A Coruña.- A Asociación Ecoloxistas Galiza Atlántica e Verde denunciou que a multinacional do aluminio Alcoa empezou a ampliar o depósito de lodos vermellos da súa fábrica de Lugo, emprazada ao norte da provincia entre os municipios de Xove e San Cibrao. Trátase do maior contedor ao aire libre de residuos tóxicos de España, e a compañía solicitou hai uns meses á Xunta a pertinente licencia para aumentar a súa capacidade, permiso que aínda non lle foi concedido. Segundo a citada organización, o plan da empresa está ademais infestado de erros e contradicións que ocultan «a magnitude real» do seu proxecto, que representa un serio perigo ambiental.

Os lodos vermellos son corrosivos e están formados por óxidos de ferro, silicato sódico, silicato alúminocálcico e dióxido de titanio, ademais doutros metais pesados resultado do proceso para producir aluminio mediante o tratamento de bauxita con sosa cáustica. Tamén conteñen hidróxido de sodio, que produce queimaduras químicas en contacto coa pel. A fábrica, propiedade do Estado español ata que Alcoa adquiriuna en 1998, leva instalada en Lugo desde 1980 e xa alcanzou a capacidade dos 42 hectómetros cúbicos do seu depósito, situado a medio quilómetro do Cantábrico e a apenas uns centenares de metros de varios núcleos de poboación.

A balsa ten unha superficie de 82 hectáreas, equivalente a máis de 160 campos de fútbol, e un muro de contención de 80 metros de altura. É un inmenso pantano vermello formado polo millón e medio anual de toneladas de lodos e areas que se transportan desde a fábrica mediante tubaxes e camións que transitan a diario por unha pequena estrada comarcal. O depósito non está cuberto e segundo os veciños, os residuos se esparcen co vento e chegan ás súas leiras cando a superficie do depósito sécase, e polas filtracións cando se enche con auga de choiva.

Catástrofes en Hungría e Brasil

En 2010, a ruptura da presa dunha factoría de aluminio en Ajka, en Hungría, asolagou as localidades próximas con máis dun millón de metros cúbicos de barro vermello tóxico que alcanzou os dous metros de altura, causou nove mortos e decenas de feridos por queimaduras químicas e contaminou un ampio tramo do Danubio. En 2015, en Mariana, no estado brasileiro de Minas Gerais, a fractura doutra represa liberou 50 millóns de toneladas de residuos mineiros que mataron a outras 19 persoas, contaminaron varios quilómetros do río Doçe e provocaron a maior traxedia ambiental da historia do país. Desde entón, o medo dos veciños de Xove e San Cibrao a que ocorra un desastre parecido non deixou aumentar.

«Se iso ocorrese aquí sería a catástrofe química máis grave da historia de Galicia e de España, con consecuencias nefastas e irreparables para o medio ambiente e a saúde humana», advirte Nery Díaz, presidente de Ecoloxistas Galiza Verde e Atlántica. Lembra que a balsa de San Cribrao alberga catorce veces máis lodos que a de Ajka e que é unha verdadeira «bomba de reloxería ambiental», como o era a presa da sociedade mineira sueca Boliden en Aznalcóllar, en Sevilla, que se fracturou en 1998 e provocou unha colosal vertedura tóxica ás portas de Doñana.

En setembro de 2021, Alcoa iniciou diante a Xunta o procedemento para aumentar a capacidade da presa de Xove, cun escrito no que a propia empresa aludía ao desastre de Brasil e no que aseguraba que o seu obxectivo é «mellorar a seguridade do depósito» e «atender ás circunstancias de produción actuais da fábrica que levan a unha maior xeración de barro vermello». Alcoa leva anos ameazando aos seus traballadores co peche das súas fábricas, e asegura que aumentar o volume da balsa é esencial para poder manter a súa actividade e o seu plan de viabildade, a pesar de que na documentación que presentou recoñece que, ao ritmo actual, volvería encher de lodos a balsa en apenas un par de anos.

Dous novos diques

O pasado outubro a Consellería de Medio Ambiente publicou a declaración de impacto ambiental do proxecto, que consiste na construción de dous novos diques de catro metros de altura e dun reforzo no vaso principal da instalación. Pero segundo o informe de alegacións que presentou a organización ecoloxista, e que asina o xeólogo Óscar Pazos, na documentación pesentada por Alcoa existen «fallos, incongruencias e diverxencias nas magnitudes fundamentais» do plan e «no seu inventario ambiental respecto a a hidrología e aos impactos asociados», que comprometen «a estabilidade química e física» do depósito. É dicir, que non garanten que poida chegar a romper nin que se produzan filtracións a gran escala. Pero sobre todo, advirte de que o que pretende Alcoa non é só levar a cabo un recrecido do depósito mediante o aumento da altura dos seus muros, senón ampliar a a súa superficie da balsa. E alerta ademais de que a empresa xa o está executando «antes de que estea finalizado e aprobado o proceso de declaración de impacto ambiental».

«As fotos de satélite demostran que entre decembro de 2020 e xuño de 2024 hai avances na construción de novos diques fóra dos límites da balsa», afirma Pazos, quen lembra que os ecoloxistas o han denunciado diante a Xunta sen que ata a data adoptouse medida algunha. Engade que, a pesar de que Alcoa o nega e atribúe as obras a un proxecto anterior, esas imaxes «confirman o ánimo delituoso da empresa e a falta de veracidade en todo o procedemento da declaración de impacto, cos graves riscos asociados para a seguridade mediomabiental que ten a continuación das obras. Deben ser paradas inmediatamente».

Luzes-Público contactou cos responsables de Alcoa para interesarse pola súa versión diante desa acusación, pero non obtivo resposta. Tamén se dirixiu á Consellería de Medio Ambiente do Goberno de Alfonso Rueda que dirixe Ángeles Vázquez, para saber se a Xunta efectuou algunha comprobación sobre a veracidade da denuncia. Á hora en que se terminou de redactar este artigo, tampouco obtivera contestación.

Intereses económicos e presión social

Os ecoloxistas cren que a Xunta «rema a favor» de Alcoa en conivencia cos intereses económicos da compañía e para eludir a presión social dos seus traballadores e as súas familias, ben organizados ao redor dunha poderosa estrutura sindical que combate desde hai anos os plans de desmantelamento da fábrica e que mesmo reclamou ao Goberno o seu renacionalización.

Como exemplo desa conivencia, Nery Díaz lembra que a súa asociación denunciou en abril do ano pasado que varios dos documentos da autorización ambiental integrada que a Xunta aprobou en 2020 para o complexo fabril de San Cibrao foran redactados por un traballador de Alcoa. Para probalo, acudiron a un perito informático que demostrou que nos metadatos do expediente a autoría correspondía a esa persoa, tal e como figura no expediente que redactou o experto e ao que tivo acceso Luzes-Público.