Arqueólogos, historiadores, asociacións ambientalistas e organizacións de defensa do patrimonio histórico e natural denunciaron que a Deputación de Ourense consumou esta semana a destrución do muro medieval do mosteiro de San Pedro de Rocas, na localidade de Esgos, que alberga a igrexa rupestre escavada en pedra máis antiga de Galicia e unha das máis importantes da península ibérica.

Ademais, aseguran que as escavadoras están tamén destruíndo os alicerces doutras construcións orixinais do complexo, que apareceron durante as obras sen que estas se detivesen, como esixe a lei, para avalialas e determinar o seu valor mediante un proxecto de intervención arqueolóxica.

A Deputación, que preside Manuel Baltar (PP), está a ser investigada pola Fiscalía por un delito contra o patrimonio histórico polo proxecto de ampliación da vía de acceso ao mosteiro, declarado monumento nacional e ben de interese cultural (BIC) e cuxo contorna goza dunha especial protección dado o seu valor histórico e natural. As asociacións contrarias ao proxecto presentaron unha vintena de denuncias penais contra diversos cargos da Xunta e a Deputación.

A pesar de que a Fiscalía abriu ese expediente diante dos indicios de que, entre outras cousas, se falsificaron documentos para simular que as obras ían executarse nunha zona non protexida e evitar así as restricións das leis de patrimonio autonómica e estatal, a Deputación aproveitou as vacacións xudiciais de agosto para continuar coas obras.

San Pedro de Rocas foi construído no século VI e constitúe a xoia máis emblemática do patrimonio arqueolóxico da Ribeira Sacra ourensá. Segundo a propia Xunta, trátase dun dos complexos rupestres máis importantes de España. Foi declarado monumento histórico-artístico nacional en 1923 e ben de interese cultural en 1999. As cen hectáreas de bosques que o rodean foron declaradas paisaxe de interese cultural en 2018.

Segundo a asociación Salvemos Rocas, a empresa contratada pola Deputación derrubou xa mediante pas escavadoras, e sen ningún coidado, para protexelas preto oitenta metros de pedras e sillería centenaria de xunta seca do peche do camiño medieval orixinal de acceso ao complexo.

«A historia de séculos do mosteiro máis antigo de Galicia foi radicalmente mermada de forma implacable e sen deixar rastro», afirman Natalia Figueiras, historiadora, arqueóloga e profesora do departamento de Historia da arte de Universidade Complutense de Madrid, e Jorge López Quiroga, catedrático de Arqueoloxía da Universidade Autónoma de Madrid. «Mediante escavadora e paleadora, os muros históricos esborrallábanse á maneira en que o fan cando sucede unha catástrofe», engaden.

Ambos insisten en que a derriba do muro histórico sacou á luz outros restos arqueolóxicos máis antigos doutras construcións vinculadas ao mosteiro, que chegou a contar con vivendas anexas, hospedería, enfermería e cárcere, entre outras instalacións. «Xa advertiramos de que era moi probable que baixo o muro que se derrubou aparecerían restos máis antigos. E en calquera obra, máxime se se trata dun BIC, a aparición desas estruturas debería paralizar os traballos para proceder a estudar o seu valor mediante un proxecto de intervención arqueolóxica», consideran os historiadores.

Tanto os arqueólogos como a Fundación Moreiras, dedicada á divulgación e defensa do patrimonio histórico, como Salvemos Rocas e asociacións como Amigos das Árbores, denunciaron tamén que as obras da Deputación afectan irremediablemente a árbores centenarias do complexo, moitas das cales xa foron talladas ou derrubadas.

Como exemplo, refírense a un ciprés que xa aparece nunha das primeiras fotos de Rocas, que data de 1923, xusto despois da súa declaración como monumento nacional e que se publicou en 1925. Tras a intervención da Deputación, esa árbore de máis de cen anos e característica do mosteiro atópase coas raíces ao aire, sen apenas suxeición e a piques de caer.

Baltar, que vive nun palacete en Esgos a vinte quilómetros da cidade de Ourense e moi preto do mosteiro, costumbra utilizar Rocas como lugar no que alternar con visitantes ilustres, case sempre vinculados ao PP. Entre os seus muros retratouse o presidente da Deputación desde Alberto Núñez Feijóo ao seu sucesor na Xunta, Alfonso Rueda, pasando polo expresidente do Goberno Mariano Rajoy e o vicesecretario xeral institucional do partido, Esteban González Pons.

Ata en tres ocasiones, a Deputación pediu permiso á Xunta para ampliar a estrada de acceso a Esgos, obra que Baltar considera necesaria para mellorar a seguridade viaria cando o certo é que, segundo os opositores ao proxecto, a Dirección Xeral de Tráfico xamais rexistrou nela accidente ningún e os vehículos circulan por ela con normalidade.

Tras as negativas da Xunta a autorizar as obras en 2011 e 2018, a Deputación obtivo finalmente permiso en 2019, pouco despois de que fose nomeada xefa territorial en Ourense da Dirección Xeral de Patrimonio Sandra Quintas Vázquez, exalcaldesa do municipio de Bande, a cincuenta quilómetros de Esgos, e persoa de plena confianza de Baltar.