A Coruña.- Algúns meteorólogos din que Galicia é unha especie de imán para as borrascas. Temporais, tempestades e tormentas chegadas desde o Atlántico azoutan as súas costas ano tras ano desde hai milenios, convertendo a algunhas das súas cidades nas máis chuviosas e ventosas do sur de Europa.
A capital, Santiago, erguida en pedra ao redor da súa impoñente catedral, a escasos 30 quilómetros en liña recta do océano, leva boa parte desa mala fama. Ou boa, segundo mírese, porque hai mesmo quen di que hai que visitar a cidade precisamente con mal tempo, cando aumentan a choiva e o vento, envolvéndoa nese ambiente tenebroso de néboa densa cuxo aroma lembra por momentos ao perfume salgado do mar.
A catedral leva centos de anos sufrindo eses temporais, un fenómeno do que dan testemuño os seus milenarios perpiaños exteriores de granito. Pero, ata o de agora, ninguén se preguntou como entender a circulación do aire que transporta a humidade polo interior do inmoble, formado por innumerables naves, bóvedas, capelas, torres, escaleiras e escalinatas, pasadizos, estancias e múltiples recunchos, froito de séculos de obras, ampliacións, reconstrucións e rehabilitacións.
«A catedral está orientada cara ao oeste, en liña recta coa ría de Noia, que funciona como un embudo que enfoca o vento directamente cara ao Pórtico da Gloria», afirma Jorge Mira, do Instituto de Materiais da Universidade de Santiago (USC), doutor en Física e catedrático de Electromagnetismo na Universidade.
«Sabemos que o aire entra por aí, pero non como se move no interior nin como e onde vai depositando a humidade», engade.
O Centro de Investigación e Tecnoloxía Matemática de Galicia (Citmaga), adscrito á Universidade, emprendeu un proxecto de investigación financiado pola Dirección Xeral de Patrimonio da Consellería de Cultura da Xunta en colaboración coa Fundación Catedral de Santiago, para estudar como se move o aire no interior do edificio.
A idea é elaborar un modelo matemático que permita coñecer como se comportan a humidade e o CO2 no seu interior e mellorar así a protección do interior da catedral e do patrimonio que contén. «Que eu saiba, non se fixo nada semellante en España, nin creo que no mundo», subliña.
«Somos algo así como os meteorólogos da catedral», conta Mira, colíder da investigación xunto ao enxeñeiro de Camiños Alberto Otero Cacho e o físico Alberto Pérez Muñuzuri, ambos os do Citmaga, e que conta tamén coa participación do profesor Luís Hernández Ibáñez, do Centro de Innovación Tecnolóxica en Edificación e Enxeñaría Civil de de a Universidade da Coruña.
O investigador explica que a través de tecnoloxías láser, de técnicas de fotogrametría e de ecuacións non lineais de dinámica atmosférica «similares con matices» ás que se empregan na predición meteorolóxica, están a elaborar e definindo un mapa da superficie interior da catedral.
«É como facer un molde, para a partir del, extraer un flan e poder simular como se comportan os fluxos de aire», narra. Mira conta que o interior da catedral está a unha temperatura media de 15 graos, o que facilita a condensación da humidade, e que para evitala é necesario tamén pescudar como funciona a ventilación cruzada do edificio, que conta con todo «un quebracabezas de xanelas e condutos de ventilación».
Catro millóns de puntos de simulación
«Traballamos con catro millóns de puntos de simulación», di o investigador, que recoñece que se trata «dun traballo moi ambicioso, pero tamén moi duro», tanto que o equipo chegou a pensar nalgunha ocasión que non serían capaces de levalo a cabo.
A actual catedral empezou a constuirse no ano 1075 baixo o reinado de Alfonso VI, sobre a localización que tiveron as capelas e igrexas perrománicas levantadas no lugar entre os séculos IX e X para conmemorar o suposto achado do apóstolo Santiago, e que empezaron a promover as peregrinaxes de toda Europa que orixinaron o Camiño de Santiago.
En 1168 iniciáronse as obras do Pórtico da Gloria a mans do mestre Mateo, escultor e arquitecto que tardou vinte anos en realizalo. A basílica e a súa contorna seguiron crecendo e modificándose ao longo do tempo ata configurar o seu estado actual.
«Cando todo empezou non contaban coas matemáticas como as coñecemos agora, pero si sabían como se comporta a pedra, levaban as matemáticas integradas na súa experiencia, e resulta asombroso que puidesen levantar algo así», subliña Mira.
Asegura que, unha vez elaborado o modelo, as súas bases poderían trasladarse a outros edificios históricos. E non esconde que lle gustaría que a historia tamén lembrase ao equipo de investigadores como parte de quen ao longo dos séculos contribuíron a protexer e coidar a catedral.