Este verán fun de paseo polo Cuarto de seu de Virginia Woolf, polo mundo cinematográfico de Barbie e pola final dun mundial de fútbol (feminino, cómpre aclarar). Nestas latitudes tan dispersas atopei lugares comúns. Non se trata de debater se o filme de Greta Gerwig é feminista ou non, se o escrito hai case un século ten agora vixencia ou non, se as agresións sexuais seguen a estar normalizadas ou non. O tema vai da «experiencia feminina», entendida coma unha equipaxe compartida por todas nós que, sexa para ir ao carón da casa ou ás antípodas, sempre cargaremos na man.
No prólogo do seu libro de relatos Modelos de mujer, Almudena Grandes admitía que para a súa segunda novela escollera deliberadamente un punto de vista masculino. Explica que a decisión, lonxe de se xustificar por ter un maior sentido na narración, por exemplo, respondía a un motivo radicalmente diferente ao orgánico e natural. Quería «demostrar que a súa vocación literaria era firme». Te llamaré viernes chegou, así, despois de Las edades de Lulú, unha primeira obra oposta no senso no que aquí se fala, ao ter por protagonista unha rapaza nova e por temática, a súa vida afectiva e sexual. Vaia, «cousas de rapazas». Coa mesma lóxica coa que a censura acaba instalándose para ser autocensura, a misoxinia tomou parte da escrita de Grandes nese segundo libro que, como ela explicaba, lle esixiu un «monstruoso esforzo». Fíxoo para fuxir desa suposta minoridade á que se relega a unha escritora de ser percibida como feminina, porque «canon universal» adoita ser sinónimo de «canon masculino». Isto viuse con claridade nas asistencias —e faltas— ás salas de cine nestes meses de sol.
Que a meirande parte dos homes do meu círculo máis próximo tivesen cero interese por ver Barbie pero que boa parte das miñas amigas tras vela mercasen entradas para Oppenheimer, pois, sen querer ser pedante, soa a iso que dixo Simone de Beauvoir: «Ela é o inesencial fronte o esencial. El é o Suxeito, o Absoluto, ela sería a Alteridade». Nós comprendemos lóxicas alleas á nosa experiencia porque impregnan case calquera produto cultural existente. Coa película de acción máis mainstream podemos entender dende que un rapaz nos vexa, máis que coma unha persoa, coma un trofeo ata a súa necesidade por agochar certos sentimentos. En cambio, lembro que só eramos rapazas as que comentamos a escena na que Barbie se decataba de que non era nin nunca sería perfecta, momento que fixo baixar polas meixelas dalgunha amiga unhas bágoas nada parvas á carreira.
«Os que prevalecen son os valores masculinos. E eses valores son inevitablemente transferidos da vida á literatura», ou a calquera outro ámbito da cultura e do mundo. Citei agora a Virginia Woolf porque semella que, sen teorizar as formas nas que somos marxinadas, hai quen entende que o que se fai non é reivindicar, senón laiar. A intelectual británica explicaba, xa naquel 1929, que ao longo da historia da literatura as mulleres eran presentadas dende a perspectiva do outro sexo e, en concreto, dende as súas relacións con el. É dicir, un personaxe feminino definíase por ser «muller de», «amante de», «filla de»… e a súa identidade construíase arredor destoutro personaxe. Canto quedaría sen escribir se as vidas dos homes estivesen limitadas ao seu rol como parella, familiar ou acompañante?
O buraco na literatura universal comezou a se remendar con Jane Austen. Agora non se podería, nin querendo, ler todas as historias que teñen como protagonista unha muller á que lle pasan cousas que vivimos fóra dos libros todas as mulleres. Un novo pero vello problema evidénciase aínda así: a clasificación dun heteroxéneo corpus como «literatura feminina», coa consecuente menosprezo. «Este é un libro importante —asegura o crítico— porque trata da guerra. Este é un libro insignificante porque trata dos sentimentos das mulleres nun salón». Parece que Woolf escribía no verán do 2023, máis aínda cando dicía: «Falando vulgarmente, o fútbol e os deportes son ‘importantes’, o culto á moda e á compra de roupa, ‘banais’».
Aquí atopamos outro fío solto co que nos preguntar que acontece cando as mulleres se desenvolven nun ámbito de primeira orde segundo os valores predominantes (os masculinos). A ilustración perfecta está no mundial que a Selección española (feminina) gañou hai unhas semanas. Primeiro, as dificultades engadidas, a indiferenza e todas as lerias que xa sabemos que nos complican a vida para chegar ao mesmo punto ca un home. O tema é que aínda cando se chega a ese punto, a esa meta, o valor que se lle dá é inferior. Ou acaso se celebrou igual este título mundial ca o do 2010? Acaso vimos o mesmo número de bandeiras españolas nos balcóns ca hai trece anos? (Algo que, descaradamente, di moito de quen as pendura). Non faltaron os comentarios por fóra e o convencemento por dentro sobre «que é moito máis fácil gañar un mundial feminino ca un mundial, mundial». «Ver fútbol feminino non é tan divertido coma ver fútbol, fútbol». «Non se pode comparar a calidade de xogo, é normal porque non está tan desenvolto o deporte feminino». De ser Penélope a protagonista e Ulises quen queda na casa a tecer e destecer, odisea sería a día hoxe sinónimo de «agradable paseo marítimo» e a obra editaríaa en humildes tiradas algún selo independente. Quizais ata mudaría o final da historia por un no que a heroína á súa volta a Ítaca sufriría unha agresión sexual rexistrada para a historia. (Atrévete a tacharme de esaxerada por chamarlle a un bico non consentido o que verdadeiramente é).
Movéndonos dos comentarios da barra do bar aos xornais deportivos apoiados nela, case é mellor non entrar a comentar como estes panfletos trataron o tema do mundial feminino e, despois, a agresión a Hermoso. Contrasta que na véspera da final feminina fose Vilda o único protagonista da portada do Marca ou do As coa posibilidade de atopar informacións nesas mesmas cabeceiras sobre mozas de xogadores, celebridades e modelos que nada teñen que ver co deporte. Quizais se nos estea a transmitir onde radica verdadeiramente o valor que se nos dá. Iso si, coidado tamén con que unha muller lle dea demasiada importancia ao seu físico, porque entón consideraráselle unha cabeza bonita sen nada dentro.
Os nosos camiños non adoitan figurar no mapa. Cando poñemos como preferencia no Google Maps ir por peaxe, ao chegar á barreira esta non nos permite o paso. Logo, algunha de nós abre unha vía paralela que pasa a ser denominada «estrada secundaria» ou, directamente, «ir por dentro». Oxalá, cando menos, ser algo máis parvas para vivir sen nos decatar do marrón que é ser muller.
