Un informe da Universidade da Coruña (UDC) considera ilegais os distintos procesos de permuta, poxa e venda da Casa Cornide, que acabou en mans de Carmen Polo, esposa de Francisco Franco. O ditame avala a nulidade dos procedementos e defende que a natureza xurídico-patrimonial do edificio é pública.
Se a familia Franco pensou que o pulso co Estado pola recuperación ao dominio público dos palacios do ditador terminara co Pazo de Meirás equivocouse, e a noticia chegou pouco despois de que tivese que entregar as chaves.
A Casa Cornide, un edificio barroco situado na Cidade Vella da Coruña e en venda desde xullo, será reclamada polo Concello baseándose nun conxunto de informes históricos, artísticos e xurídicos. O último, o da Universidade da Coruña (UDC), avala a ilegalidade dos distintos procedementos que levaron a que o edificio fose vendido a Carmen Polo e Martínez Valdés.
[Puedes seguir leyendo este artículo en castellano aquí]
A Cátedra de Memoria Histórica da UDC, financiada polo Concello, encargou no principio do ano o documento a tres profesores: Carlos Amoedo, Carlos Aymerich e José Manuel Busto. O goberno local tamén solicitou un informe histórico ao profesor Emilio Grandío Seoane e un estudo artístico ao historiador Alfredo Vigo Trasancos con vistas á declaración do inmoble como Ben de Interese Cultural (BIC), que xa se presentou á Xunta. O último elo para que o Goberno local inicie a petición xudicial de recuperación o constitúe o documento xurídico, que ten un firme obxectivo. En declaracións a Público, a alcaldesa socialista da Coruña, Inés Rey, alega que «a Casa Cornide sempre pertenceu ao patrimonio público ata que nunha poxa de dubidosa legalidade se regalou á familia Franco, naquela sorte de confusión que había entre a esfera pública e privada durante a ditadura. Os Franco entendían que o patrimonio público era susceptible de engrosar o seu patrimonio privado».
A Casa Cornide foi mercada pola administración do Estado en 1949 coa idea de dedicala ao conservatorio de música da cidade. Encargouse o proxecto xa que supoñía unha alteración dos valores artísticos do edificio e desde ese preciso instante converteuse nun ben público. Como explica o profesor Aymerich, «é ben de titularidade pública o que está afectado á prestación dun servizo público». Finalmente, isto non se cumpriu. Cornide quedou abandonada e non se utilizou para a educación musical.
En xuño de 1962 tivo lugar unha permuta que xa pedira anteriormente o alcalde da Coruña por aquel entón, Alfonso Molina, para trocar coa administración do Estado o edificio por uns solares. Para que isto se puidese levar a cabo o Goberno estatal tiña que haber desafectado o ben a través dun expediente formal de desafectación, é dicir, que ditase que Cornide non desempeñaba ningún servizo público. «Esta declaración solemne non se fixo, aquí habería un primeiro elemento para soster que a casa nunca deixou de ser un ben de dominio público, que é inalienable, imprescritible e inembargable», esgrime Aymerich.
Desta maneira Cornide pasa a formar parte do patrimonio municipal da Coruña e a administración non ten claro que facer con ela. Segundo contan os investigadores, con conclusións extraídas dalgunhas cartas e documentos, sábese que a familia Franco se encaprichou coa mansión. O Pazo de Meirás, no municipio de Sada, quedaba afastado en comparación cunha hospedaxe no centro da cidade, e por iso prepararon toda esta encrucillada para que o edifico acabase sendo seu.
En 1962 acelérase todo o proceso e en agosto véndese a casa nunha licitación. O Concello quere desfacerse do edificio e convoca unha poxa con dúas condicións específicas: en primeiro lugar, o comprador de Cornide non podería vendela durante un prazo de dez anos sen autorización da administración, e en segundo, o adxudicatario non podería realizar ningún tipo de reforma ou acondicionamento sen previo permiso.
A Casa Cornide foi adxudicada a Pedro Barrié de la Maza o 2 de agosto por 304.000 pesetas, un coñecido empresario que aparece tamén na operación do Pazo de Meirás. «No propio acto de compra o pleno do Concello toma nota e fai constar expresamente en acta que a intención de Barrié era vender inmediatamente a Casa Cornide a Carmen Polo e Martínez Valdés», explica o catedrático. O concello elimina entón a condición da autorización das reformas e exímese á esposa do ditador das cláusulas establecidas no seu momento para disuadir a compradores eventuais. «Non se pode modificar de forma substancial un contrato, os pregos, sen iniciar unha nova licitación, xa que hai unha modificación substancial. Se outros licitadores soubesen que esas condicións se ían eliminar, animaríanse a presentar ofertas», continúa Aymerich.
Co cal, Barrié exerce como algo parecido a un home de palla para simular que o ben non se outorga de maneira directa aos Franco, xa que o vende inmediatamente tres días despois a Carmen Polo por moito menos diñeiro, 25.000 pesetas. Como Carmen Polo e Francisco Franco estaban casados en lucrativos, cada parte posuía o 50% da súa comunidade de bens, o que se traduce en que o ditador tamén o estaba comprando, infrinxindo o establecido no artigo 5 do Regulamento de Contratación das Corporacións Locais.
O terceiro punto crave para declarar a nulidade de pleno dereito a través dunha revisión de oficio por simulación absoluta nas transmisións, tanto por parte do Estado como do Goberno municipal, radica no quebranto dunha lei de 1931 que estivo en vigor ata o 85, promulgada pouco despois da II República coa intención de promover e protexer o patrimonio cultural. «Establecía a prohibición de realizar calquera acto de disposición sobre bens cunha antigüidade estimada de máis de 100 anos», sostén Aymerich, cuxa autorización por parte da Dirección Xeral de Belas Artes non existe.
O «museo imaxinario» de Carmen Polo
O informe artístico da Casa Cornide, ao que tivo acceso Público, define ao inmoble como «un edificio moi singular, en parte pola adustez militar do seu robusto e pétreo aspecto, en parte polos seus elementos barrocos propio do facer autóctono, pero sobre todo polas súas moitas características cosmopolitas vinculadas á arquitectura da primeira Ilustración que xustifican que a casa mereza alcanzar, o máis axiña posible, o rango de Ben de Interese Cultural que se solicita, coa condición de “monumento”».
Ademais, no seu interior, cuxas fotografías sacou á luz un portal inmobiliario, destacan as «arañas de cristal, cadeiras nobres de madeira, consolas e cómodas de diferentes estilos, espellos, lenzos con paisaxes antigas, reloxos, alfombras, algún retrato de gran tamaño e obxectos ricos de porcelana, así como un fondo bibliográfico de libros antigos». Tamén dous marcos de porta históricos de principios do século XVItraídos do que foi Hospital Real da cidade de Santiago e que se converteu, en Hostal dos Reis Católicos. «Descoñecemos como puido conseguir a propietaria tal cantidade de pezas históricas», recollen os analistas no ditame. «Quixo formar na súa casa da Coruña unha especie de “museo imaxinario” moi persoal».
Este artigo publicouse orixinariamente en castelán en Público como parte dun acordo de colaboración con este periódico. Aquí podes atopar máis artigos de Público en Luzes.