Había unha vez tres señores, todos eles moi coñecidos nos mundiños xornalístico-culturetas e certamente achegados ao poder da entón efervescente política autonómica que respiraba Compostela e, entre cunca e cunca (louza branca sobranceando Ribeiro de matute), debullaron a idea –certamente imposta, non orixinalidade deles– de pór en marcha medios de comunicación públicos en galego. Vaia, caso da radio e televisión, como fixeran primeiro vascos e deseguido, cataláns. Os galegos non ían ser menos, por esta vez polo menos, ao levar na Constitución a denominación de nacionalidade histórica, con idioma de seu. Lograron vencer non poucas inercias negativas, desde as desconfiadas de se semellante trebello se podería facer aquí, ata as que turraban por unha programación bilingüe, pasando, claro está, polas meramente económicas porque o invento ía saír por un pico.

Superadas as resistencias (maiormente de certos coruñesistas que andaban encerellados en pór o centro emisor na Coruña a modo de compensación polo «latrocinio» da sede capitalina), e referendados por un vedraño galeguismo histórico que emitía ondanadas de influencia desde unha clínica santiaguesa e unha editorial de Vigo, un dos lugartenentes daquel tripé comezou a citar un por un no seu despacho do faiado do Pazo de Raxoi, un feixe de xornalistas do país, ben trasfegados de rúa, maiormente malpagos e suando para facer a crónica do día, un supor, arreconchegados na mínima tribuna do Pazo de Fonseca (daquela Parlamento Galego), pra chegaren a tempo ao parte. Aqueles infelices eran tanto buscadores ávidos de novas na procura do pisotón á competencia, como recolledores de roldas de prensa, que xa daquela comezaban os políticos a collerlle pracer ao asuntiño da convocatoria (con preguntas, si, e mesmo debates!). Achegábase o verán do 1985.

Aquel grupiño mínimo inicial de xornalistas (sete) que aceptamos o reto do lugartenente (e as 119.000 pesetas/mes máis seguridade social, todo hai que dicilo), que recibiría as medallas despois, comezamos traballando para pór en marcha a TVG desde unhas húmidas e infames galerías soterradas do Ensanche compostelán, mentres non remataban as obras do Centro emisor de San Marcos. O lugartenente ía repartindo choio coa obsesión de «facer arquivo», ter stock, xa que partiamos de baixo cero. Nada había para poder emitir con dignidade algunhas horas de televisión. A min tocoume pescudar nuns envíos internacionais de Visnews onde fun debullando como graos de mazaroca tanto planos da guerra do Vietnam como, que sei eu, as pegadas de Neil Amstrong na Lúa do ano 69, os desfiles soviéticos diante de Brezhnev na Praza Vermella de Moscova, ou, se ascaso, as reunións dos ricos comunitarios apousentados no gran batîment Berlaymont de Bruxelas… Non quitaba que, noutra xornada, diante das carencias audiovisuais do máis achegado, saíse patear cun dos cámaras para gravar e ter «recursos» de gando vacún nas campías de Ordes ou descargas de peixe ás catro da mañá no Muro da Coruña. Todo ía para adentro e reflectido naqueles vellos trebellos con cintas formato Umatic e enormes magnetoscopios. Pero tanto tiña. Precisábase de todo, porque nada había e en vinte días había que emitir, si ou si, polo menos, en probas. Ufff.

Aquelas eran presións, si, pero das boas. Chegou, a última hora, unha manda de cintas do entón chamado Arquivo da Imaxe que creara a Xunta e onde se ían fogueando os que serían os nosos primeiros ENGs (Electronic News Gathering) mais tarde nomeados reporteiros gráficos. Por aquela oficina fomos pasando meses de incertezas e inquedanzas polo parto que ía vir. Sabiamos todos que o país estaba preñado dunha filla que podería nacer con boa saúde… ou non. Cinco meses antes, en febreiro do 85, nacera a filla maior, daquela chamada Radiotelevisión de Galicia (hoxe Radio Galega), superando probas axiña e dando paso a unha programación regular. Malo sería.

Pero de televisión, como canle de 24 horas, ren de ren. Érache outro conto. Ora ben, estaban os compañeiros da TVE-G que levaban anos, por así dicilo, «monopolizando» a información televisiva en galego, aínda que só nas pílulas chamadas «desconexións».

Lembro que entón parabamos polas rúas aos compañeiros do chamado «canaliño» facéndolles preguntas a eito. Unha vez, a colega e presentadora Tareixa Navaza recordo que me dixo: «Nada, non te preocupes, os da radio –eu viña da SER– tedes moito avanzado, controlades os tempos e a dicción, só precisades algo de ‘teatro’ por se saídes en pantalla…». Tiña razón. O control do «tempo» era clave porque os que procedían da prensa escrita –maioritarios– tiñan a tendencia a alongar os textos derivando nos malfadados «melocotóns». Do «teatro» mellor nin falar, sobre todo hoxe, no que os teleprompters esnaquizaron a espontaneidade, a frescura dos acertos e os erros, a memorizacións das intros… para apostar pola robotización, os bustos parlantes, a anosmia insubstanciosa de presentadores papaleisóns que len coa mesma xestualización inerme o que se lle poña diante, tanto sexa un choque de trens no Rajastán, a contaminación dun río por verquidos de xurro, ou unha inauguración virtual e estratosférica aloumiñada polo conselleiro feliz de turno.

Pero item máis: vistas as carencias locais para os trasuntos técnicos mais alambicados (realización, edición, posprodución, control central, etc…) houbo que botar man de empregados foráneos, e así foi como desembarcou naquel peirao aventado de San Marcos o «comando Valladolid» que viña baixo as ordes dun requintado «exército madrileño», con algún chuleta de máis forrándose a marisco e copas nas noites daquel televisivo verán no que sacaran bos réditos pagados polos galleguiños que pediron papas para poñer a andar o seu televexo. Estounos vendo.

Con semellante infantaría e uns equipos de tecnoloxía adquiridos nos mercados de segunda, tirouse para adiante e comezaron as emisións o 24 de xullo de 1985, véspera do Día Nacional de Galicia (Xunta DOG.1979), entre a emoción da concorrencia e a conciencia do histórico do momento. Si. Certo. Lembro, coa respiración contida, ese intre do primeiro anuncio de Cola-Cao en galego, cunha rapaza ximnasta saltando nas barras paralelas, e a benquerida Lola Bouzón, adiantando a programación. Un louro rapaz chamado Xosé Ramón Gayoso, locutor de «continuidade» (curioso, non si?), coma Lola, presentou a gala de inicio desde un estrado/tarima de madeira tipo orquestra de descarte no que choutaban os danzantes do Ballet Galego Rey de Viana, agrupación folclórica de indubidable calidade pero que xa entrara, tamén, en tempos de descarte.

O lugartenente e a madrileñada toda (inclúo Valladolid), que ocupaba gran parte da manteiga xerencial: dirección, produción, compras, etc…, andaban dos nervios, engravatados e prestos ese día para a foto e o beixamáns dunha tardiña quente e memorable. O lugartenente arranxara a escaleta e repartira o choio «de contido» entre os «15 do garaxe» (xa que así se alcumou o grupo de xornalistas pioneiros –sumados aos 7 da oficina– que turramos daquel carro, xa desde San Marcos, pero largando novas desde unha unidade móbil estarricada nun pendello traseiro). Por pura lotaría, a min tocoume elaborar a mesmísma crónica de inauguración e, deseguido, un informe gandeiro/industrial. Un traballón, vaia. Algúns do meu grupo tiveron máis sorte como escribidores con longas entrevistas gravadas a egrexias reportaxes de cullerón e recheo ou pescudando nas escolmas musicais xa preparadas na neveira. Tiñan máis tempo ese día para a xoldra social e os pinchos. Un, especialmente preguiceiro, abaneaba feliz entre a politicallada dereiteira comezando así o seu adestramento futuro que despois adubaría con intrigas e insidias maiormente exitosas e propugnadas desde púlpitos e obras creadas a tal fin.

Pero, si, agás contadas excepcións coma a descrita, eramos un equipo ilusionado, que traballou intensísimamente metendo milleiros de horas ás veces con máis vontade ca acerto… Estabamos a poñer os alicerces dun medio de comunicación que fixera máis pola autoestima dos galegos e da súa lingua ca ningunha campaña oficial de outrora. Un valor psicolóxico incuantificable. Os lingüistas, filólogos de creto, que sempre traballaron ao noso carón, ían vendo, animados, como ía agromando un sentir diferente, unha naturalidade, un orgullo agochado, o rexurdir dunha durmideira.

Tras os fogos de artificio do soño daquela noite de verán, botados desde un Obradoiro ateigado e sen se producir –milagre apostólico– as temidas incidencias técnicas da sen par retransmisión, pechouse provisoriamente o invento anunciando a súa programación regular despois da estiada. Na despedida, antes do Himno, proxectouse a curtametraxe Mamasunción, do bo do Chano Piñeiro, entrevistado por Manolo Rivas. Os planos curtos das olladas da avoa Asunción, desde un chanzo da súa casa de aldea da Serra de Avión, as súas mans engurradas coma gabiáns tremendo pola carta sempre agardada do fillo transterrado na América, indicábanos cruamente esa noite de «modernidade tecnolóxica» que a Galicia dos anos 80 tiña, polo menos, dúas velocidades.

Os galegos marchaban de vacacións no Seat 127 cara á aldea, ou a costa, sabendo que xa foran abenzoados polo arcebispo de Compostela, á sazón un tal Antonio María Rouco Varela, e as agarimosas palabras do presidente Albor daquela chamado con afecto «O merendiñas» (mimáa… a qué viría despois coa fartura das comelladas fraguianas a prol do voto e como suposta kermesse final dos tempos das fames negras…) podendo prometer e prometendo a posta en marcha do singular agasallo público…. «en galego».

Tras o presidente estaba un inquedo vicepresidente, Xosé Luís Barreiro Rivas, que sen dúbida traballou para tal desafío poñendo, meigas fóra, non só en marcha a televisión galega senón pechando tamén a cancela de San Caetano, complexo administrativo da Xunta espido da cerca perimetral durante tempo abondo. Fora outra das súas teimas, o peche da cancela, os marcos da leira, daqueles tempos frenéticos nos que Barreiro acumulou poderes omnímodos na Xunta e no seu partido, Alianza Popular: ata seis cargos ao mesmo tempo…. «Falar non ten cancelas», dicía, precisamente, fronte as críticas o singular forcareirense.

Logo viñeron, naquel verán de programación «experimental», as tórridas vicisitudes da Escrava Isaura –confeso que me enganchei a aquela sensualidade brasileira que destilaba a interminable serie– e o rachador de todos os shares: Dallas, con aquel inefable Xotaerre. («Estás bébeda, Sue Ellen!»)… E que dicir dos Informativos, onde estabamos aquel feixe de incautos rapaces de vinte anos moi ledos porque, á fin, comezamos a emitir desde o famoso Plató 150 deixando pra sempre o pendello e os repetidos bocatas de queixo por comida e cea, xa que, a pouco, inaugurouse a cafetaría da tele. Que nivel!

Outro detalle para escachar daqueles primeiros meses da TVG foi ver os colegas de Deportes coas súas facianas demudadas cando, diante dos nervios por transmitiren o primeiro partido de fútbol ao vivo (un do Real Madrid co Gasshoppers (saltóns), de Zurich, desde Suíza), aquilo non daba entrado e veña a insistir coa voz en off iso dos «problemas técnicos». Que pasara?? Pois que non foron os técnicos helvéticos e enviaron o sinal televisivo…. á Galicia polaca (Galicja (Pl), Galitzia (De)! Non sei agora, pero daquela, desde logo, non estabamos postos no mundo.

Dar a cara no Telexornal era case de infarto diario. Ben que o lembran profesionais como Teresa Castelo ou Antón Galocha, primeiros presentadores do TX. Pero, amigo, eran Telexornais de verdade. Auténticos. Alí estaban as novas. Todas. Feitas, contrastadas, xerarquizadas. Decidiamos nós, profesionais independentes. A confusión da novidade e a impericia política que aínda non tiña consciencia do poder televisivo (axiña se decatou, carallo se se decatou…), beneficiounos. Resultado: Galicia estaba informada. Como é debido.

Pasaron os anos e o invento colleu pulo, foi medrando. Funcionaba. Era importante (nos primeiros inquéritos xa se confirmaba que a TVG penetraba máis na sociedade galega que as propias institucións autonómicas). Estabamos, si, «facendo País», algo que máis dun xefe pillabán argumentaba para non pagar horas extras, amolando dabondo a madrileñada toda. Non nos entenden, non.

Paralela á progresión da TVG, comezou un desfile de cargos e persoeiros paracaidistas que, ausentes daquel intre natalicio, obedecían o político de quenda que lles unxía co báculo da regalías versus gabanzas e se estreaban nun medio que descoñecían. Se hai un denominador común da meirande parte dos directivos da CRTVG foi sempre as ínfulas de colegueo inicial co persoal, actitude enchida de máis paripé ca de sinceridade… xantares no bar departindo sorrisos coa tripulación, efusividade saudadora nos luns, parvadas para perder o tempo, etc, etc….. para, a seguir, pecharse nos despachos coma coellos nos tobos, aumentando un espírito medrán e conservador de posto e pluses.

A TVG foi no inicio un veloz foguete de cores, un calidoscopio de vida e creatividade que rebentou demasiado axiña. Bo era marchar lonxe e non participar naquela deriva posterior. Era visto.

Dentro dunha casa que sen dúbida medrou, hoxe vive asolagada nun ambiente tristeiro, grisallo, todo rutina e resignación, a concepción do crítico como inimigo que hai que anular, silenciar, cunha máquina funcionarial, administrativa, que lamina toda creatividade, que dilapida a experiencia, que conxela a relación humana. O tech tsunami destes tempos non é máis ca unha estratéxica fórmula para pulimentar o continente, que brille e escintile, e esquecer, agochar o cerne, non coidar da materia prima esencial dun medio público de comunicación: os contidos.

Hai uns anos, no 2010, cando a TVG cumprira 25, a unha mente privilexiada da dirección actual non se lle ocorreu mellor idea que, para celebrar tal efeméride, outorgarlles a dúas mozas xornalistas, que tiñan xustamente 25 anos, o labor de decidir e mergullarse nos arquivos para facer escolmas de imaxes e editar programas conmemorativos dese cuarto de século. Eu víaas todos os días nas cabinas de visionado, escachando a rir diante das chocalladas hiperenxebristas dun Xosé Luís Blanco Campaña comendo castañas naquel Ruada ou tocando o acordeón para goce do respectable. A telegaita. Esa era a televisión galega para elas e, evidentemente, a montaxe realizada –sen que ninguén as asesorase– estivo salferida desas e outras chanzas coma se non se fixesen outros moitísimos e dignos programas nesa casa –de temática ecolóxica, cultural, social, etc…– que non derivaran na actual onda de landroverismo.

Pero, non sexamos inxenuos, chove sobre mollado. Velaí a miopía orixinaria dos nomeamentos políticos: présa, curtoprazismo, imprevisión sen pensar en equipos, decisións sen esculcar no saber dos que entenden, divisións dos cadros directivos por partillas, intereses de todo tipo, personalismos, etc…

Despois viría a habelencia de cada quen, con maiores ou menores doses de adaptabilidade, metamorfose, éxito ou fracaso. Hai que engadir, sen que sirva de escusa, a baixada da garda de enormes profesionais (que na CRTVG houbo e hainos, de primeira), que, rendidos diante dun muro outo e groso, acaban no desleixo.

O caso é que aquel espírito pioneiro, certamente libre e de paixón polo país, foise degradando ás veces ata límites de escándalo, debido a presións e a consentidas apetencias de forzas múltiples e exteriores á casa, tentando dominala. Sempre. Quero pensar que a alborada dun tempo distinto chegará a agromar no sentimento desmotivado e na CRTVG zoe e role o vento cara ao que sempre anceia calquera media worker: profesionalidade, coñecemento, calidade, rigor, creatividade e Independencia.