Olga Novo: «Non vai poder xurdir unha poética da terra porque é un mundo en descomposición»

A poeta e ensaísta Olga Novo (A Pobra do Brollón, 1975) acaba de recibir o Premio Nacional de Poesía, cando aínda ten quente o Premio da Crítica de Poesía en galego, nos dous casos por Feliz Idade. Olga estreouse na narrativa cunhas colaboracións na Luzes dixital, O bosque dos cromosomas, que sorprendeu pola súa mestura do popular e o culto, do local e o universal e pola tenrura coa que fai protagonistas ás xentes humildes. Unha prosa que soa a nova na literatura galega, moderna e exenta de costumismo.

Vilarmao (A Pobra do Brollón). A todos os que  lemos as entregas de O bosque dos cromosomas sóanos xa este pequeno territorio. Está situado nun cumio, cunha vista do horizonte de case 360 graos. Antes de comezar a entrevista, fíxome nos andeis do moble que teño ao lado. A mirada váiseme a un feixe de libros de André Breton. Vilarmao e André Breton, dúas referencias importantes. Pero hai outras, Novoneyra, o seu pai…

Houbo dous grandes poetas lugueses procedentes do campo, Manuel María e Novoneyra, pero os dous naceran en casas boas. O pai de Manuel María, por exemplo, que era alcalde de Outeiro de Rei, facía os plenos municipais na cociña. Ti, en cambio, procedes de labregos humildes. En efecto, e creo que iso introduce na miña poesía unha visión do campo menos bucólica, máis directa. Unha óptica máis vivida e menos esteticista, en moitos casos máis descarnada. Eu non pasei fame, pero teño moi preto esa memoria, que é a dos meus pais. Aínda así, Novoneyra e Manuel María foron para min lecturas básicas. De nena, desde a miña fiestra vía o Caurel. Velabamos a neve por aquelas montañas. En sétimo de EXB descubrín que alí había un poeta. Un poeta era para min un semideus e que vivise alí parecíame imposible.

De rapaza gustábame pasar por diante da Xistral [a libraría de Manuel María en Monforte], aínda que non podía comprar nada. Grazas a unha persoa da familia, puiden coñecelo, eu tiña doce anos. Foi encantador e chamoume poeta! Logo, cando lin a Novoneyra, con aquela ollada súa do pastor, visualicei o meu pai. Houbo unha conexión grande.

Olga Presa e Jaime Novo, os pais de Olga, o dia do seu casamento (1963).

Cando publicaches Nós nus (1997) dixeron que tiñas influencias de Seamus Heaney. Daquela non o lera, aínda que claro que hai experiencias comúns do mundo rural. Eu penso que esa xeración, a de Novoneyra e Manuel María, tamén a de Otero, mirou o campo desde a ventá, non desde o rego. Creo que o momento que vivín eu vai ser difícil que se repita porque é un mundo en descomposición. Cando agora lle explico Fole aos rapaces vexo que non entenden moitas cousas, non saben por exemplo o que é un candil. Non vai poder xurdir unha poética da terra.

Quizais da paisaxe. Si, pero un labrego non fala da paisaxe. O meu pai falaba dun día bonito. Incluso un ballón podía ser bonito se lle ía ben para a terra. Iso é, por certo, algo que se transfire. Cando fun dar clase á Bretaña e vin a terra que estaba toda concentrada o primeiro que pensei foi: isto para arar é unha marabilla.

O bosque dos cromosomas é, en parte, a historia da xente humilde, pero contada con orgullo. Algo que tamén pasa, por certo, con esta terra na que estamos, a terra dos guímaros que se enfrontaron ao Conde de Lemos e perderon. Agora tamén se di guímaro con orgullo. No caso dos guímaros é interesante facer unha relectura. O significado é túzaro, algo negativo. Reler a terminoloxía é como limpar unha palabra. O concepto de rebeldía non ten por que ser negativo. Coa humildade pasa igual. Rescatar a memoria de persoas anónimas pode ser máis épico que falar de certos personaxes da Historia. Os humildes son os que sosteñen a vida, por iso quería falar deles cunha visión realista.

Lendo O bosque dos cromosomas temos a impresión de que Vilarmao, Castroncelos e toda esta pequena contorna son un territorio infinito, con centos de vidas interesantes e ademais non o vemos como un lugar illado, senón relacionado co mundo, sobre todo a través da emigración. Son vidas, claro. Só tes que mirar e escoitar. É a historia de moitas persoas que coñezo, unha memoria transferida.

A casa vella de Pescado (Vilarmao).

Até agora non te dedicaras á prosa.  A serie conecta con todo o que levo escrito, con poemas concretos. Por exemplo, cun que fixen cando só tiña dez anos. Ía sobre un negrillo ao que lle pegaron un tiro –disparábanlle a unhas cochorras– e secoulle unha galla. Para min foi un síntoma, porque debaixo daquela árbore pasabamos as horas da sesta, era o lugar onde se reunían para charlar as xentes de Vilarmao. Eu alí falo da morte do negrillo en relación coa desaparición da aldea. Vinte e pico anos despois o negrillo secou. Nos Cromosomas volvín falar del, pero non me lembraba do poema anterior.

Non sei se é moito dicir que abres un camiño na prosa galega, non xa polo que contas, senón tamén pola forma de contalo.  A min interesábanme estas historias, fun investigando…

Si, vese que hai moita investigación en cada páxina. Necesitaba entender eu mesma o lugar. Comecei ao morrer o meu pai. En parte é unha fase de loito persoal e tamén antropolóxico, porque a súa morte representa para min a desaparición dun mundo, dunha forma de vivir. [Olga fai unha pausa]. Quería recuperar todas estas historias. Algunhas teñen moita profundidade. Hai nais solteiras ás que eu lles poño nomes e apelidos, pero representan a moitas outras mulleres. Ao ser historias de vidas reais, o anecdótico vai cara o transcendente, cara a universalización. Garcillanas houbo moitas. Abrín a porta das xentes humildes. A da rapaza que quedou preñada do rico, foi abortar a Monforte e morreu desangrada aí, na palleira. Desde pequena coñecín iso e impresionoume.

Como pensas que se están a recibir estes textos? Hai unha parte dos lectores, digamos, culta. Pero logo hai lectores que len por primeira vez en galego ou que len, por primeira vez, literatura. Sei de xente, de aquí, da Pobra, á que lle len cada entrega os netos. Algúns vellos están esperando e preguntan: «E a nena, escribiu?». Chámanme aínda así porque fun a última nena que houbo no lugar.

Hai un poema en Feliz Idade, o teu último poemario, no que colocas as palabras «Rachmaninov» e «touciño» a moi pouca distancia. Creo que é unha das túas características, mesturar a alta cultura e a cultura popular. Claro. Eu son iso. Veño desas vías, da confluencia da cultura popular e a culta. É a fusión, ao mesmo nivel igualitario, das dúas culturas que non teñen por que ser contrapostas. Lembro que unha vez asistín aos Encontros de Verines, que organizaba Victor García de la Concha, da Real Academia Española. Eu tiña vinte anos. Ninguén me facía moito caso, pero cando me tocou recitar e falei das vacas e do campo veu un poeta valenciano e preguntoume: «¿Pero tú que eres, hija de labradores de verdad? ¿Tu padre que es? ¿Un anarco-pop?». Eu pensei no meu pai e nesa palabra. É unha idea clasista, pensar que de abaixo non pode vir nada. Díxenlle: «non, o meu pai é labrego. Temos a corte debaixo da casa».

Jaime Novo e Olga Presa cos seus dous primeiros fillos, os irmáns de Olga Carlos e Nina (1965).

As historias que narras non resultan nunca pintorescas nin costumistas. Por outra parte, a crítica ten visto nos teus poemas a pegada do surrealismo, outros teñen falado da «fluencia descontinua» que permite que un poema dea a impresión de que unha vez acabado pode volver empezar. Supoño que é o recurso a esas técnicas o que produce a impresión de modernidade.  O primeiro que lembro en relación coa poesía é pedirlle á miña nai que me lese aquilo de «Margarita está linda la mar» [Rubén Darío]. A miña nai tamén sabía romances tradicionais. A min chamábame a atención aquela salmodia. Despois veu a misa. Desde os 7 anos aos 18, cando xa deixara de crer, lía o salmo responsorial. Na casa non había libros pero tiven esoutro entronque. O Gólgota, que impresionante! Alí perdín o medo escénico, non hai público máis crítico que as vellas da igrexa. Por outra parte, cando tiña sete ou oito anos, caeume na man un libro de oitavo da EXB. Fun para a fonte e copiei os tipos de estrofa: copla, cuarteto… O proceso de escrita naceume así dunha carencia, dunha sede. Despois están as imaxes. Aos 18 anos sentín fascinación polo surrealismo. Non só no literario ou estético, senón tamén no ideolóxico. Aí, nese andel, encontrarás moitos libros de Breton e dos demais. Así que interioricei moitas cousas do surrealismo pero entroncadas cun sentido do ritmo que me vén de máis atrás, dunha práctica case infantil. Do surrealismo tamén me interesou moito a intuición como forma de coñecemento. A miña poesía ten moito que ver con esa vía romántica do surrealismo, o revelador.

A inspiración… Eu son moi torrencial, de chispazo. Despois, cando releo con ollos de profesora de lingua, vexo que hai oculto un hendecasílabo que rompín, pero haino, ou unha rima interna. Conservo técnicas da poesía popular que forman un substrato, sen que o meu proceso de creación deixe de ser, de todos modos, irracionalista.

Dáslle moita importancia, en todo o que escribes, ao amor, á tenrura. Esa sublimación podería soar a refuxio ante a evidencia de todas as desgrazas que nos rodean. Si, é intentar ver o que hai de beleza na catástrofe. Pero é tamén un esforzo por facer visible o pequeno e efémero. Podemos ver o mundo desde esa ollada de amor ao humano, de comprensión da debilidade. A comprensión do intranscendente ao final é transcendente, porque diso trata a vida.

A conversa remata falando sobre o libro ao que darán lugar estas entregas de Luzes. O título parece mostrar a dialéctica permanente da autora, o bosque mítico acompaña o cromosoma, unha palabra máis científica e moderna.

No paseo final, Olga lévanos á cerdeira que enxertou o seu pai e que neste momento ten cereixas maduras, móstranos os seixos do valado que fixo e ensínanos o seu tractor Barreiros, o que ten un tigre adherido nun dos laterais. Unha das partes de Feliz Idade titúlase «Zona tigre». O pai é un protagonista importante de todo o último que está escribindo.

Antes de marchar, botámoslle unha ollada final ao horizonte. Albiscamos varios bosques de castiñeiros, pola parte do Incio. Sobreviviron a unha peste que se propagou nos anos cincuenta grazas a que estaban situados a bastante altura. Nas cotas máis baixas pereceron todos.

Olga despídenos rodeada de toda a familia, incluída unha cadeliña branca á procura sempre de que alguén xogue con ela. Seguramente espera a que marche o entrevistador para que lle volvan prestar atención.

Fotos Ana Mosquera e Arquivo de Olga Novo

 

cool good eh love2 cute confused notgood numb disgusting fail