Non é este un oficio alleo aos vicios. Están na épica que o arrodea, na cultura popular e na imaxe mental. Na figuración romántica do xornalista bebendo a escuras na noite da redacción da botella de whisky que garda no caixón da mesa, mentres debulla os acontecementos que lle brindará pola mañá o rédito dunha investigación brillante e transcendental. Están nas nubes de fume de tabaco dos despachos, irrenunciables nas ficcións sobre o sector, entre as que pululan os redactores descamisados e coa gravata semisolta, tensos polas presións e as exclusivas. Están nos «chupitos» que lle mandan os representantes do tecido cultural cando se xuntan nos bares, lonxe dos focos, nun exercicio do que hoxe chaman facer networking. Nunca foi este un traballo de oficina; tampouco nas capas máis locais, onde abundan as intrigas, os dobres xogos e a estratexia.
Os vicios. Tantos e algúns tan perniciosos, e que pouco falamos do peor deles. Vanme permitir que acuñe un novo termo e prescinda do requinte:
Xornanismo (substantivo masculino): Satisfacción que un sente da contemplación e atención do traballo propio e da propia autolectura. Calidade do adicto ao aplauso.
Vanme perdoar aínda con máis indulxencia se cabe que empregue unha referencia sexual na creación do termo como recurso fácil. Esta autora está aberta a outras fórmulas que axuden a afinar de xeito máis axustado este novo significante. Este, e non o whisky do caixón ou a desesperada necesidade de facer contactos para gardar na axenda (que tamén), é o maior vicio da profesión xornalística.
O «xornanismo» comeza moito antes da publicación da peza, xa na escolla do tema. A pulsión «xornanista» adivíñase no ollar refulxente do informador cando cae nas súas mans unha realidade o suficientemente escabrosa, dolorosa e dura como para que pague a pena contala. A mirada chea de cobiza, esfameada, imposible de agochar que agroma cando aparece unha vítima da violencia que toque disposta a relatar o seu durísimo testemuño.
O «xornanismo» comeza moito antes da publicación da peza, xa na escolla do tema. A pulsión «xornanista» adivíñase no ollar refulxente do informador cando cae nas súas mans unha realidade o suficientemente escabrosa, dolorosa e dura como para que pague a pena contala. A mirada chea de cobiza, esfameada, imposible de agochar que agroma cando aparece unha vítima da violencia que toque disposta a relatar o seu durísimo testemuño.
O «xornanismo» ten as súas normas estilísticas. Ademais de florituras narrativas e metáforas sentidas para acentuar a crueza do narrado, innecesarias case sempre, hai unha regra que poucas veces falla: a frase máis tremenda da conversa, aínda que careza de valor informativo, irá directa entre comas ao titular. Sen pudor nin advertencia. Espectacularización pornográfica da miseria.
Tampouco aquí se libran moitos fotógrafos, doentes por firmar esa imaxe que entrará na historia, esa fotografía da que todos falarán ao día seguinte e durante moitos máis. Unha fotografía con relato, aínda que ese relato non lle importe o máis mínimo ao autor da instantánea, que tirará a salva de clics e axiña marchará na procura de novas miserias que captar. Un vicio que non entende de fronteiras. Sexa nas vagas de lumes de Zamora ou na masacre do suburbio de Bucha, ao abrir o plano sempre aparece unha imaxe moito máis terrorífica do que a velliña chorando ante as cinzas da súa vivenda ou a do cadáver coa bolsa da compra aínda na man: a da nube de «contadores de historias» desprazados por moreas á zona cero, teimando en escribir o seu nome nas historias que outros contarán.
Nota para o lector escéptico: si, hai que darlle voz ás realidades escuras, hai que poñerlle rostro á dor e a inxustiza para tomar conciencia e hai que sacar das tebras o sufrimento humano, pero créanme cando digo que non é sempre esa lexítima intención a que guía ao informador. Hai moitos e moi bos xornalistas facendo un traballo honesto, azaroso e humilde, e, moitas veces, tamén discreto. Hai a quen lle proen as inxustizas e pouco lle importan os aplausos, pero deses xa falamos abondo, e destes outros, os das intencións máis espurias, temos que empezar a falar máis. Queda na agudeza visual do lector a encomenda de dirimir cando tras as palabras hai servizo público, e cando o que escribe goza de narrar a penuria para ensanchar o nome.
Hai moitos e moi bos xornalistas facendo un traballo honesto, azaroso e humilde, e, moitas veces, tamén discreto. Hai a quen lle proen as inxustizas e pouco lle importan os aplausos, pero deses xa falamos abondo, e destes outros, os das intencións máis espurias, temos que empezar a falar máis.
Refería o mellor exemplo disto a correspondente Olga Rodríguez nas xornadas «Tecendo Xornalismo», celebradas no pazo de Mariñán ao abeiro desta casa haberá dúas semanas. Rodríguez, especialista en Oriente Medio, lembraba unha situación vivida no albor do século en Bagdad, cando os correspondentes de distintos países agardaban no hotel da capital iraquí, contrariados e famentos de adrenalina, «a que comezara a acción». A acción, nese caso, eran nenos mutilados, familias enteiras violentamente asasinadas, vilas arrasadas, escombros, bombas, detonacións, disparos e berros. «Que non houbese acción era a mellor noticia que podiamos dar», reflexionaba en Mariñán Olga Rodríguez. Esa noite, algúns deles brindaron por ser correspondentes de paz e non de guerra.
No news are good news, ás veces. Aínda que o silencio conleve perder a oportunidade de ser o centro do aplauso. Velaí a traca final do proceso «xornananístico» de creación: a celebración, o aplauso, a reverencia. O like e o rechío, nos tempos de hoxe. Ese é, moitas veces, o fin único e último, e o obxectivo principal que ocupa a mente do informador cando ten a oportunidade de achegarse a esas realidades, dende o mesmo momento no que a vítima inicia o seu relato.
Ninguén nesta profesión está (estamos) libre de caer nos vicios. Gárdeme deus do peor de cantos hai.
