A Coruña.- A cada testemuña que vai entrando a sala, a maxistrada da sala Penal número 1 da Audiencia Provincial da Coruña, Elena Fernanda Pastor Novo, pregúntalle con amabilidade se ten algún interese persoal no caso da morte de Samuel Luiz e se coñece os feitos axuizados. Logo, advírtelle que está baixo promesa ou xuramento, con obriga de dicir a verdade a risco de que se lle poida procesar por falso testemuño. Esa charla previa é un requisito procesual básico, e ten a súa lóxica porque as súas declaracións poderían acabar fundamentando indebidamente a absolución dun ou unha culpable ou a condena dun ou unha inocente.

Os amigos e amigas de Samuel Luiz, así como dos seus presuntos asasinos, que compareceron estes últimos días no xuízo pola súa morte, apenas pestanexan ante esas primeiras palabras da xuíza e responden as súas preguntas á primeira e case de corrido. Probablemente porque as acusacións e as defensas os aleccionaron previamente sobre o que significan e sobre como enfrontalas.

En cambio, é nese preciso momento, rodeados de xente con toga e no solemne silencio da vista na que aparecen como involuntarios protagonistas, cando as testemuñas imparciais -que nin sequera coñecían a vítima nin tiñan nin teñen relación algunha cos seus agresores- caen na conta de que se minten poderían incorrer eles tamén en responsabilidade penal.

A verdade

Advirten entón que non están alí para facer valoracións persoais nin para expresar intuicións nin experiencias propias, senón só para responder o que se lles pregunta e para relatar exclusivamente o que viron e oíron. É dicir, a verdade e máis nada que a verdade. Se é que poden lembrala, claro, porque dende eses fugaces e tráxicos minutos nos que Samuel perdeu a súa vida na madrugada do 3 de xullo de 2021 no paseo marítimo de Riazor, transcorreron xa tres anos, tres meses, dúas semanas e cinco días.

A maioría desas testemuñas que pasaron xa polo xuízo, como os que o fixeron este martes, non puideron identificar con plena convicción como autores do asasinato de Samuel a ningún dos acusados: Diego Montaña, Catherine Silva, Kaio Amaral Silva, Alejandro Míguez e Alejandro Freire, alias Yumba .

«Mentiu vostede na súa primeira declaración  na policía? Díxolle a verdade ao xuíz de instrución? Como non lembra se Samuel estaba consciente se vostede estaba alí? Está vostede habituado a ver malleiras? Por que non chamou a unha ambulancia se di que o mozo estaba tan mal?»

Tampouco puideron explicar que foi exactamente o que fixo cada un e en que grao participaron na súa morte. Aínda que as cinco persoas que subiron ao estrado este martes confirmaron algunhas partes do relato que o xurado empeza a construír, non souberon ou non puideron atribuír a ningún deles os golpes, patadas, puñadas e ata botellazos que acabaron coa vida do rapaz.

Moitos dos declarantes, ademais, móstranse nerviosos e titubeantes durante os interrogatorios. Especialmente cando a Fiscalía ou as defensas empregan un ton elevado que o seu papel xustifica, pero que os e as testemuñas poden confundir con falta de cordialidade ou mesmo animadversión cara a eles e elas, que presenciaron a terrible cacería de maneira fortuíta e involuntaria, e que acudiron á Audiencia por obriga legal, e probablemente moral, sen pensar que ninguén vai cuestionar a súa intención de contribuír a esclarecelos. Algúns, ademais, transmiten a sensación de sentirse incómodos e remóvense no estrado cando se lles insinúa que eles tampouco fixeron nada por auxiliar a Samuel.

«Mentiu vostede?»

«Mentiu vostede na súa primeira declaración  na policía? Dixo a verdade ao xuíz de instrución? Como é que non lembra se Samuel estaba consciente se acaba de dicir que vostede estaba alí? Está vostede habituado a ver malleiras?, considera normal que non se lle quedara gravado o que lle pasou a Samuel? Por que non chamou a unha ambulancia se di que o mozo estaba tan mal e se o viu caer ensanguentado? Repítollo por última vez: está vostede seguro ou segura de que non mentiu en comisaría?».

Esa estratexia de preguntas e repreguntas forma parte do principio de contradición do procedemento criminal, que garante aos acusados o seu dereito a que a súa defensa confronte na vista oral cada testemuño ou proba que se presenta na súa contra. Os avogados abundan nela para desacreditar a validez das declaracións que estiman contrarias aos intereses lexítimos dos seus clientes, para afirmar as que lles resultan convenientes e para sementar dúbidas no xurado sobre a capacidade de memoria ou a intencionalidade daquelas testemuñas que os incomodan.

É unha táctica procesual habitual, porque as declaracións durante a fase de instrución ante a Policia ou o xulgado carecen de valor probatorio. Pero a Lei do Xurado permite ás partes interrogar ás testemuñas sobre as contradicións nas que poidan incorrer con respecto a testemuños anteriores, e a engadir estes á acta que recibirá o tribunal popular para que os seus membros poidan valoralas.

Trátase dun mero trámite, pero aínda así a algunhas testemuñas múdalles a cara cando a acusación ou a defensa se dirixen á xuíza con xesto algo airado dicindo: «Coa venia, señoría, en virtude do artigo 46.5 da Lei do Xurado consideramos que existe unha contradición e instamos a achega documental que a acredita». Quizá lembran entón as advertencias iniciais da xuíza e pensan que os están acusando de mentir.

Preguntas encadeadas ou improcedentes

Nese sentido, a maxistrada procura mitigar ese impacto, explicándolles a eles e ao xurado o significado de cada actuación. Tamén os calma e os tranquiliza dándolles tempo cando se atascan ou se emocionan ao rememorar o horror que padeceu Samuel, e protéxeos freando en seco aos avogados cando os atosigan con baterías de preguntas encadeadas ou improcedentes, ou cando pretenden incluír na acta unha suposta contradición que en realidade non o é. «Letrado, a testemuña díxolle tres veces que non o lembra, non é que diga agora nada distinto ao que dixo entón», espeta a maxistrada.

Indo ao gran, se se analiza o que ata o de agora declararon as primeiras testemuñas sobre cada un dos acusados, como se fai no despezamento que acompaña este texto, daría a impresión de que as defensas van gañando, porque ata o de agora non se puido probar que os acusados cometesen os delitos que se lles imputan.

«Letrado, a testemuña lle dixo tres veces que non o lembra, non é que diga agora nada distinto ao que dixo entón»

Claro que queda moitísimo xuízo, con sesións fundamentais para que se poidan soster, ou non, as peticións de penas da acusación. Non só o visionado das probas documentais, científicas e forenses, entre elas gravacións, roupa, manchas de sangue e ADN, senón, ademais, as testificais de máis de sesenta persoas: tres dos cinco acusados; dous condenados polos feitos que eran menores de idade cando ocorreron; nove testemuñas imparciais; once de parte incluídos os pais de Samuel; unha trintena de axentes e mandos da policía; unha ducia de médicos, forenses, psicólogos e peritos…

Con cada un, a xuíza repetirá a mesma escena inicial: «Promete ou xura vostede dicir a verdade e máis nada que a verdade?».

Así vai o xuízo polo asasinato de Samuel

Esta é a posición de cada acusado polo asasinato de Samuel segundo o que dixeron deles as testemuñas que compareceron ata o de agora en vista oral:

Diego Montaña. Atribúeselle o primeiro ataque a Samuel tras insultalo pola condición sexual que creu advertir nel, e de protagonizar a cacería de principio a fin. As acusacións piden para el 25 anos de cárcere por asasinato agravado con ensañamento, aleivosía e discriminación. Dos cinco acusados é quizá o que peor o ten ata o de agora, porque tanto as testemuñas da acusación como varios dos seus propios amigos e coñecidos confirmaron que foi el, en estado de embriaguez e moi alterado, quen comezou o linchamento sen que mediase provocación ningunha por parte de Samuel. Con todo, das testemuñas imparciais só un, Magatte N’Diaye, un dos senegaleses que tratou de protexer ao mozo, puido identificalo sen indicio de dúbida.

Catherine Silva. Acúsana dos mesmos cargos e reclámanselle as mesmas penas que a Diego Montaña, daquela o seu noivo, con quen tería proferido insultos homófobos contra Samuel mentres acirraba os agresores e impedía que Lina Fernández, a amiga da vítima, o auxiliase. Salvo esta e outras dúas testemuñas de parte que aseguraron escoitala chamar maricón a Samuel e forcexar con Lina, a maioría das testemuñas imparciais, salvo Magatte, non lembran vela pegar ou increpar ao mozo, nin sequera tocalo nin tampouco alentar o seu linchamento.

Kaio Amaral Silva. Enfróntase a 27 anos de cárcere por asasinato con aleivosía e ensañamento, pero sen agravante de discriminación sexual, e por roubo con violencia por quitarlle o móbil a Samuel. Aínda que algúns testemuños recoñeceron a súa presenza na zona do suceso, a súa exparella e os seus amigos exculpárono dos feitos, aínda que un admitiu que estaba en actitude agresiva e con intención de patealo cando estaba no chan. Magatte N’Diaye si o identificou como un dos atacantes que os perseguían a el e a Ibrahima Diack cando ambos tentaban socorrer o agredido. En canto ao teléfono, polo menos dous dos seus amigos ou coñecidos dixeron que esa mesma noite tratou de vender por 100 euros o móbil que lle tería roubado a Samuel.

Alejandro Míguez. As acusacións piden para el 22 anos de cárcere por asasinato con aleivosía e saña. Recoñeceu que mentiu nas súas declaracións á policía, e das testemuñas imparciais só foi recoñecido por Magatte, con quen tería recoñecido enfrontarse durante a persecución, segundo afirmou unha das testemuñas presenciais que o coñecía. Dos homes acusados é o único que non está en prisión provisional senón en liberdade baixo medidas cautelares.

Alejandro Freire. Case todos os seus amigos e as testemuñas de parte o identificaron como a primeira persoa que secundou o ataque de Diego Montaña, e que tratou de estrangular a Samuel coa manobra do mataleón, de costas a el e pechando o brazo sobre o seu pescozo. Tamén o sitúan en toda a cacería posterior que acabou con Samuel inconsciente e agonizando na beirarrúa. Pero de entre as testemuñas imparciais, só Magatte e Ibrahima o sinalaron sen dúbida como un dos atacantes. As acusacións reclámanlle 22 anos por asasinato con ensañamento e aleivosía