Di Jaume Plensa que a madrileña Praza de Colón é «un espazo público onde para solucionar un problema creas outro». Unha metáfora de España. Na Festa Nacional de 2001, o Aznarato plantou alí a bandeira rojigualda máis grande do mundo: 294 m² de tea flamean no mástil de 50 metros; visible desde a sé do Partido Popular na rúa Génova. Apropiacionismo patriótico: hai 18 anos o PP anticipou os balcóns rojigualdos: converteu a praza no seu.
O Nadal pasado, Plensa –Premio Velázquez das Artes en 2013– instalou na Praza de Colón unha escultura branca de 12 metros de altura. Di que esa cabeza dunha rapariga chamada Julia «está dirixida ao corazón do noso ser [?] É un espello poético e virtual no que cada un poida verse reflectido nas súas preguntas máis íntimas, provocando un instante de reflexión persoal e íntimo».
Julia interpélanos: cuestiona mitos enfrontados. Ignora a estatua do Colón (1892), descubridor e gobernador das Américas, que acabou desprazado a unha rotonda da Castellana. Na Transición, a epopea colonial (e masculina) da Hispanidad deixou espazo a tres bloques de formigón e dimensións continentais, que representan un encontro cultural de magnitudes colosais e que Joaquín Vaquero Turcios culminou en 1977. O PP plantou «a súa» bandeira nos xardíns deseñados por este artista total, que tamén realizou o monumento a Francesc Macià na barcelonesa Praza de Cataluña. Eran tempos máis incertos e convulsos que os actuais e, con todo, reivindicar memorias históricas diversas non constituía unha ofensa intolerable para os desafectos.
Finalmente, un bandeirón –único e pretendidamente hexemónico– quixo cubrir o ceo coas cores patrias. Pero ese pano ao vento arroxa máis sombras que luces. Faltaba (segue faltando) unha revisión a fondo das (in)culturas políticas e nacionalistas. Para solucionar un problema, creamos outro.
A FAES invocou espuriamente o patriotismo constitucional habermasiano para convertelo en puro exhibicionismo de quen ten a bandeira máis grande. A chamada de Jünger Habermas a que cada xeración relea o texto constitucional, actualizando os seus principios, transformouse nunha guerra de símbolos. Arróganse lexitimidade exclusiva para ocupar o espazo público e desaloxar del aos seus opoñentes. O que estea libre de culpa, que ice a primeira bandeira. Pero que non conte con Julia. Nin connosco.
Farta de disputas sobre teas e lazos, unha adolescente aporta «tenrura e silencio», murmura Plensa. Cos ollos pechados imaxina un futuro que obvia o pendón do PP. Non xura bandeira nin abxura dela. Dálle as costas. Convértea en pasado ou transfondo inocuo. Sabe que enardece, pero non alimenta as bocas. Desafía a súa prepotencia e desmesura.
A epopea de Julia é íntima e cotiá; soberana, espida e sen uniforme. E deunos por pensar que representa a insubmisión, que acabou co servizo militar obrigatorio nos 90. Julia ten por patria Can Serra: o barrio de Hospitalet onde en 1975 algúns antimilitaristas realizaron un Servizo Social autoxestionado «na fronte de barrio» (construíron a casa da asociación de veciños) ou a «fronte da muller» (alfabetizaron e coidaron pícaros e anciáns). Procedentes de varios lugares de España, o seu exemplo rendeu noutras cidades. Esixiron que o Xeneralato lles recoñecese que xa fixeran a mili e que lexislase unha prestación social. Algo que os sucesivos gobernos foron incapaces de implantar. Vinte anos despois decenas de miles de obxectores e insubmisos derrubaron a mili, forzando unha apresurada profesionalización das FAS.
Case trinta cidadáns do montón celebramos as tres décadas de soberanía innegociable que transcorreron desde que en febreiro de 1989 xurdisen os primeiros insubmisos. Seguindo a quen se autoinculparon daquela con eles, entendemos que «o axuizamento dos Jordis [Cuixart e Sánchez] encobre a criminalización da disidencia política […] levar a xuízo a quen se manifestaron pacificamente en prol dun obxectivo político lamina os fundamentos da nosa democracia» As comiñas recollen o texto do noso escrito de autoinculpación cos dirixentes de Omniùm e a ANC ante o xuíz en Madrid o 26 de marzo de 2019.
Autoinculpámonos sen estar «necesariamente de acordo cos fins políticos das mobilizacións do 1 de outubro en Cataluña. No entanto, entendemos que esta mobilización social responde a un lexítimo exercicio de Dereitos Fundamentais recollidos na nosa Constitución: entre outros, o dereito de asociación, de reunión e manifestación e a liberdade ideolóxica e de pensamento, liberdade que abarca, de certo, o dereito a expresar e difundir dita ideoloxía e pensamentos».
A defensa das liberdades non se exercita asinando manifestos, senón transformándoos en apoio e compromiso persoais; especialmente con quen non comparten o mesmo proxecto político. Pero temos claro que a autoconvocatoria da sociedade civil catalá arredor do 1 de outubro foi un acto masivo de desobediencia civil non-violenta. E subscribímola como ferramenta lexítima de transformación social.
Por iso proclamámonos corresponsables dos feitos e imputacións que pesan sobre D. Jordi Sànchez e D. Jordi Cuixart e nos autoinculpamos dos mesmos […] en defensa e solidariedade da democracia que se ve cuestionada con esta acusación inxusta».
«Debemos volver a desobedecer ante o que non é xusto. Esperamos, como logramos hai trinta anos, modificar a concepción do que é xusto e posible. É preciso recordar, periodicamente, que temos dereito a dicir non»
Admiramos a autoorganización do tecido social catalán para proverse de urnas e papeletas e facerse oír. A resposta a esa mostra masiva de coraxe e civismo non pode ser nunca a represión. Como as feministas, sentimos que quen agride a unha de nós agrídenos a todas. «En consecuencia, se a Xustiza desexa depurar responsabilidades penais polo exercicio de Dereitos Fundamentais, solicitamos que valore a apertura dunha causa penal contra nós».
Aos traballadores da cultura e a educación, maioritarios entre nós, énchenos de orgullo e alegría vernos acompañados por Pepe Beunza, o primeiro obxector insubmiso ao franquismo, e Ovidio Bustillo, fundador de Can Serra. Tamén se autoinculpan algúns premios nacionais de literatura, escritores e creadores culturais, xornalistas e activistas sen idade… ata sumar 29 autodenuncias.
«Debemos volver a desobedecer ante o que non é xusto. E invitamos á cidadanía a participar noutras autoinculpacións colectivas, cos encausados e as formulacións que lles sexan máis afines. Esperamos, como logramos hai trinta anos, modificar a concepción do que é xusto e posible. É preciso recordar, periodicamente, que temos dereito a dicir non».
Como escribiu José Agustín Goytisolo e cantou Paco Ibáñez a unha Julia que era á vez a nai e a filla do poeta.
Tu destino está en los demás
tu futuro es tu propia vida
tu dignidad es la de todos.
Otros esperan que resistas
que les ayude tu alegría
tu canción entre sus canciones
* A fotografía da apertura é de Iago Cortón.