O neno poeta

 Cando a comezos de 1915, a señora Maripepa de Vilarmao soubo que lle tocara a lotaría e as súas mans velliñas premían o décimo do número áureo, pensou en mercar un leiro, unha cama, un rico mandil de pelo de cabra e unha paraciña de xabón de olor. Dela dicían que tiña un sal ao falar, isto é, unha pronuncia asubiante do ese, e dicían tamén que era algo meiga. O meu pai, de neno, pasaba por diante da súa casa facendo a figa para protexerse do mal de ollo. Mais o único mal que había naquela pobre muller e a súa prole era a miseria, compartida coa maioría dos seus veciños. E esa mesma miseria levou a un deles a intentar enganar á pobre señora Josefa, dicíndolle que o billete non estaba premiado e que llo trocaba por cinco pesetas. Tivo que intervir a xustiza para que a vella Maripepa recobrase o número áureo.

Josefa López Castaño, a sra Maripepa

Estaba no campo de Vilarmao, premía con alivio e rabia aquel billete entre as mans e quizais por un intre pensou no futuro, na súa descendencia a carón daquel negrillo que nacía en cimo de vila, e desexou, con toda a forza da visionaria ancestral, que unha filleira do seu sangue chegara ao saber, á palabra, á escritura e á xustiza. E abismouse no pensamento insondable de quen soña e é quen, quizais, de ver e facer tremer o tempo e os carreiros do azar e do destino.

Talvez só ela, naquel intre, puido albiscar a forza elemental que desataba no seu bosque de cromosomas: a maxia do desexo profundo. Pasaron moitas neves, moitos ventos, ballóns e aínda moita fame ata aquel 23 de maio do ano 1974, hai hoxe exactamente 45 anos, en que veu ao mundo o seu tataraneto e el cumprise punto por punto o designio do seu desexo.

                       

Iván Vázquez Franco, tataraneto da sra Maripepa, nos brazos da súa tía Alicia, bisneta da Maripepa

 A aquel meniño, primeiro neto da Maruja e do Rosendo da casa de Maripepa, puxéronlle Iván, ante o asombro da miña avoa Benigna, que exclamou: mira que nome lle foron poñer ao neno, «Ei vai»! Aí viña, si, aí viña. E nada facía presaxiar o seu don, porque a lucidez, coma a bondade, é un atributo ancestral da natureza que, por sorte, non se pode mercar nin vender.

O neno poeta naceu no barrio d’A Ponte, no lugar de Cereixa, de onde foi oriúnda María Castiñeira, quizais María Castaña, segundo a potencia recreadora da lenda. O Camiño Real que percorre a pequena localidade intérnase en Brollón, sobe polo Val e chega a Vilarmao, para continuar cara ás terras quiroguesas. Mais estes dous extremos, Cereixa e Vilarmao, a escasos  seis quilómetros de distancia, parecían conformar a columna vertebral do neno poeta que estaba a se formar no ventre da Fina da Casa de Maripepa, que fora casar á Casa do Turín a Cereixa. Aquel Camiño que vira pasar a trote as tropas francesas, aquel carreiro de peregrinos a Santiago, aquela vía chea de coios graníticos, fora tamén o lugar de paseo, cortexo e namoro dos seus pais.

Casamento de Fina e Lino

Vilarmao foi na prehistoria unha pequena illa que sobresaía na gran lagoa de Lemos que chegaba ata o Courel. Desde ese promontorio, miles de anos despois, agardaba eu na primeira infancia, o rombar do coche do Lino e da Fina cada vez que o neno poeta viña visitar os seus avós. E sentía o meu corazón cantar coma un paporrubio pequeno ao contacto daquel ser que arrastraba unha roda de xoguete coma quen conduce o carro das estrelas.

Iván na primeira nenez dos xogos

Eu era a única nena na aldea e a chegada do neno de Maripepa era sempre un acontecemento para min. Alguén con quen xogar, con quen rir, con quen correr polo agro. A miúdo pasaba longas tempadas vacacionais na casa dos avós e a miña soidade infantil quedaba de súpeto habitada por mil aventuras inocentes que nos foron unindo na máis sólida amizade. Case dun tempo, ambos fillos de labregos veciños, anainados polo muar das vacas, xuntos xogamos aos indios e aos vaqueiros no campo de Vilarmao, onda o negrillo. Ás veces gañaban os seus vaqueiros e perdían os meus indios. Aínda recordo a alegría con que perdiamos, alternativamente, e como aprendemos aos tres anos que non sempre gañar é o mellor, senón ver a felicidade nos ollos de quen se quere.

Case dun tempo, xuntos medramos agateñando polo tronco inclinado da vella mazaira do horto de Chiqué. Fomos á festa ano tras ano coma quen cumpre, sen saber, un rito de paso para a parroquia. Fixemos carromatos. Baixamos a rolos pola aira de Benitiño. Fixemos tendas indias con piornos, e batallas de landras contra inimigos amigos. Esnaquizamos ás carreiras un milleiral. Fixemos puntería contra as vellas ventás da casa de Remigio. Bico. Verdade. Ou Consecuencia. Xogamos ao tenis, na estrada, cunhas domésticas raquetas de madeira que pesaban tres mil quilos de ledicia, tendo como única rede o ar e os nosos risos. Ao lobo, ás agachadas, ao tres en raia, ao xadrez, ao guá cunhas canicas perfectas coma a esfera de Pascal.

E dalgún xeito, na complicidade da nosa amizade profunda reflectíase a antiga amizade da súa avoa cun tío de meu, coma se o tempo xogase con nós en silencio, nos mesmos lugares en que aqueloutros nenos de Vilarmao compartiran a vidiña cincuenta ou sesenta anos atrás. Porque todo cambia e todo permanece.

Mais nós eramos outros. Porque na ollada solidaria dos radicais sós, comprendemos o abismo de ambos na creación poética. E así, ao mesmo tempo que no afecto infantil se ía engarzando a hedra da complicidade adolescente, confesándonos os primeiros amores dun e da outra, a linguaxe dos xogos acompañábase doutra linguaxe sutil, profunda, solitaria, só comprendida por quen arde nesa mesma combustión feliz e dolorosa a un tempo, nese xeito particular de sentir o mundo, de estromecer ante a balboreta e o ronco e o paxariño e o radio dunha bicicleta que sobe a costa de Valcobo. Por iso, entre as canicas esvaraba o primeiro intercambio de poemas, os primeiros sobresaltos das palabras con rima, as inocentes imaxes surreais cheas da beleza primeira, e por iso única e octosilábica.

É probable que ambos, de non mediar os estudos universitarios, noutra época, noutro tempo, tivésemos sido dous poetas populares remedando con coplas humorísticas un latinorio dos pasos do Viacrucis, como fixera noutrora o Repicado vello do lugar de Martul:

Indo ca marrá pra Traseiros
dei un sospiro profundo
que caín co cu no suelo
e fixen temblar o mundo.

Oración:
sete colmeas na canteira de Mesón.

En fin, cando a teoría literaria fala do «lector implícito» como o destinatario oculto ou sinxelamente innomeado dunha obra, eu miro cun sorriso para o meu pequeno caderno da infancia que contén os meus primeiros poemas, e cuxo único lector foi, durante moito tempo, o amigo Iván. Porque aquel pequeno alfabeto sagrado só podía ser contemplado e comprendido por quen comprendía e contemplaba o mundo desde o seu propio alfabeto sagrado. A hipersensibilidade é un fío invisible que une dun xeito absoluto e delicado a un tempo. É un unísono instintivo. A corda frouxa pola que camiñamos na punta dos pés da mente, e non caemos.

Caderno de poesía infantil de Olga Novo

A roda de xoguete do neno poeta, do confidente na adolescencia, do amigo íntimo na xuventude e na madurez, xirou, e a vida levounos libremente a cada un polo camiño que escolleu, mais sempre con aquel primeiro camiño, o Real, o real, como vínculo. Fixémonos adultos, tivemos fillas, vivimos en lugares afastados, o mundo acelerou o seu tránsito e eu xa non subo ao promontorio prehistórico de Vilarmao para sentir rombar o coche do Lino e da Fina, aínda que ás veces paréceme escoitalo aló no fondo do caracol do ouvido onde se conserva unha memoria sensitiva, un leiro emocional de sons, e sigo a ser nese intre aquela nena solitaria e reconcentrada.

Eu, seguindo o instinto da paixón literaria fun estudar filoloxía e vin con estupor como o meu querido amigo encamiñaba os seus estudos á avogacía. Tardei moito tempo en comprender no fondo aquela escolla, que tiña, en aparencia, ben pouco de poesía. Eu levei á fermosa feira da literatura os meus escritos, o amigo Iván, non. Pero na paixón creadora do silencio discreto, escribe. Coa profundidade de quen non busca o brillo do recoñecemento senón a luz subterránea da Verdade, do Bico e da Consecuencia. Porque a Poesía é sempre subterránea e tan só ás veces deixámola saír á superficie.

El escribe e exerce con brillantez a avogacía e faino, quizais, nun profundo exercicio poético que vén de lonxe ao fondo caudal do seu sangue: para impartir aquela xustiza coa que soñou a Maripepa vella mentres premía entre as mans un billete de lotaría hai cen anos. Alí, onda o negrillo que ela viu nacer e que non existe xa, o lugar no que formulou o seu desexo xenético e se cumpriu punto por punto no seu tataraneto: que unha filleira do seu sangue chegara ao saber, á palabra, á escritura e á xustiza. Porque quizais, o único transcendental é o desexo, o triunfo sobre o mundo somos nós.

E é que a pesar de que nada facía presaxiar aquel don naqueles dous nenos nacidos de trinta xeracións analfabetas, eu recordo ben o fondo orgullo da avoa do Iván cando chegaban as notas do colexio e acudía á hipérbole amorosa dicindo: «o Ivanciño sacou por riba do dez». Hai que comprender que inmenso salto sociolóxico supuña para a Maruja, que aínda vive, ver o fulgor académico do neto, e chegar a velo convertido en avogado. Este triunfo dos humildes é o gran triunfo do ensino público para todas e todos. E por iso podemos tamén dar conta de nós mesmos e falar por nós e polos que nos antecederon no durísimo labor da terra e mais da fame ágrafa.

No fondo, tiña razón a Maruja, o seu neto estivo sempre por riba do dez, porque a cualificación numérica do sistema non atinxe os altos designios do bosque de cromosomas dunha Maripepa humildísima, perdida no devalar anónimo, proxectándose cara ao futuro no saber, na palabra, na escritura e na xustiza, a través do seu neno poeta. Do seu poeta neno.

Negrillos renacendo no campo de Vilarmao
cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail