Nalgún dos seus libros, Slavoj Žižek di que para Hegel o espírito é un óso. O sublime abstracto e o resto irreductiblemente físico coinciden. Partindo desa premisa é que o esloveno desprega a súa filosofía escatolóxico-pop sobre os retretes. Nada máis ideolóxico que o excremento, vén suxerir.

Malia o dualismo implícito á cultura xudeocristiana, coa súa separación entre o ceo e a terra, o superior e o inferior, o divino e o demoníaco, o espiritual e o carnal, o certo é que a conservación de reliquias relixiosas coma obxectos máxicos dignos de seren visitados e venerados, indica que tamén nesta tradición se produce ese solapamento entre a abxeción e a gloria.

En Despoxos e vísceras ilustres (Xerais, 2020), María Xosé Queizán emprende o seu propio camiño de reflexión sobre a fascinación que as vísceras e os órganos ou corpos mortos exercen sobre os vivos. A autora céntrase en tres «vísceras ilustres», a saber: as do poeta romántico inglés Percy B. Shelley, as do dirixente bolxevique Vladimir Lenin e as da revolucionaria polaco-alemana Rosa Luxemburgo.

No caso de Percy Shelley foi o corazón o conservado. Na cerimonia de incineración do seu corpo durante o funeral celebrado nunha praia italiana —que o pintor Louis Édouard Fournier inmortalizou nun impresionante e belo cadro de 1889— o tamén escritor Edward John Trelawny tiraría do corpo chamuscado do poeta o corazón, ao velo incólume, protexido por unha bolsa de sangue, da acción das lapas.

No caso de Lenin será o seu cerebro o conservado para a eternidade. Coma se dun taco de xamón cocido se tratase, o órgano do dirixente ruso foi cortado polo neurólogo alemán Oskar Vogt en 31.000 láminas. De alí foi levado, non sen peripecias intermedias, a Rusia.  Hoxe consérvase no Panteón dos Cerebros do Instituto de Investigación Cerebral de Moscova, canda os de Clara Zetkin, Maxim Gorki, Serguéi Eisenstein ou Ivan Pavlov.

Canto a Rosa Luxemburgo, a víscera sobre a que reflexiona Queizán é o corpo completo da revolucionaria. Tamén as múltiples exhumacións e inhumacións que padecería con posterioridade a ser botado ás augas dunha canle próxima ao río Spree de Berlín, despois de que os Freikorps, ás ordes do goberno socialdemócrata de Friederich Ebert, capturasen a Luxemburgo e ao seu camarada Karl Liebknecht e os asasinasen.

Creo lembrar que Queizán non se detén a facer esta reflexión, pero ten o seu interese pensar que sexa o corazón a víscera máis importante a conservar dun poeta romántico. Tamén que o cerebro sexa aquilo a conservar dun revolucionario capaz de levar a cabo a arelada toma do poder. E semella tamén moi elocuente que o corpo en si, varias veces mancillado e ferido, pertenza a unha muller pouco submisa. Coma se se desexase que o castigo por ese desafío aos roles establecidos non rematase nunca.

No libro, ademais de contar as viaxes que emprendeu aos escenarios xeográficos nos que viviron os tres personaxes e as súas vísceras, a autora intercala lembranzas e comentarios sobre a súa infancia en Vigo ou sobre outras vivencias persoais. Algúns destes comentarios son máis pertinentes e interesantes ca outros. En calquera caso, en conxunto, a lectura do ensaio paga a pena, especialmente dada a peculiaridade, dentro das nosas letras, tanto da temática xeral como da súa formalización.

Adenda:

«Observa o réquiem como única certeza mais coa intención da area, que escapa ante o reloxo pero que sabe resistir o mar». Iso di a Instrucción #30 escrita polo poeta Amauta Castro en Poesía (modelo para romper). Un libriño publicado este ano pola editora alternativa Saurobooks que, máis que unha chiscadela ás «Instrucións para dar corda a un reloxo» de Julio Cortázar, semella ser algo así coma o resultado de pasar as «Cartas a un xoven poeta» de Rilke pola peneira reductora e sintética de Lao Tse.

Di Castro: «Non teñas lugar, procura o camiño». A contención vizosa oriental está presente. E non só aí. O deseño sobrio do libro, do tamaño e cor dun caderno Moleskine; o carácter substancial dos textos, a maioría de apenas unha liña; o esquemático e abstracto das ilustracións que os acompañan, a cargo de Alfonso Rodríguez. Todo semella procurar un xeito oblícuo de acadar a sabedoría. Ou o ben. Ou a totalidade. Unha sorte de arte do baleiro («A forma final do poema é tarefa imposible») na que o significado aparece coma suxestión máis que coma presenza («A grandeza dun verso non está no que enuncia senón no que convoca») e onde os contrarios, tamén ao máis puro estilo oriental, xúnguense nunha mesma cousa («Abxura dos Mestres»/«Coñece a tradición e logo comeza de verdade»).

Estamos ante un libriño-obxecto no que o autor —que en 2018 recibiu o premio Pérez Parallé polo poemario A tarde. O desacougo— reflexiona, coa humildade das frases purgadas de toda redundancia e ornamento retórico, sobre a árdua procura da voz poética. Unha decantación intelectual que, según se sinala no poemario, require ser abordada como unha actividade física. Un itinerario persoal, recoñece Amauta Castro, case que autocancelando o libro, para o que «as instrucións están sempre mal escritas».