No pasamento de Darío Xohán Cabana.

Se esta noite puidese falar con Dante, pediríalle que dunha vez nos falase a verdade, si. E que confesase que os ceos concéntricos do Paraíso, eses que tantas veces houbo fantasiar o Darío en tercetos italianos, non eran máis ca chaira povoada de ventos e carpazas preto de Roás. Un amencer sen máis pola fiestra naquela casa, onde só seu dono sabe do que trata todo. Entón habíanos dicir o de Florencia que as sombras da Antigüidade clásica só eran os toxos, xestas e codesos do Manuel, xunta o pontello que houbo en Arealba. 

Pero houbo un tempo onde eu era un meniño ignorante do Darío escritor. Eu só era un máis da tribo –e a tribo hoxe chora xunta, que é un dos xeitos de saber cal é a nosa tribo– e el era para min o que sempre foi despois: o pai da Alexandra e o Martiño, o home da Amelia; o curmán de meu pai Ovidio e meu tío Xan Carlos; o fillo da Damiana e o Ricardo; o afillado de miña avoa Dedicación e benquerido por meu avó Aniceto; o irmán da Marinés, o Daniel, o Alejandro e o Juan. O Darío era e sempre será, sen dúbida, unha das persoas máis cariñosas e intelixentes que coñecín. Tamén, con diferenza, a máis lida e brillante. E teño para min que tamén unha persoa leal e xenerosa, fiel aos seus amigos. Cousa que comprobei, polo menos, en dúas ocasións: cando defendeu con vehemencia un amigo común que marchou hai tempo, o Baldo Pestana –que ademais vivía a un quilómetro de Romeán e polemizaba con el de Tirant lo Blanc ou das sagas artúricas en encontros que eu desexaba que non rematasen nunca– ou cando tivo palabras inesquecíbeis para o tamén finado Isidro Novo con motivo da súa homenaxe. 

Lin o Dante porque o Darío verteuno un día ao galego para nós, que é un xeito meu pouco modesto de dicir que o traduciu para o mundo nun traballo de décadas. Pero moito antes aínda lin o Galván en Saor –aquel neno da tribo tamén gozaba na escola explicando que Saor era Roás ao revés e que eu estivera en Saor–. A memoria é hoxe unha lenta espiral de estrelas incendiadas e vénlle gana de lembrar que esa novela se cadra contén nas súas primeiras páxinas o patio da casa de meus avós no Barrio Feijóo, en Lugo. Alí dende onde o Darío dos once ou doce anos marchara un día ás carreiras cara ao instituto e, ao pouco, volvera ás présas ensimesmado. Miña avoa –a Dedi– fitárao, estrañada, porque saíra coas zapatillas de andar pola casa. E ten contado moitas veces a resposta do Darío cando ela lle preguntou como esquecera os zapatos: madriña, os xenios sómosche así. 

Non sei que pasou na infancia pero lémbroo todo: o seu Lada negro e a súa pipa; a tarde que a Alexandra máis eu sachamos O Chouso enteiro e as risas da Damiana; o día que o Martiño houbo querer probar a parede da casa do Camiño de Pipín coa pluma de seu pai ou a vez que valoramos facer algunha corrección no ordenador do Darío aproveitando un descanso del no piso de Doutor Gasalla… 

Moitos anos despois, os encontros coa Alexandra –e despois tamén coa súa Leonor e co noso Loisiño– até hoxe foron escusa de esporádicos pero felices encontros co Darío escritor que eu xa coñecía. Todos significaron leccións, aprendizaxes e lecturas. Podía ser Vian ou Ferrín –hai pouco, polo San Froilán, afirmou convencido de que era este un dos meirandes poetas europeos contemporáneos–, pero tamén Mia Couto e, sobre todo, Camilleri, unha das moitas paixóns compartidas pola Amelia e por el. 

A tribo sabe porque chora, xaora, sábeo ben. Porque quixeramos volver onde non se pode e manca, Darío. Pero camiñarás sempre con nós até bicarmos o tempo nas mans,  

cando era o mundo todo lume de alba.  

*Na foto da apertura e desde a esquerda: Alfonso Rodríguez, Lutgarda González, Saleta Goy, Manuel María e Darío Xohan Cabana en 1969, nas festas de San Pedro de Monforte. Fondo: RAG.