Erri de Luca: «Son partidario da desobediencia ante as leis inxustas»

Tradución do italiano: Chiara Albertazzi

Madrid.- Di Erri de Luca, escritor con máis de 50 obras publicadas, que «escribir é unha festa, non un traballo». E quizais por iso, mentres se convertía «nun dos autores italianos máis importantes», segundo os críticos, nos últimos anos do século pasado traballou dúas décadas como albanel. E é que, afirma, ese foi o século dos obreiros e tamén, «o século da emigración, e eu fun emigrante en Francia nos anos 80», pero sobre todo «foi o século das revolucións, e eu militaba nunha organización revolucionaria». Polos textos de Erri de Luca transitan lembranzas autobiográficas como a súa infancia no Nápoles dos anos cincuenta, a súa militancia nas organizacións de esquerda, a dureza e a precariedade do traballo manual e o alpinismo, actividade que práctica aínda con frecuencia. Escribir para el é «unha aposta pola ficción que aspira á verdade», e na súa defensa sen fisuras da natureza, recoñece que «aprendemos moitos alfabetos, pero non sabemos ler as árbores».

 

Foto de Augusto De Luca (Wikimedia Commons).

En Nápoles viviu os seus primeiros anos e é un espazo protagonista en moitas das súas novelas. Como lembra a cidade da súa infancia? Nápoles tiña a maior mortalidade infantil de Europa. Os nenos que superaban a selección natural da falta de alimentos, roupa e asistencia médica ían traballar no canto de estudar. A medida que medraba, aprendín a recoñecer a inxustiza do privilexio. Non sentía culpa, senón responsabilidade, é dicir, tiña que responder dalgún xeito. Os sentimentos que Nápoles me transmitiu son a compaixón e a vergoña. Son cidadán precisamente por iso. A nosa non foi unha infancia despreocupada.

Sendo moi novo, integrouse en Lotta Continua. Como foron eses anos de activismo? Que fica desa loita? A primeira vez que asistín a unha manifestación fíxeno porque alguén me invitou a unirme. Eu miraba os manifestantes dende a beirarrúa, pero unha persoa fíxome un aceno, unha invitación, e eu tomeina como unha orde: baixei o chanzo da beirarrúa e entrei na historia política do século XX. Obedecín esa orde. Lembro que era unha manifestación contra a guerra do Vietnam. Eu formei parte dunha década de loitas revolucionarias porque nesas rúas estaba a miña xeración. Reafírmome en que fixen o que cumpría facer e sigo tendo un sentimento de lealdade para coas razóns que nos guiaron a tomar esas decisións sen saber onde nos iamos meter. Iso é o que fica: a miña lealdade.

Noutra das súas novelas, Imposible, aparece un tema que semella ser un elemento recorrente, mesmo na súa propia vida: o choque entre xustiza e lei. Existe realmente ese choque fóra da ficción? O verdadeiro choque dáse entre o sentimento de xustiza e a legalidade. Un parlamento pode aprobar unha lei que condena ao mariñeiro por salvarlle a vida a un náufrago no mar. A lei é perfectamente legal e, porén, contraria ao sentimento de xustiza, así como ao deber de socorro. Eu son partidario da desobediencia ante as leis inxustas, da sabotaxe desas normas.

Nesta mesma novela o acusado apela á colectividade e en Il contrario di uno, escribe: «Porque felicidade, para nós, foi un barrio insurrecto de imprevisto a carón e arredor de nós». Cre que aínda existe este sentimento de unidade, de certa fraternidade insurxente ou volvémonos individualistas de máis? Foi un acto de resistencia que xurdiu de xeito espontáneo. O detonante foi esa mocidade política intransixente e contaxiosa. Non habería oposición sen unha mocidade consciente das súas propias razóns, non se formaría unha asemblea independente, que é a sede principal da democracia.
O individualismo de seu non ten nada malo, simplemente é un efecto da indiferenza ante os abusos e as desigualdades.

Traballou en múltiples mesteres e comezou a publicar xa na madurez, mais resístese a ser catalogado como escritor («Aí síntome un intruso»). Que papel teñen ou deberían ter os intelectuais na sociedade actual? Vou poñer o exemplo dun zapateiro. Cal é o seu rol público? Antes que nada, facer ben os seus zapatos. Logo, loitar para que todos poidan ter uns zapatos bos. Co intelectual ocorre o mesmo. O seu eido é o das palabras e, por tanto, a súa tarefa é que toda a sociedade teña dereito á palabra. Non só nun sentido formal e constitucional, tamén me refiro ao dereito á palabra escoitada. A loita do Val de Susa tiña palabras que o poder de información acabou por deformar e silenciar. A través das miñas palabras, esa loita deuse a coñecer mellor e recoñeceuse a súa lexitimidade. O que eu fixen foi amplificar esa voz. «Abre a túa boca polo mudo», di un versículo do Libro dos Proverbios do Antigo Testamento. Este é o papel
do intelectual.

Lin que non se declara cervantino (de Cervantes), senón rocinantino (de Rocinante).  Si, como a ese cabalo vello e canso, a min tamén me cabalgaron moitas boas causas. Elas eran o Quixote e eu o seu inaxeitado medio de transporte. Montáronse no meu lombo e eu obedecín a súa vontade de xustiza.

A emigración é outro dos temas que máis lle interesaron nos últimos tempos. Por que cre que en Europa prolifera unha onda contra a migración? En cada lugar de destino de fluxos migratorios dáse un pequeno ou gran rexeitamento. Os italianos sabemos ben como nos acolleron no mundo e eu tamén tiven experiencia diso. Porén, o que conta é o resultado: ningunha vontade de rexeitar, de humillar, é dabondo para que a xente desista e fique atrás. Dentro dunha xeración, os fluxos migratorios converteranse en nova cidadanía. Na miña opinión, a desesperación é a maior forza motriz dos emigrantes. E a desesperación é imposíbel de parar.

«Polos peixes do Mediterráneo», poema para recordar as vítimas das travesías de migrantes e as políticas que non as evitan.

Vostede viaxou a Bosnia en camión para levar material humanitario e estao facendo tamén en Ucraína. este conflito? En comparación co de Bosnia nos 90, esta vez, ante a reaparición da guerra no continente, Europa reaccionou de xeito orgánico. Europa redescubriuse unida, mesmo máis que antes. Mesmo un país disociado como Reino Unido sumouse a acollida de millóns de prófugos e apoiou a resistencia fronte á invasión. Con respecto ao de Bosnia: eu ía de condutor de convois. A Ucraína vou só, merquei unha furgoneta usada e cun amigo aquendámonos até entrar no país. O ano pasado fixen nove viaxes.
Segue vostede escalando? Nalgunha ocasión describiu a escalada como «o réxime democrático do corpo». Escalar paredes é a actividade física máis axeitada para o meu corpo, polo tanto obrígame a manterme adestrado. É o que máis me axuda a deixalo todo atrás e meterme nun deserto onde a presenza humana esvaece até desaparecer.

Aprendeu hebreo para ler a Biblia e escoiteino dicir que a le con frecuencia. Aínda que non se considera crente, que encontra no Antigo Testamento? Encontro o hebreo, a lingua orixinal da revelación do monoteísmo, a fonte da civilización relixiosa que se impuxo hai un par de milenios. Encontro unha divindade que se manifesta a través da palabra, da comunicación verbal, impoñéndose así ás anteriores divindades. Encontro o maior logro desa ferramenta que é a palabra.

O seu último libro, A tamaño natural, inclúe varios relatos ligados pola experiencia paterno-filial. Por que xorde este libro? A idea deste libro xorde dunha pintura de Chagall, o retrato do seu pai, que pintou dende unha grande distancia temporal e espacial, nun acto de reparación. Daquel primeiro relato brotaron os demais. Todos abordan relacións extremas entre pais e fillos e entre elas a miña propia relación co meu pai.

Chamoume a atención que incluíra un dos relatos do Xénese máis extremos: o sacrificio de Isaac. Chámase «sacrificio» a un evento que non chegou a producirse. Aquí non houbo ningún sacrificio. Daquela historia recoñézome moito na obediencia extrema de Isaac e o seu pai. El é un mozo forte, e o seu pai, un vello. Podería telo mandado ao carallo, peronon o fai, senón que contribúe á súa atadura. Deste acto de insuperábel devoción descende toda relación paterno-filial.

En A natura exposta profunda no sentimento relixioso e aborda o misterio dese home que para algúns era tamén Deus. Que papel xoga a igrexa nunha sociedade xa non sacralizada? O papel de sempre: chamar á relación exclusiva entre o crente e a divindade, reafirmar a existencia dunha instancia superior que frota por enriba de cada vida. Eu non son crente: non podo dirixirme a unha divindade nin a percibo, aínda que non a exclúo da vida dos demais. Respecto moito as relixións e os crentes.

Nesta mesma novela di que «o deber da arte é superar a experiencia persoal». En que sentido? Un pode ter sentimentos moi intensos, pero a arte, de súpeto, fai que eses sentimentos se intensifiquen aínda máis. O protagonista da historia sinte compaixón polo corpos xeados dos emigrantes aos que axuda a atravesar as montañas. Pero logo, diante da estatua de Cristo moribundo, coa pel de galiña esculpida no mármore, sinte unha conmoción que nunca antes experimentara. A arte fai iso.

Con Giorgia Meloni no poder, que cambia cando goberna a ultradereita? Cambia a peor a incapacidade para solucionar problemas porque o persoal político destas dereitas é mediocre, ignorante e engreído: un cóctel letal de ineficiencia pública.

cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail