A Coruña.- Francisco Franco e a ditadura que instaurou e liderou durante case 40 anos en España seguen contando en Galicia con centenares de elementos simbólicos que lembran e homenaxean aquela época. Mantéñense contravindo a lei de memoria democrática, en moitos casos, paradoxalmente, grazas a institucións gobernadas hoxe polos partidos de esquerda que impulsaron a norma que os prohibe.

«É unha auténtica vergoña» sostén Manuel Monge, historiador, exconcelleiro do BNG no Concello da Coruña e expresidente da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica nesa cidade. Na Coruña, gobernada ininterrompidamente pola esquerda desde 2015 –Marea Atlantica entre 2015 e 2019 e Inés Rey (PSOE) desde entón–, subsisten segundo Monge máis de 500 símbolos do franquismo.

Hai 30 nomes de franquistas no rueiro coruñés, catro deles como denominación de centros públicos de ensino. Unha trintena de personalidades do réxime seguen mantendo títulos de fillos adoptivos ou predilectos ou medallas de honra do Concello e a Deputación Provincial concedidas durante a ditadura. Entre eles, Manuel Fraga, fundador do PP e presidente da Xunta entre 1990 e 2005, pero quen foi ministro de Franco e recibiu esas honras como figura relevante da tiranía.

Ademais, permanecen 14 símbolos franquistas en dependencias do Ministerio de Defensa na Coruña, onde hai 386 placas en 116 rúas co xugo e as frechas de Falanxe Española, a formación fascista fundada por José Antonio Primo de Rivera que Franco instaurou como partido único en España e que serviu de alimento ideolóxico do réxime.

Primo de Rivera, alcalde honorario da Coruñ

O pai do fundador de falanxe, Miguel Primo de Rivera, presidente do consello de ministros durante a ditadura militar entre 1923 e 1930, segue sendo alcalde honorario da cidade. O seu retrato colga no salón de recepcións da Alcaldía, xunto aos doutras figuras vinculadas ao golpe de estado de 1936 como como José Calvo Sotelo, Severiano Martínez Anido e Mario Muslera y Planes.

«Cando van cumprirse 50 anos da morte de Franco, só na provincia da Coruña se conservan 680 símbolos en 41 concellos, o que ademais de ser unha ilegalidade, supón un desprestixio das institucións democráticas, unha ofensa e humillación para as vítimas e unha vergoña para Galicia», subliña Monge.

En Santiago, a capital autonómica, gobernada pola marea Compostela Aberta entre 2015 e 2019, polo PSOE entre 2019 e 2023 e desde entón polo BNG con Goretti Sanmartín de alcaldesa, hai outros 65 elementos contrarios á lei de memoria democrática en rúas e inmobles que dependen do Concello. Entre eles, a homenaxe a José Antonio Primo de Rivera labrado sobre a pedra dun dos frontóns da praza dá Quintana, fronte á catedral e nunha das zonas máis visitadas da cidade.

O pleno municipal aprobou en 2010 unha moción do BNG para iniciar os trámites para eliminar esa inscrición, que 15 anos despois segue presidindo un espazo emblemático da capital de Galicia. En febreiro de 2017 o Concello acordou tamén «retirar escudos, insignias, placas e outros obxectos ou mencións conmemorativas de ensalzamiento da ditadura franquista», e en xullo de 2018, suprimir distincións honoríficas a nove ministros da ditadura. Seis anos despois, segundo Monge, 23 ministros de Franco seguen dando o seu nome a rúas de Santiago e conservan medallas e distincións como fillos adoptivos ou predilectos da cidade.

Militares golpistas homenaxeados

Segundo as asociacións memorialistas, a Deputación da Coruña, que gobernan PSOE e BNG, ten 37 elementos contrarios á lei de memoria, entre eles as declaracións de fillos adoptivos da provincia de catro militares golpistas –Enrique Cánovas Lacruz, Florentino González Vallés, Luis Tovar Figueras e Pablo Martín Alonso–. Ferrol, a cidade natal de Franco, gobernada pola marea Ferrol en Común entre 2015 e 2019, polo PSOE entre 2019 e 2023 e agora polo PP, conserva outros 63 símbolos, varios deles no museo naval da localidade adscrito ao Ministerio de Defensa.

Vigo, a maior cidade de Galicia e onde o socialista Abel Caballero goberna desde hai 18 anos –entre 2007 e 2015 con apoio do BNG e desde entón con maioría absoluta–, conserva catro cales e sete títulos de honra a próceres do franquismo –entre eles Antonio Pedrosa Latas, fundador de Falanxe en Lugo, Eduardo González-Gallarza Iragorri, militar falanxista e ministro do Aire nos anos corenta, e os bispos franquistas Leopoldo Eijo y Garay e José López Ortiz–; ademais de seis monumentos, como a Cruz do Castro, levantada na ladeira dun monte situado xusto fronte ao Concello, promovida por Falanxe e inaugurada polo propio Franco en 1961.

En Pontevedra, onde o BNG mantense na Alcaldía desde hai 25 anos con mandato de Miguel Anxo Fernández Lores, retiráronse nomes franquistas do rueiro e elementos simbólicos como placas en honra ao ditador e a medalla de ouro que o Concello da cidade lle outorgou en 1944. Pero segundo as asociacións memorialistas aínda permanecen unha vintena de rúas, medallas e títulos de fillo adoptivo ou predilecto en favor de militares golpistas ou personalidades relevantes da ditadura, como Rafael Picó Cañeque, sublevado contra a República; Pío Cabanillas Gallas, ministro de Información e Turismo de Franco, e Ángel Ramírez de Cartagena, combatente na División Azul xunto ás tropas de Hitler, entre outros.

Ademais, consérvase unha cruz en honra aos franquistas caídos na guerra civil ao final da avenida Montero Ríos; un escudo preconstitucional na entrada da Audiencia Provincial e outro na antiga delegación do Ministerio de Información e Turismo; unha placa co xugo e as datas na sede do Ministerio de Facenda e outra na igrexa de San Benitiño de Lérez, a cuxa romaría, declarada de interese turístico en 1998, acoden cada ano miles de visitantes.

PSOE e BNG na Deputación de Pontevedra

Do mesmo xeito que no Concello, o Goberno de coalición entre o PSOE e o BNG que gobernou a Deputación de Pontevedra desde 2015 –cando a socialista Carmela Silva lle gañou a presidencia a Rafael Louzán (PP), hoxe presidente da Federación Española de Fúbtol– suprimiu boa parte da simboloxía franquista da institución. En 2016, o Bloque e o PSOE aprobaron eliminar todos os elementos e recoñecementos da ditadura, incluído o título de presidente perpetuo do organismo que lle foi concedido a Franco en 1952.

Tamén se celebraron actos de desagravio en homenaxe aos cargos públicos e traballadores da Deputación represaliados polo tirano, e se concederon axudas a unha decena de concellos para que eliminasen restos da simboloxía franquista en cumprimento da lei de memoria democrática. Con todo, oito persoas vinculadas ao golpe de estado de 1936, á represión e á ditadura, seguen contando con títulos e medallas honoríficas da provincia de Pontevedra, que o novo presidente, Luis López Diéguez, do PP, non parece disposto a retirar.