O escándalo, hai un século,
residía en calquera
negación un pouco ruidosa,
hoxe reside en calquera
afirmación que non dubide.

COMITÉ INVISIBLE. La insurrección que viene

PREÁMBULO

Ao principio foi a crise. A orixe deste libro debo situala na anterior crise económica e nos seus efectos sobre a miña vida, sobre todo a partir de 2012. Durante varios anos vinme abocado á penuria económica, a concentrar todas as enerxías na subsistencia, o que á vez implicou un estreitamento das opcións vitais e un peche de horizontes. O resultado dese período nefasto foi a perda de confianza en min mesmo, a caída da autoestima, a inseguridade ante o futuro, un humor amargo e resentido e, en definitiva, a adopción dunha psicoloxía de guerra.

Como boa parte dos meus iguais pasaban polo mesmo, sen recursos e ocupados en apenas resistir, experimentamos un certo repregamento interior, unha viraxe cara a dentro que nos afastou entre nós e nos deixou máis sos, o que veu agravar o malestar de partida.

Nese contexto de frustración comecei a cuestionar a miña propia visión do mundo. Cando as receitas habituais non funcionan, cando o teu aparato teórico non che proporciona consolo nin esperanza, acaba por se converter nunha estrutura enferruxada e inservible. Pódese dicir que non me gustaba a miña vida, a vida da crise, e entón por osmose tocaba pór en crise os meus fundamentos. E cales eran eses fundamentos? Pois as convencións máis ou menos tácitas do discurso social da época, a saber, o escepticismo antidogmático, o relativismo e outros ismos que poderían encaixar baixo a categoría dunha posmodernidade de signo progresista.

Cumpría pois alterarse, revolucionarse, dicir algo distinto, cando non contrario, de todo o que defendera até o momento. Como é obvio, un exercicio dese cariz ten un compoñente de xogo, de desafío retórico, pero tamén acaba por resultar violento. Enfrontarte a ti mesmo, ás túas propias inercias, tentar ver o mundo dunha forma diferente, pode resultar esgotador, ademais de comportar o risco de recoller un sonoro fracaso. En calquera caso, eu sentía que era unha aventura necesaria: precisaba uns novos piares para un novo momento vital.

Unha busca tan ambiciosa e holística non podía posuír o perfil dunha investigación habitual, cuns obxectivos claros e un método definido. Máis ben estaría guiada por un presentimento, por un lugar borroso ao que dirixirse, sen máis ferramentas que a intuición e a perseveranza. Foi así como me internei a cegas no camiño, avanzando ás apalpadas, cazando nun voo unha idea prometedora, un fragmento de conversa, unha sensación. A fórmula que utilicei 13 non distou demasiado da empregada no libro Liquidación de existencias (2005), é dicir, unha etnografía de min, ou para ser máis preciso, do que o mundo era en min. Tampouco había referentes cultos que puidesen acudirme, nin sería agora capaz de identificalos. Co tempo atopei vagas concomitancias co movemento literario da nouveau roman, pero trátase dun parentesco percibido a posteriori e nunca intencionado.

Conforme fun progresando na escrita, detectei unha especial predilección polo afloramento de verdades íntimas, subxectivas, como unha parcela da realidade que me pertencía absolutamente e que podía servir como materia prima para a confección dunha sabedoría de vida. Un coñecemento particular e autónomo do barullo teórico, da malla social da significación e do circuíto dos expertos. Foi así como busquei a miña propia voz interior, a voz do indíxena. A unidade tonal, que dicía Carlos Oroza. Para a miña sorpresa, esa voz posuía unha marcada consciencia de clase, algo que non se manifestara até ese momento, polo menos non con esa forza.

Outra das dubidosas virtudes da crise de 2008 foi insuflarlle vida ás miñas intermitentes derrapaxes anímicas, o que redundou nunha penosa rebaixa da calidade de vida. O revival de certas neuras fíxome consciente da miña condición tarada e hipersensible, ao tempo que me empurrou a sentir unha fonda corrente de solidariedade cos tolos, eses meus irmáns, ou con calquera persoa que estivese padecendo danos morais agudos, fose suicida, xonqui, ama de casa ou oficinista. Ao longo do libro hai unha reivindicación soterrada da loucura, non como impostura romántica vangardista, senón como voz dotada das súas propias lóxicas, como canle para desaugar a dor e, por suposto, como afección amplamente estendida que a sociedade persiste en agochar con vergoña criminal. Lembro unha viaxe a São João da Madeira, unha vila ao sur de Porto, na que puiden visitar unha colección de arte bruta. A súa contemplación deixoume conmovido. Quixera pensar que algunha páxina deste libro conseguiu achegarse ao grao de verdade que puiden percibir (apalpar, mastigar) nese lugar fascinante.

Xa para rematar, direi que tal exercicio de subversión non sempre funcionou. Seguramente era un reto demasiado difícil, quen sabe se imposible. En ocasións coáronse pensamentos cunha boa factura pero que pertencían a épocas anteriores. Noutras ocasións considero que si acertei co novo enfoque, que está logrado, pero, aínda así, non me acabo de identificar co enunciado resultante. Nese caso diría que, a pesar de tentalo con firmeza, non consigo estar de acordo comigo mesmo, con esta nova versión de min.

En definitiva, diría que este libro é un ensaio ficción non moi afastado das intencións da arte bruta. Unha ficción que pode a un tempo ser verdade e non selo, como sucede co gato do experimento cuántico. Pero tamén se podería interpretar como un compendio de desafogos e afirmacións radicais, de verdades íntimas, tan presentes e necesarias na vida cotiá como o relativismo da razón na vida pública.