperatura das correntes en períodos de 40 ó 50 minutos», di.

Cando coinciden varios fenómenos

Varela detalla que as supermareas prodúcense cando coinciden polo menos varios fenómenos: «A sizixia, o termo co que se coñece o momento en que a Terra se alíñan coa lúa e co sol aumentando o efecto de atracción gravitatoria deses astros; o perixeo e o perihelio, cando a órbita da lúa se achega máis á Terra e a da Terra ao sol; e o equinoccio, cando esa estrela se situa sobre o ecuador terrestre».

O pasado 18 de setembro a lúa, a Terra e sl sol estiveron moi ceca de aliñarse, de aí a eclipse parcial de lúa dese día. A iso sumouse que a véspera foi o perixeo e que o equinoccio será este mesmo domingo. O perihelio, que vai atrasándose lentamente en ciclos de entre 20.000 e 29.000 anos —é dicir que non coincidirá no mesmo instante dun ano de calendario ata que pase todo ese tempo— está previsto para o 3 de xaneiro.

Aos surfeiros encántanlles as supermareas, asegura Konstantin Vieggman, alemán de 24 anos que aparcou a súa furgoneta xunto á praia de Arnela, en Carballo, a uns cinco quilómetros de Caión. É de Friburgo, traballa nunha compañía de investigación biomédica e está de vacacións en Galicia. «Coa marea baixa ás veces hai ondas moito máis grandes que con marea alta, que adoitan ser máis planas. Creo que se debe a que o mar percorre menos distancia nas zonas de pouca profundidade, golpea antes coa terra e elévase moito máis», narra.

A praia devorada pola marea

Como Konstantin , outros surfeiros, pescadores e familias con nenos acudiron a Arnela a ver a supermarea. É unha praia case salvaxe que en baixamar permite un idílico paseo de case un quilómetro pola beira entre rocas, covas e pozas. Ás 17.58, a hora na que a supermarea do xoves alcanzou a súa maior altitude, as ondas devorárona na súa totalidade e non queda nin un metro cadrado de area seca. Carmen e Pablo, dous pequenos que acudiron coa súa nai, o seu irmán de dous anos e unha amiga para ver en directo as mareas vivas na praia da que son habituais, xogan a tocar a auga desde a pasarela de madeira que permite acceder a ela.

Case todos os anos, o Concello de Carballo ten que reconstruír a pasarela de Arnela, porque cando as mareas vivas se xuntan cos temporais do inverno, as ondas a esnaquizan. A eses fenómenos naturais, ademais, está a sumarse a subida do nivel da auga provocada polo desxeo dos polos por mor do cambio climático. «De feito, as predicións sobre a altura das mareas que antes se facían con exactitude de centímetros están a verse moi afectadas», explica o oceanógrafo Ramiro Varela.

O cambio climático e a sobreexplotación tamén afectaron á pesca e especialmente á frota de baixura que faena preto da costa e que caracterizaba a vilas mariñeiras como Caión. Segundo datos da Xunta, na última década perdéronse centenares de unidades . «Antes aquí había unha chea de barcos que traían de todo: sargos, robalizas, nécoras, douradas, camaróns…», di Machela, o mariñeiro de Caión. «Os poucos que quedan agora van só ao polbo, xa ninguén quere ir ao mar porque non é rendible», lamenta, para engadir concluínte: «Agora saio a navegar para divertirme, pero non é o mesmo. Antes ía ás veces aos calamares, pero xa non quedan, e como moito traio unhas fanecas».

Paralelamente a ese proceso de decadencia da pesca artesanal, pobos de pescadores como Caión están a empezar a experimentar as consecuencias do bum do turismo Airbnb, coa práctica totalidade da súa oferta de alugueiro de pisos e casas dedicada á vivenda vacacional, e coa economía local tradicional reconverténdose a lombos da hostalería e dos surfeiros. Unha aposta quizá arriscada pero vinculada ás mareas e as ondas das que o pobo sempre viviu.

Os nenos que xogan na praia de Arnela, Pablo e Carmen, prometéronlle á súa nai que volverán a esa praia o día en que se produza a próxima supermarea similar. Para entón serán rapaces de vinte anos, porque iso non sucederá ata 2043.