Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán
Aos xardíns Méndez Núñez da Coruña baixabamos a xogar os nenos cando a chuvia deixaba, porque nas fochancas non faciamos pé a nada que pingase, e daquela era cando o avó Tomás decidía numerarnos por medo a volver a casa con algún cativo de menos. Eu era a pequecha dos netos e «o abuelo de Laxe» só me soltaba da man onda unha estatua do parque, coa advertencia de que non debía perdela de vista. A min dábame entón por botarlle a lingua a aquela señora de pedra que sempre me parecía que andaba enfurruñada. Un día o avó viume facerlle burla á muller eternamente enfadada e díxome: «É cascarilleira coma ti».
De golpe, con catro anos aprendín o que era un insulto de verdade: cascarilleira era moito peor que piollo, bruxa ou parva, as ofensas máis graves que coñecía. Era a palabra maldita para facerme rabudar: eu non podía nin quería ser, de ningún xeito, igual que aquela señora. E non había explicación chocolateira que me valese, que me acougase: ser cascarilleira era peor tormento que o de Gaspar de Montenegro, o protagonista de La sirena negra (1908), de Emilia Pardo Bazán.
Claro que daquela eu non sabía nada de dramas nin de dona Emilia. Vin a película La sirena negra (1947) atraída pola interpretación de Fernando Fernan-Gómez e aí morreron as miñas ganas de ler a novela. Na única ocasión na que a tiven nas mans caeume ao chan dúas veces en trinta segundos, literalmente, e non me pareceu que fose a primeira vez que o libro bicaba unha tarima flotante.
Á película El indulto (1960), de Sáenz de Heredia, con Concha Velasco e Antonio Garisa, cheguei despois de devorar o relato homónimo no que se basea. Tirei as horas de lectura durante unha sentada nos corredores do instituto, por unha folga que nin recordo. E nese ambiente espertou en min unha conciencia crítica e xusticeira. O filme pareceume revolucionario, moderno, feminista e reivindicativo. Falo, ademais, dunha produción de Suevia Films, todo un punto a favor, porque as películas do galego Cesáreo González conquistábanme, xa entón, nada máis empezar. Antes do título sempre aparecía a lenda «Suevia films presenta» cunha imaxe da ría de Vigo sobre a que ondeaba a bandeira da cidade. E iso nunha sala a escuras e en pantalla grande a min xa me valía para emocionarme.
O seguinte desencontro coa Bazán tíveno con Un viaje de novios (1881), relato da viaxe que fai, de León a Vichy, un matrimonio de conveniencia. É unha novela que me decepcionou, cargada de falsa moralidade apertada coa faixa dos bos costumes. Así que volvín botarlle a lingua a dona Emilia coa mesma rabia que vinte anos atrás. Logo souben que Gonzalo P. Delgrás levara a obra ao cine, pero xa non estaba eu para ver aquelas lerias de casamentos arranxados e ansias de divorcio.
Tardei tempo en reconciliarme coa condesa. Foi coa adaptación para televisión de Los pazos de Ulloa (1984), de Gonzalo Suárez e Vicente Andrés Gómez. O guión -asinado polo propio Suárez, Carmen Rico Godoy e Manuel Gutiérrez Aragón– ten un deseño moi atinado. E o reparto só pode ser envexa de calquera produción: José Luis Gómez, Victoria Abril, Charo López, Fernando Rey… Volvín estes días aos dominios dos Moscoso (para variar, o arquivo de RTVE funcionou como debería), e aínda que ten un ritmo moi diferente ao que agora estamos afeitos, a serie resiste estupendamente a revisión e é unha delicia ver como retrata Compostela, Tui ou Ponteareas.
Con idéntica beleza mostra Santiago o director de fotografía Rafael Casenave en Ópera en Marineda (1974), serie baseada nun sorprendente relato de dona Emilia que eu non coñecía -e que descubrín tamén mergullándome no arquivo da canle pública-, dirixida por Pilar Miró e interpretada por actorazos como Manuel Zarzo, Carmen Maura ou unha Charo López que está colosal no seu papel.
Botei moito tempo sen ler a quen non deixaron ser a primeira muller académica (ata tres veces lle pecharon as portas da RAE). Mantemos as distancias, aínda que a recreación audiovisual das súas obras fai máis doce a nosa relación. De feito, hoxe mesmo vin Emilia Pardo Bazán, la Condesa Rebelde (2011), un telefilme cen por cento galego dirixido por Zaza Ceballos e con Susana Dans no pel da escritora: transmite toda a forza desa muller feminista, loitadora pola igualdade, que unha vez me deixou abraiada.
Mentres repaso estas liñas teño Insolación (1889) no colo. E o libro anda a engancharse no meu xersei, como querendo quedar comigo, ou se cadra eu con el, buscando a oportunidade que creo que lle debo a Pardo Bazán. Si, avó, son tan cascarilleira coma a condesa, pero agora gústame cando alguén mo chama. Quería que o soubeses.
Este artigo tamén está dispoñible en: Castelán