A Coruña.- É un xesto rutinario: deslizar o polgar polas pestanas abertas do móbil para pechar aplicacións; tapiar sequera por un momento as ventás ás que nos asomamos recentemente. Nese movemento táctil, descubrimos tarefas e mensaxes pendentes, stories vacacionais en localizacións afastadas que xa recoñecemos por repetición, recentes buscas en Internet que delatan o descoñecemento sobre tantos asuntos… E, quen sabe!, ás veces ata damos cunha tarxeta de embarque na billeteira dixital que nos lembra que o verán xa rematou. Mais esta é diferente. Non vai asociada a unhas datas, nin tampouco foi usada para subir a un avión. Porén, se pechas ben os ollos e te deixas levar pola imaxinación, les claramente o nome da compañía aérea: Nostàlgia Airlines. Premes nel, e a ventá que se abre agora é a de Spotify, cun agasallo musical. Alguén que te quere moito estivo en Mallorca e acordouse de ti.

Alí na illa de Mallorca naceu Maria Jaume Martorell (Lloret de Vista Alegre, 1999), un pouco máis ao interior do que chegan as ondas do mar e as dos turistas. Nostàlgia Airlines (Bankrobber, 2024) é o seu terceiro traballo discográfico. Melancolía e ritmos bailables con letras cheas de cotiandade e ironía afiada. «Non quería facer un disco puramente político sobre o problema da turistificación en Mallorca. Normalmente escribo sobre o amor, sobre a amizade…, pero as relacións persoais tamén se ven afectadas polas consecuencias desa masificación, así que non puiden escapar desa realidade», explica. «Forma parte do meu día a día. E moléstame tanto…».

Comezou a encariñarse coa guitarra aos oito anos, pero non foi ata que se mudou a Barcelona para estudar cando xuntou o interese da música e a composición. O primeiro disco, Fins a maig no revisc, chegou no ano da pandemia. No 2022 lanzou Voltes i voltes, mais é agora con este álbum co que sente que atopou a súa identidade como artista. «Defíneme bastante o feito de ser mallorquina, porque falo da paisaxe e de como iso me condiciona. Neste disco xuntei cancións pop, algo que é moi mainstream, con outras que non o son tanto. Tentei xogar con afrobeats, reggaeton… Creo que me caracteriza esa dualidade de case tristura e electrónica».

Esa dicotomía, que non ten por que ser tal, vese reforzada e destruída á vez polas súas letras. «Interésame que sexan sinxelas, que as entendan todas as persoas, pero buscaba que houbese momentos e frases que puxesen en alerta sobre o que conto realmente. Por moi festivo que soe e por moito que o esteamos bailando, o que hai detrás non é tan alegre como parece».

En Nostàlgia Airlines hai saudade polo que xa non é. A illa que coñeceron seus avós, que lle contaron e cantaron a ela de nena, morreu esmagada por un sector do turismo depredador. O fío entre as dúas realidades técese moi claramente na parella de cancións conformada por Cala rajada 1964 e Hoteles, sol y playa. De escoitar o disco dunha asentada, poderían semellar un único tema cunha fractura de timbre no medio: a voz de seu padriño cantaruxa uns versos de Bajo el cielo de Palma nun sample coa versión de Bonet de San Pedro. «Era unha canción que el sempre tiña na boca e que fala da época en que se comezaba a promocionar a illa como destino turístico», lembra Maria. «Chámame a atención a maneira tan distinta na que vivimos o turismo. Meus avós nunca imaxinarían que acabariamos así, eles tiñan outra relación con todo isto».

En «Cala Rajada 1964» e «Hoteles, sol y playa» compara o turismo de hoxe co dos 60. «Antes, a chegada de alemáns significaba modernidade, saias, bikinis de dúas pezas… Víase como algo que podía ser san, mesmo recíproco. Non pensaban que nos fosen comer».

Para crear Cala rajada 1964, a canción coa que viaxa ao pasado no avión de Nostàlgia Airlines, Jaume inspirouse no documental Estrangers, de Elisa Banal-Juaneda. A peza amosa a historia dunha muller que rexentaba unha pensión, unha das primeiras en abrir en dita cala, e que establecía vínculos de amizade cos turistas ata o punto de que despois ía visitalos á súa casa en Alemaña. «Iso non ten nada que ver coa Cala Ratjada que coñecemos hoxe, claro. Agora é un desastre, é Magaluf 2.0, un parque temático», sinala a cantante. «Para eles o turismo era outra cousa: mulleres modernas, saias que aquí aínda non se poñían, bikinis de dúas pezas… Fixábanse nas modas que logo chegarían aquí. Daquela pensaban que o turismo podía ser unha cousa sa, incluso recíproca. Non pensaban que eles nos fosen comer a nós».

«En s’estiu venian cada any, cada any / Era tal com una postal / i s’anaven encantats […] Eren com una familia però d’estrangers», canta en Cala rajada 1964. «Esa postal preciosista converteuse agora nunha postal apocalíptica» que captura en Hoteles, sol y playa: «I per la mar / arriba un creuer / de quinze pisos / 100% ecofriend».

«Mallorca non se vende»

Ao longo deste verán, a illa de Mallorca foi escenario de multitudinarias manifestacións que xuntaron ata 20.000 persoas, segundo os convocantes, en protesta pola perigosa deriva do sector turístico. «Antes podía ir a calas coñecidas sen ter que facer cola. Estaban case baleiras ou atopaba veciños». Por ser dunha vila pequena, admite que sempre lle deu unha miga de preguiza ir ata Palma —«alí hai que ir cos cóbados erguidos»—, pero tampouco se libran destas complicacións as outras zonas. Praga de coches de alugueiro, paradas no medio da estrada para sacar fotos… A situación é insostible. Con mensaxes de «Ocupem les nostres platges» ou «Mallorca no es ven», reclaman un cambio de rumbo nas políticas: por unha vivenda digna, polo coidado da terra, polo patrimonio.

E é que a masificación turística determina a vida en todas as direccións. «No disco hai historias de amigas ou parellas que teñen que separarse porque non poden pagar un alugueiro». En Ressaca a sa platja, o primeiro sinxelo do álbum, igual que en Pura geografia, Maria canta sobre relacións atravesadas pola distancia. Ela vive en Barcelona desde hai sete anos, pero recoñece que lle custa sentirse na casa tanto nun como noutro lado. Atopa ambos sitios despersonalizados e confesa certa debilidade polos aeroportos. Algúns temas do disco arrincan co son característico destes lugares: o barullo de voces e rodas de maletas mesturado co ruído das aves de aceiro ao despegar e aterrar. «Case todo o mundo odia os aeroportos porque son non-lugares, pero eu atopo tranquilidade niso».

Música mainstream en catalán

Ezetaerre cantaba aquilo de Non é verán de Estrella Damm (2017). Os Antònia Font aguzaban os dobres sentidos en Extraterrestres (2004) ou Cultura silenci (2022). A inspiración tamén acode os artistas cos temas que máis vivos están na rúa.
A turistificación masiva e os efectos nocivos que esta produce na paisaxe e na vida da cidadanía é un deles. Maria Jaume era oínte e seguidora dos tamén mallorquinos Antònia Font, así que viviu coma un soño a colaboración con Pau Debon (vocalista) neste disco. Para ela foi xuntar dous universos moi similares e pechar así un círculo que rodea as súas raíces.

Julieta, Mushkaa, The Tyets ou a propia Maria Jaume tamén triunfan máis alá dos Països Catalans. «Tampouco é que estivésemos desesperados por que nos fixesen caso en Madrid, pero é guai que canten letras en catalán en territorios onde non o falan»

O de Maria Jaume é un dos nomes máis destacables na nova escena da industria de música en catalán. Na presentación do disco, en abril, encheu a sala Apolo de Barcelona no que define como o seu mellor concerto, cun público moi entregado. «É un momento moi doce para o panorama musical catalán. Xa hai anos que iso é así, pero nos últimos tempos hai música moi diversa, sen prexuízos, algúns mirándose en espellos internacionais, enchendo salas, facendo o que dá a gana…».

Julieta (que tamén canta canda Maria en Trista a Miami), Mushkaa, The Tyets, Figa Flawas, Ginestà… Estas artistas enchen continuamente salas e festas majors nos Països Catalans, e mesmo chegan ás listas de máis escoitadas noutros puntos da Península. «Eu canto no catalán de Mallorca porque é a miña lingua, pero teño a sensación de que en Madrid lles mola cada vez máis escoitar algo en catalán. Veno como algo bohemio, diferente, pero é normal que lles chegue a nosa música, porque é mainstream». Efectivamente, existe o discurso de que na capital do Estado hai un crecente interese polo que ocorre en Catalunya a nivel cultural. Preguntada acerca de se percibe certa condescencia nesa afirmación, di: «É que tampouco é que estivésemos desesperadas por que nos fixesen caso en Madrid! Si que hai certo paternalismo, pero tamén é guai que nos escoiten en territorios non catalanoparlantes e que canten as nosas letras».

Este novo álbum, lonxe de ser só un disco contra o turismo de masas, é tamén un disco de amor, desamor, amizade, distancias, festa. É un álbum en mallorquino, cos artigos propios desta variedade dialectal, pero tamén con palabras en castelán, inglés, alemán ou italiano. Unha miscelánea lingüística que representa a realidade dunha illa que, segundo datos de Turespaña, recibiu máis de 11 millóns de visitantes aéreos no que vai de ano (un 6,8% máis ca no ano anterior).

«Estou moi contenta, porque teño máis gusto ca nunca por tocar. Motívame moito ver a xente feliz bailando con este disco». A voz suave de Maria Jaume transformou a rabia e a incomprensión nunhas cancións que agora voan en clase turista nun avión Nostàlgia Airlines.

 

[Peza publicada orixinalmente no número 132 da revista Luzes (setembro 2024)]