Menos docentes que cando chegou ao poder, menos investimento na atención primaria, menos industrias, menos entidades financeiras propias, menos galego,  menos poboación… Feijóo deixa Galicia cun saldo negativo en moitos campos, froito unhas veces da súa falla de xestión e outras de decisións concretas que acabaron co que xa había. Isto pretende ser un resumo –incompleto– do que non fixo e do que desfixo.

Empecemos imaxinando: imaxinemos recibir a pandemia do coronavirus con mil profesionais máis na atención primaria e 60 novos centros de saúde. Imaxinemos afrontar a transición ecolóxica con 6.000 megawatts de enerxía eólica instalados ou imaxinemos responder ao declive do galego demostrando que é unha lingua adecuada para as matemáticas.

Tres situacións que hoxe nos poden parecer utópicas pero que en abril de 2009, cando Alberto Núñez Feijóo tomou posesión como presidente da Xunta, eran totalmente factibles. Os alicerces estaban postos: un Plan de Mellora da Atención Primaria pactado con todas as organizacións sanitarias, un concurso eólico que superara xa a súa primeira fase de adxudicación e un consenso en torno ao idioma propio que só racharan algunhas voces extravagantes, sen representación –nin posibilidade de obtela– nese Pazo do Hórreo ao que as maiorías absolutas regresaban para quedar.

Un achegamento á Galicia que deixa a marcha para Madrid do xa expresidente galego (unha profecía que o acompañaba dende o seu regreso á Xunta para substituír un defenestrado Xosé Cuíña), ben merece empezar polo que puido ser e non foi, por un what if…? que nestes tempos distópicos somos quen de imaxinar como un dos catorce millóns de futuros alternativos que albisca o Doutor Estraño antes da batalla final contra Thanos. Se nun deles, só nun, o Titán podía ser derrotado, tamén é posible que se dea esa probabilidade para un goberno de esquerdas en Galicia. Déixoo aquí para os que lles gusta ver o vaso medio cheo…

Nos dous meses que pasaron dende que Feijóo anunciou que deixaría o despacho de San Caetano ata que finalmente o fixo –un tempo no que Galicia foi gobernada, no mellor dos casos, por teléfono, mentres nós seguiamos facéndonos cargo da súa nómina e da do seu grupiño de asesores–, multiplicáronse os balances dunha época que chegaba á súa fin. Pero ata o ton deses balances, maioritariamente eloxiosos, debe entenderse dentro da realidade na que nos topamos…< A prensa: habela, haina «En Galicia, liberdade de expresión haina…», responde o decano do Colexio de Xornalistas, Paco González Sarria; despois dun leve riso –que poderiamos transcribir como «hehe»–, engade: «… pero hai que exercitala, hai que poñela en práctica». «Non todo o mundo pode dicir o que realmente pensa e non puido dicilo durante este tempo». Sarria cre que é algo «difícil de superar» cos medios «condicionados» á súa situación económica, algo que «non acontece só en Galicia». Unha situación derivada «dos cambios tecnolóxicos e a evolución das audiencias, sobre todo na prensa en papel». «A crise das empresas de comunicación, afondada pola pandemia, provoca unha dependencia enorme da publicidade institucional», tanto que nalgúns casos é o único que as salva do peche. Este fenómeno «foi a máis» e «tapa bocas», porque «xente que teña ganas de criticar ou cuestionar decisións de goberno en Galicia sobra, o que sucede é que non todos os medios están dispostos a aceptar esa difusión de críticas», o que redunda «nun aumento da autocensura». Capítulo á parte merécelle a situación dos medios públicos. Sarria considera «unha anomalía» que a día de hoxe a CRTVG continúe sen consello de redacción, «unha reivindicación notable para que gañe independencia». É un dos incumprimentos da Lei de Medios que provocou o inicio dos Venres Negros. Máis de 200 semanas despois, seguen a repetirse sen que a legalidade se cumpra. Por certo, a expectativa de que Feijóo poida desbloquear a cúpula do Consejo General del Poder Judicial, okupado por un núcleo conservador ante a falta de consenso político, choca coa evidencia de que o director xeral da CRTVG, Alfonso Sánchez Izquierdo, leva 11 dos seus 13 anos no cargo en situación de interinidade, sen que o seu nomeamento pase pola cámara (algo que tamén recolle a devandita Lei). Establecido o marco, eliximos botar un ollo á realidade deses tres titulares utópicos cos que abriamos o balance. Podían ser outros. Podiamos falar da desaparición dun sistema financeiro propio, de onde están os floteis de Pemex ou das galegas derivadas a abortar a clínicas privadas de fóra de Galicia; non en van, a primeira Iniciativa Lexislativa Popular que apoiou o goberno Feijóo foi unha proposta impulsada pola moi católica Red Madre. Industria: foise co vento «Supuxo unha perda de oportunidades bestial». Francisco Méndez, secretario de Cambio de Modelo Produtivo e Sustentabilidade de CCOO en Galicia, non aforra adxectivos cando fai memoria. «O Concurso Eólico do bipartito consistía en pasar de pouco máis de tres mil a case seis mil MW instalados en Galicia. Tería reducido en dez puntos a nosa dependencia enerxética, que agora anda polo 70%». Si, non é dos que cren que do Padornelo para aquí nos sae a electricidade polas orellas. «O concurso de Feijóo foi unha catástrofe e a derrogación do do bipartito, tamén». Apoia a súa afirmación con sentenzas xudiciais que supuxeron varios millóns de euros en compensacións ás empresas (e que a oposición, sen éxito, pedira que Feijóo pagase do seu peto). Por se fose pouco, ata 2008 existía «unha capacidade produtiva vinculada á eólica que foi morrendo, mesmo varios parques traían proxectos industriais asociados». Foron, por tanto, «doce anos de parálise», acentuada pola lexislación dos gobernos do PP en Madrid que durante unha década, de 2010 a 2019, «se cargaron a aposta polas renovables». «É que non hai outro motivo para o que fixo Feijóo: evitar que se repartise o pastel entre uns que non eran os de sempre». Méndez volve rir, esta vez con resignación. «Si, non hai outro motivo…». Quizais houbo outro. Como denunciou Anxo Quintana, «un enfermeiro de Allariz non pode vir cambiar o marco económico de Galicia». [caption id="attachment_18282" align="aligncenter" width="1024"] O conselleiro de Economía, Empresa e Innovación, Francisco Conde, durante unha xornada solidaria sobre a industria 4.0 en Vigo, en 2019.[/caption]

Pero o eólico é só a punta de lanza do acontecido no sector industrial, onde desapareceron 2.470 empresas dende 2008 e se destruíron 33.555 empregos (datos de A economía galega. Informe 2019/20 do Instituto de Estudos de Desenvolvemento de Galicia da USC, citado por Nós Diario).< Méndez encóllese de ombreiros. «É que non hai Consellería de Industria». É certo: dende 2020, Francisco Conde era vicepresidente de Economía, Empresa e Innovación, pero nin rastro da palabra industria no seu cargo, como tampouco o houbo do exercicio das súas competencias cando se culpaba de todo o acontecido no sector a Pedro Sánchez. Non foi ata este mes de maio cando, coa toma de posesión de Rueda como novo presidente da Xunta, Conde pasou a liderar a Vicepresidencia primeira e Consellería de Economía, Industria e Innovación. O sindicalista non se chama a engano. «Cando había Consellería, tampouco había estratexia, nunca a houbo». O modus operandi era máis ou menos así: «Esta empresa está dando problemas, dámoslle cartos para reflotala aínda que igual debería estar morrendo porque non ten futuro». «Eu creo na planificación e o que máis me cabrea é que fosen covardes e non a fixesen sabendo que ían gobernar a longo prazo, pero aquí ninguén fixo unha análise do país para saber onde apostar».

Sanidade: o Gaiás de Vigo

Manuel Martín foi un dos asinantes daquel Plan para a Atención Primaria que Feijóo –curtido no INSALUD, discípulo predilecto de Romay Beccaría, aka Su Sanidad– borrou dun trazo. Para o voceiro da plataforma SOS Sanidade Pública só foi unha máis das súas actuacións «ideolóxicas». «Aplicou a doutrina neoliberal e empregou a sanidade pública galega para realizar probas piloto de estratexias baseadas na privatización, na penetración das multinacionais e, paralelamente, o desmantelamento do público».

Para Martín, o «gran xestor» foi en realidade «un comercial» desas multinacionais que hoxe controlan hospitais que pertencían a empresas familiares ou cooperativas de médicos. O exemplo paradigmático é a área sanitaria de Vigo: POVISA é propiedade dunha aseguradora estadounidense que adquiriu a clínica a un prezo «irrisorio» (non tan irrisorio, se temos en conta o que pagou Escotet polo que hoxe é Abanca) e sen que a Xunta exercese o dereito de tenteo. Pero o caso do Álvaro Cunqueiro aínda é moito peor.

O que tiña que ser o grande hospital do sur de Galicia, «contrapeso do CHUAC e o CHUS», incrementou o seu custo de 280 a 1.340 millóns de euros mentres reducía un 30% «os recursos humanos, os equipamentos, as camas…». A Xunta «regaloullo a unha concesionaria con presenza de empresas españolas da construción, pero agora está en mans chinesas». Martín non morde a lingua. «Fracaso, roubo, estafa!». Foi tal o escándalo que «xa non se atreveu a poñer en marcha esta fórmula nas ampliacións dos hospitais de Pontevedra nin da Coruña». Pero o dano está feito. «Toda a atención hospitalaria da área de Vigo –máis de 600.000 habitantes– está xa en mans privadas».

E a Primaria? «Nunha situación dramática. Desmantelouna porque nunca creu nela: só cre na sanidade como negocio e non como dereito. El mesmo recoñeceu, non o estou inventando, que deixaba a Primaria nunha situación desastrosa. Claro: deixouse de investir, recortou persoal e reduciu en dous millóns o orzamento, o futuro é nefasto…».

E mentres, no tour previo ao congreso da súa aclamación, Feijóo brindaba frases coma esta: «Un político é un cidadán que cobra dos impostos dos españois e, por tanto, cando di que inaugura un hospital, a pregunta que hai que facerlle é: ‘Déixao vostede a deber ou está pagado?’ Porque, se o deixa vostede a deber, faga o favor de marchar rapidamente e empezar a pagalo». Unha porta aberta ao seu retorno?

Educación: o 10%

Se Martín consideraba que Feijóo empregou a sanidade para «probas piloto», Suso Bermello, secretario xeral da CIG-Ensino, defíneo como «un adiantado, un vangardista». «Aínda Rajoy non tomara posesión como presidente do Goberno e el xa empezara a recortar dereitos ao profesorado», apunta. «Foi o primeiro en ampliar horas lectivas, anulando os acordos existentes, en Infantil, Primaria e Secundaria. Supuxo a perda, de golpe, de mil postos de traballo».

Para Bermello, a mellor metáfora do sistema educativo post-Feijóo é o escenario que elixiu para a súa mensaxe de fin de ano de 2019, xusto antes das últimas eleccións. «Unha aula, unha aula baleira. Así nos deixa: menos docentes dos que atopou cando chegou e con menos dereitos». A iso suma un incremento no traballo burocrático que aínda medrará nos vindeiros cursos, cando as aplicacións que xa usa o profesorado de FP se estenda. «Bótase máis tempo cubrindo eses formularios que en dar clases».

Empézase recortando profes a acaban sobrando aulas? «Nesta etapa de goberno pecháronse máis de 130: un de cada dez colexios do país». Este dato non adoita aparecer na prensa de Madrid cando se fan perfís de Núñez Feijóo. «Falamos sobre todo de unitarias, de unidades do rural», dese peche de servizos que incide sobre a Galicia baleirada.

Todo, mentres repite ese modelo de adelgazar o público para dar espazo ao privado que xa viamos na sanidade. «Os orzamentos en Educación, aplicando as correccións, son máis baixos que cando chegou ao poder, e a parte que medra é a destinada ao concertado mentres baixa o público. Se non medra máis é porque a propia estrutura do país non dá para máis negocio. Se fose diferente, estariamos en cifras similares a como están en Madrid porque o ideario é o mesmo».

O que si nos diferencia de Madrid é que aquí temos outro idioma. Bermello lembra que naquela manifestación do 2009 de Galicia Bilingüe, con Rosa Díez e Albert Rivera, non estaba Feijóo «porque non conviña», pero si o que xa é o seu sucesor, Alfonso Rueda. «Que con este goberno tivésemos por primeira vez na historia unha lexislación que restrinxía dereitos lingüísticos é significativo». Os efectos son claros: «Un de cada catro alumnos que rematan a escolarización obrigatoria non saben falar galego, algo que tería que poñer coloradísimo a calquera gobernante».< «O estudo realizado pola Academia en 26 centros amosa a caída en picado do alumnado galegofalante e a relación directa co marco lexislativo, social, de falta de apoios…». E volve a Rueda: «Un dos artigos do Estatuto de Autonomía sobre o que vai ter que prometer ou xurar é a defensa do idioma. E vaise incumprir». En Galiza non se pide 2.0 Pero hai cousas que as simples cifras non poden abarcar. No baloncesto chámanselles intanxibles e non aparecen nin nesas estatísticas avanzadas que só lles falta medir ata cantas veces respiran os xogadores durante os 40 minutos. Moitas veces, é aí e non nos números onde hai que ir buscar a causa dunha vitoria ou dunha derrota. Que intanxibles deixa Galicia? Cal é o noso estado de ánimo? É algo «difícil de abranguer», segundo o psiquiatra e escritor Cipriano Jiménez que, quizais por iso, empeza precisamente tirando de datos. «Cada día hai un suicidio neste país; somos os segundos de Europa (despois de Asturias)». María Viñas contaba en La Voz de Galicia, apoiándose no INE, que «a nosa é a comunidade na que máis relaxantes e somníferos se despachan e a segunda que máis antidepresivos demanda. O 23 % da poboación ten aquí un problema de saúde mental crónico». «A frase de Castelao ‘En Galiza non se pide nada. Emígrase’ cambiou a ‘En Galiza non se pide nada. Suicidámonos’, así que imos de mal en peor», sentencia Jiménez.

É isto culpa de Feijóo? Seguramente non, claro, pero o psiquiatra atopa unha causa estendida tras este malestar xeral. «Se asumísemos os elementos máis positivos que ten o país, iso influiría no noso propio ánimo; daríanos unha forza de pertenza, de solidariedade, de colectivismo… pero falta esa capacidade de identificación co que somos». Unha disociación que ten o seu síntoma máis palpable no «autoodio» («algo que tiven que tratar moitas veces como psicanalista») e que as políticas de Feijóo na Xunta non fixeron máis que potenciar, co idioma como elemento simbólico desta guerra cultural.

O que é indiscutible é que a saúde mental nunca estivo entre as prioridades dos gobernos populares. Cambiaría algo? Difícil de saber. Comparémolo co resultado dunha das súas supostas apostas: a demografía.

O Plan para a Dinamización Demográfica de Galicia naceu en 2012 da man da entón conselleira de Traballo, Beatriz Mato (hoxe no consello de administración de Greenalia). Incluía 50 medidas, número redondo que un ano despois medraba ata 67. O seu horizonte era o 2020 e o seu obxectivo, rachar unha tendencia que indicaba que 40 anos despois (daquela, 2051), Galicia tería menos poboación que en 1900. Por algo expertos como o profesor de Xeografía Humana Carlos Ferrás veñen falando dende hai tempo de «suicidio demográfico».

Os resultados, porén, son tan optimistas como no referente á saúde mental. Coa actualización dos padróns municipais na man, Marcos Pérez Pena botaba contas en Praza. «Dende o ano 2009 Galicia perdeu máis de 106.000 habitantes (…). Todos os indicadores demográficos e de envellecemento empeoraron durante os 13 anos de goberno de Núñez Feijóo (…). A idade media da poboación aumentou en tres anos, a porcentaxe de habitantes maiores de 65 anos medrou en case catro puntos e xa se achega ao 26% do total e, de feito, o número de concellos nos que os menores de 20 anos son máis numerosos que os maiores de 65 pasaron de 37 a 11». Aínda así, Castela e León conseguiu adiantarnos e ocupar o segundo posto das comunidades máis avellentadas. O alto do podio é, noutro ámbito máis, para Asturias.

Quizais a diferenza, mínima, estea «no único indicador que rexistra unha evolución positiva nestes 13 anos, o do saldo migratorio, tanto co resto do Estado coma co estranxeiro. Hoxe son moitas máis as persoas que veñen (ou retornan) a Galicia que as que marchan». Coñécese que xa non emigramos como antes. Agora só toca que deixemos de suicidarnos, individual e colectivamente.