O Concello da Coruña dedicará unha rúa á primeira futbolista profesional de España, que fundou o seu propio club e capitaneou e adestrou a un equipo na que ela era a única xogadora entre homes

A Coruña.- O Concello da Coruña aprobou unha moción da concelleira non adscrita Isabel Faraldo (elixida nas listas de Marea Atlántica e militante de Podemos) para dedicar unha rúa da cidade a Irene González Basanta, a primeira futbolista profesional de España, que hai máis dun século protagonizou todo un exercicio de empoderamento feminino no medio dun contexto histórico e social que multiplica os seus méritos máis aló da súa faceta deportiva.

Basanta era unha xogadora adolescente cando a principios dos anos vinte empezou a competir no Racing-Athletic, no que compartiu equipo con futbolistas que acabaron militando logo en clubs como o Deportivo, o Barcelona e o Real Madrid. Logo fundou o seu propio, o Irene F. C, formado, salvo ela, por homes aos que capitaneou, liderou e adestrou e cos que viaxou por toda Galicia desputando encontros e torneos cando o balompé empezaba a converterse no deporte de moda.

«Irene foi unha adiantada ao seu tempo», destaca Isabel Faraldo. «A pesar da súa mocidade e dos férreos límites da época, logrou facerse un oco nun espazo masculino reservado en exclusiva aos homes», expón.

Irene naceu o 26 de marzo de 1909 nunha vivenda humilde do Campo dá Leña, á entrada do que hoxe é o barrio de Monte Alto da Coruña, filla dunha ama de casa e dun policía do porto da Coruña de orixe asturiana que nunca viu con bos ollos que a súa filla pequena pasase as horas da súa infancia pateando o balón no próximo campo da Estrada.

Cóntano os xornalistas Rubén Ventureira e Juan Luís Rodríguez Cudeiro en Las puertas del fútbol. Historia de una pioneira (Vía Láctea, 2020), unha completa investigación historiográfica que non só conta a historia da futbolista senón que a relaciona coa contorna socioeconómica e histórica no que desenvolveu a súa curta vida (morreu de tuberculose con dezanove anos), cunha coidada edición que achega documentos, fotografías e crónicas xornalísticas da época.

«Estivemos anos detrás da historia, de feito fixemos de Irene o núcleo dunha exposición sobre o fútbol galego que levamos á Cidade da Cultura», explica Ventureira, quen recoñece que o seu asombro foi crecendo a medida que foi avanzando na investigación sobre a súa figura.

Nos anos vinte A Coruña era unha cidade aberta e cosmopolita grazas á intensa actividade comercial do seu porto. Pero en plena ditadura de Primo de Rivera non era normal que unha muller se vestisese de curto para disputar partidos de fútbol en equipos de homes.

«Tiña que aguantar insultos, claro, chamábana ‘marimacho’ e nos xornais as crónicas deportivas centrábanse ás veces máis no exótico de ver a unha muller baixo a portería que no desenvolvemento do partido», relata o xornalista.

Irene non se arredraba. «Tal era a paixón e o entusiasmo que poñía no xogo que aos dianteiros, cando lle entraban, propináballes patadas e puñadas (…) defendendo o seu marco fronte a potentes dianteiras masculinas naqueles tempos en que a carga ao porteiro, e para ela non había cortesías!, estaba á orde do día e era admitida polos árbitros», contan as crónicas recollidas no libro.

Irene converteuse pronto nun reclamo para os afeccionados, que enchían os campos onde xogaba o seu equipo. E también para os medios da época.

Moito do que contaban rezumaba machismo, aínda camuflado de galantería, porque probablemente ningún xornalista se tería atrevido, nin daquela nin hoxe, a escribir sobre un home o que escribían sobre ela, como fixo un cronista de El Pueblo Gallego: «A señorita Irene González é bela, dunha beleza atezada polas brisas iodadas de Riazor e polo po dos campos de xogo. Nós cometemos a parvada de dicirllo e ela mirounos entre estrañada e molesta».

Tamén houbo quen nese debate posicionouse ao lado contrario. Nun artigo de 1925 dedicado á gardameta e titulado Feminismo deportivo, o diario El Orzán aseguraba: «O feminismo imponse. Ao paso que vai non tardarán moito en ser elas quen gobernen e dirixan todo (…) En Galicia sabemos como [as mulleres] realizan as máis rudas tarefas do campo (…) e na Coruña vémoslas arrastrar carretillas ou cargar aos ombreiros enormes vultos con iguais enerxías que o máis forzudo dos mozos de cordel».

Non era fácil que unha muller da época puidese superar os clichés machistas para xogar ao fútbol, como lle sucedeu Ana Carmona, Nita, mediocampista do Málaga e do Vélez que tiña que ocultar que era muller escondendo o seu cabelo baixo unha gorra, vendándose o peito e vestindo pantalóns longos. Non era o caso de González Basanta, que xogaba con xersei de pescozo alto, pantalón curto e medias imitando a estética de Zamora, o seu ídolo, cuxa figuriña de xoguete sempre colocaba na portería como amuleto.

Irene morreu en 1928 poucos meses despois de enfermar de tuberculose, a enfermidade máis letal daqueles anos. En boa parte sobreviviu grazas á caridade e aos peditorios que se facían nos partidos grazas á fama que adquirira, e que se entregaban á súa familia para pagar o alugueiro e comprar alimentos e medicinas.

A súa historia diluíuse coa ditadura de Franco, aínda que o libro de Ventureira e Cudeiro logrou que a súa figura renaza e convértese en exemplo. «Irene era a capitá nun mundo de homes, e nunha época na que o fútbol non era profesional e apenas había desenvolvemento técnico e táctico, demostrou que, en igualdade de condicións, había fútbol mixo», di Esther Sullatres, porteira do Sevilla F. C. e da selección española e que militou no Deportivo.

«Hoxe aínda segue habendo barreiras», sostén, para lembrar que ata hai ben pouco as xogadoras profesionais non contaban cun convenio colectivo que garantise cuestións tan elementais como un mínimo salarial, ou como que as baixas por lesión se considen accidentes de traballo. «Nalgúns sectores aínda segue habendo certo desinterese e desprezo polo fútbol feminino», di Sullastres.

Grazas á recuperación da historia de Irene que promoveu o libro de Ventureira e Cudeiro, Irene González Basanta contará cunha rúa nunha cidade que, como lembran os seus autores, ten alumeado a outras figuras femininas destacadas nas súas respectivas historias ou disciplinas, desde María Pita a Isabel Zendal, Juana de Vega ou Emilia Pardo Bazán, entre outras.